حکایات الصوفیة
حكايات الصوفية، نوشته ابوعبدالله محمد بن عبدالله بن باکویه شیرازی (متوفی 428ق)، مشتمل بر تصحیح و تحقیق سه گزیده کهن از کتاب حكايات الصوفية و گردآوری حکایات پراکنده ابن باکویه از منابع تاریخی و عرفانی است. تصحیح، تحقیق و گردآوری این اثر به قلم اکبر راشدی‌نیا به انجام رسیده است.
| حکایات الصوفیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن باکویه، محمد بن عبدالله (نويسنده)
راشدی نیا، اکبر (گردآورنده و محقق) یوسف ثانی، محمود (ويراستار) |
| عنوان‌های دیگر | تصحیح و تحقیق سه گزیده کهن از کتاب حکایات الصوفیة و گردآوری حکایات پراکنده ابن باکویه از منابع تاریخی و عرفانی ** حکایات الصوفیة. برگزیده |
| ناشر | مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ايران |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1401ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-622-6331-28-9 |
| موضوع | تصوف - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی - فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 8ح22الف 288 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
حكايات الصوفية ابن باکویه از مهم‌ترین منابع شناخت صوفیان سده‌های نخستین است. این کتاب در دسترس بیشتر مورخان و سیره‌نویسان و نویسندگان طبقات صوفیه سده پنجم به بعد قرار داشته و بخش‌هایی از آن را در آثار خود نقل کرده‌اند. آنچه از این کتاب به‌جای مانده چند گزیده کوتاه و حکایات پراکنده‌ای است که در لابه‌لای کتاب‌ها از ابن باکویه روایت شده است.
یکی از بارزترین ویژگی‌های ابن باکویه سفر او به بیشتر سرزمین‌های اسلامی و شنیدن حکایات صوفیه و گردآوری آنها بوده است. بر اساس گزارش منابع مختلف «حکایات‌الصوفیه» ابن باکویه یکی از بزرگ‌ترین و معتبرترین منابع شناخت عارفان و صوفیان سده‌های نخستین و مشتمل بر صدها خبر و حکایت منحصربه‌فرد از آنها بوده است. این کتاب برخلاف برخی از تذکره‌های عرفانی که بر مبنای اطلاعات شفاهی و متعارض و متناقض یا اطلاعات تاریخی است و صرفاً برای تکریم و تعظیم مشایخ و بزرگان تصوف توسط مردیان و علاقمندان آنها نگارش یافته‌اند، با اهتمام بر نقل حکایات مستند چهره‌ای واقعی و منصفانه از صوفیان نخستین ترسی می‌کند.
نقل اخبار و حکایات با سلسلۀ سند متصل و به‌دور از اغراق و بزرگ‌نمایی باعث اعتبار و مقبولیت «حکایات‌الصوفیه» ابن‌باکویه شده است و اگرچه در صحت احادیث او تردید و تشکیک شده است، اما تا جایی که آگاهی در دست است، همگان حکایات او را پسندیده‌اند و کمتر کتابی دربارۀ تاریخ و طبقات صوفیه بعد از ابن‌باکویه نوشته شده که حکایتی از کتاب «حکایات‌الصوفیه» او در آن نقل نشده باشد.
کتاب «حکایات‌الصوفیه» یا بخشی از آن حداقل تا قرن دهم در اختیار بزرگانی چون ابوالقاسم قشیری، سهلگی بسطامی، خواجه عبدالله انصاری، عبدالغافر فارسی، خطیب بغدادی، ابن جوزی، رافعی قزوینی، ابن عربی، ابن نجار و .... قرار داشته و بخش‌هایی از آن را در کتاب‌های خود نقل کرده‌اند؛ با این وجود هیچ گزارشی از نسخۀ کامل این کتاب در فهارس و منابع کتاب‌شناسی ارائه نشده است و آنچه از این کتاب امروزه در دست است، چند گزیده و بخش‌های پراکنده‌ای از آن در دیگر کتاب‌هاست.
علامه قزوینی یکی از تمایلات قلبی خود را گردآوری بخش‌های به‌جای‌مانده از کتاب حكايات الصوفية دانسته و رساله قشیریه و جلد هشتم تاریخ بغداد خطیب بغدادی و کتاب نقد العلم و العلماء ابن جوزی را از جمله منابع این تحقیق می‌داند. محقق کتاب در این رابطه می‌نویسد: «علاوه بر حکایات پراکنده‌ای که در منابع مختلف نقل شده و به برخی از آنها در کلام علامه قزوینی اشاره شده است، این بنده خدا در بررسی‌های خود به نسخه خطی چند گزیده از کتاب حكايات الصوفية ابن باکویه نیز دست یافتم که همه اینها مرا مصمم کرد که به طرح علامه قزوینی جامه عمل بپوشانم[۱].
در این مجموعه سه نسخه کهن از گزیده‌های به‌جای‌مانده از کتاب حكايات الصوفية تصحیح و تحقیق و با بررسی نزدیک به صد عنوان کتاب عرفانی و تاریخی، حکایات روایت‌شده از ابن باکویه گردآوری شده است[۲]. بخش‌های به‌جای‌مانده از حكايات الصوفية که مبنای کار محقق بوده، در یک تقسیم‌بندی کلی به سه دسته تقسیم می‌شود:
- گزیده‌های کتاب حكايات الصوفية:
- گزیده‌ای با عنوان «من حكايات الصوفية من جمع أبي‌عبدالله بن عبيدالله بن باكويه الشيرازي» که از کهن‌ترین نسخه‌های به‌جای‌مانده از حكايات الصوفية ابن باکویه است.
- گزیده‌ای با عنوان «جزء فيه بدء حال الحلاج و نهايته» که در آن بیست‌ودو حکایت از حلاج روایت شده است.
- گزیده سیوطی مشتمل بر سی‌وچهار حکایت که با حذف سند در کتاب المحاضرات و المحاورات ذکر شده است.
- حکایات ابن باکویه به روایت بی‌واسطه شاگردان و مریدان.
- حکایات پراکنده در منابع تاریخی و عرفانی از ابن باکویه[۳].
پانویس
منابع مقاله
پیشگفتار و مقدمه محقق کتاب.