ابوعوانه، یعقوب بن اسحاق
| نام | یعقوب بن اسحاق |
|---|---|
| نامه‌ای دیگر | ابوعوانه |
| نام پدر | اسحاق بن ابراهیم بن یزید اسفراینی |
| متولد | حدود 230ق |
| محل تولد | اسفراین |
| رحلت | 316ق |
| اساتید | ابوداود سجستانی، عبدالله بن احمد بن حنبل، ابوحاتم رازی |
| برخی آثار | المسند |
| کد مؤلف | AUTHORCODE15171AUTHORCODE |
یعقوب بن اسحاق ابوعوانه (پس از 230- 316ق/ 845- 928م)، محدث و فقیه شافعی و صاحب کتاب «المسند» است. ابوداود سجستانی، ابوحاتم رازی و عبدالله بن احمد بن حنبل را از اساتید وی، برشمرده‌اند.
ولادت
ابوعوانه، یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم بن یزید اسفراینی، محدث و فقیه شافعی و از حافظان و صاحبان مسانید در عالم اسلام است. وی در حدود سال 230ق در ولایت اسفراین به دنیا آمد و در همان‌جا نشو و نما کرد[۱].
تحصیلات
وی برای تحصیل و استماع حدیث به نقاط مختلف ایران، عراق، حجاز، یمن، مصر و شام سفر کرد و از محضر عالمان بزرگ زمان بهره‌مند شد. به گفته سمعانی، ابوعوانه از موثقین در ثبت حدیث بود[۲].
اساتید
وی در مرو از محمد بن عبدالله بن قهزاد، در نیشابور از محمد بن یحیی ذخلی و مسلم بن حجاج و محمد بن رجاء بن سندی اسفراینی و ابوحاتم رازی، در فارس از یعقوب بن سفیان فسوی، در بغداد از سعدان بن نصر بزاز، در بصره از عمر بن شبه نمیری در کوفه از محمد بن اسماعیل أحمسی، در مکه از محمد بن عبدالله بن یزید مقری، در مصر از یونس بن عبدالاعلی صدفی، در رمله از موهب بن یزید رملی، در دمشق از شعیب بن عمر، در مصیصه از یوسف بن سعید بن سالم، در حمص از عطیه بن بقیه بن ولید، در رها از عبدالسلام بن ابن‌فروه رهاوی، در موصل از علی بن حرب طائی، در صنعای یمن از ابراهیم بن بره صنعانی و اسحاق بن ابراهیم دبری، در واسط از احد بن سنان قطان، در اهواز از موسی بن سفیان جند‌یشاپوری، در اصفهان از یونس بن حبیب و در گرگان از احمد بن یحیی سابری و جماعت زیاد دیگری سماع حدیث کرد[۳].
به‌علاوه در «المسند» خود، از مشایخ و استادانی چون پدرش اسحاق ابن‌ابراهیم، ابوداود سجستانی، ابوحاتم رازی، ابوزرعه رازی، ابراهیم حربی، ابن‌ابی‌الدنیا، یونس بن عبدالاعلی، ابوزرعه دمشقی، ابن‌شبه نمیری و عبدالله بن احمد بن حنبل نام برده است. او در مصر، فقه شافعی را از ربیع بن سلیمان مرادی و ابوابراهیم مزنی فرا گرفت و به‌طوری‌که گفته می‌شود، نخستین کس بود که مذهب و کتاب‌های شافعی را در اسفراین، رواج داد[۴].
سفرها
وی برای تحصیل و استماع حدیث، به نقاط مختلف ایران، عراق، حجاز، یمن، مصر و شام سفر کرد. ابوعوانه گویا پس از سفر به مصر، به اسفراین بازگشته است[۵].
شاگردان
ابوعوانه در سال 292ق در گرگان حدیث روایت کرده و ابوبکر احمد بن ابراهیم اسماعیلی، ابواحمد عبدالله بن عدی و ابواحمد غطریفی از وی حدیث نقل کرده‌اند. نیز در میان افرادی که ابوعوانه روایت کرده‌اند، نام کسانی چون ابن‌حیان بستی، سلیمان بن احمد طبرانی، ابوعلی حسین بن حافظ، ابوبکر احمد بن علی منجویه اصفهانی حافظ و ابونعیم عبدالملک بن حسن اسفراینی دیده می‌شود[۶].
حاکم نیشابوری از ابوعوانه یاد کرده و گفته است که در احادیثی که وی استماع کرده بود و در المسند وی ثبت است، نظر کردم، صحیح بود. آخرین روایت‌کننده از ابوعوانه اسفراینی، ابوسعد محمد بن عبدالرحمان کنجرودی است که در زمره شاگردان ابوعوانه به شمار می‌رود[۷].
ابوعوانه زمانی که در مصیصه به تحصیل دانش حدیث اشتغال داشته، نامه‌ای به برادرش محمد ابن‌اسحاق نوشته است. این دو بیت، از آن نامه است در فراق برادر: فإن نحن التقینا قبل موت/ شفینا النفس من مضض العتاب و إن سبقت بنا أیدی المنایا/ فکم من غائب تحت الترابی معنی این دو بیت، به نظم فارسی چنین است: گر بماندیم زنده بردوزیم/ جامه‌ای کز فراق چاک شده ور بمیریم عذر ما بپذیر/ ای‌بسا آرزو که خاک شده[۸].
وفات
اگرچه برخی تاریخ مرگ ابوعوانه را 313ق ذکر کرده‌اند، ولی بیشتر 316ق را ترجیح داده‌اند[۹]. بنا به گفته ابن خلکان نیز، به نقل از خواهرزاده ابوعوانه، محدث حسن بن محمد اسفراینی، وی در سلخ ذی‌حجه سال 316ق رخ در نقاب کشید. پیکر او را در داخل شهر اسفراین، در سمت چپ دروازه نیشابور، نزدیک مقبره امام ابواسحاق اسفراینی، (متوفی 418ق) (که در سمت دروازه نیشابور است) و قبر استاد ابومنصور بغدادی (متوفی 429ق) دفن کردند. مقبره ابونعیم عبدالملک بن حسن ازهر اسفراینی (متوفی 400ق) نیز در کنار قبر ابوعوانه است[۱۰].
آثار
از آثار برجای‌مانده ابوعوانه، «المسند الصحیح» است که مستخرجی بر صحیح مسلم است و در آن، احادیث وی را با اسناد خویش، فراهم آورده و بر پایه ابواب فقهی، ترتیب داده است و در پایان برخی باب‌ها، احادیثی چند افزوده است. این اثر از مسانید مشهور اهل سنت است و برای نخستین‌بار، در حیدرآباد دکن، 1362- 1388ق به چاپ رسیده است. از مختصر همین اثر، نسخه‌هایی در دارالکتب، نگهداری می‌شود[۱۱].
پانویس
منابع مقاله
- فسنقری، غلامرضا؛ احمد شاهد، «مشاهیر رجال اسفراین»، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1381.
- ناجی، محمدرضا، «دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1373.