شمائل النبي(ص)
| شمائل النبي(ص) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ترمذی، محمد بن عیسی (نويسنده) مهدوی دامغانی، محمود (مترجم) |
| عنوان‌های دیگر | شمائل النبي صلي الله عليه و آله شمائل النبوية و الخصائل المصطفوية. فارسي |
| ناشر | نشر ني |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1383ش، |
| شابک | 964-312-004-x |
| موضوع | احاديث اخلاقي - قرن 3ق.
احاديث اهل سنت - قرن 3ق. محمد (ص)، پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - اخلاق محمد (ص)، پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - فضايل |
| زبان | فارسي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 22/2 /ت4 ش8041 |
شمائل النبي(ص)، تألیف ابوعیسی محمد بن عیسی ترمذی (متوفی 275ق)، از جمله آثار در موضوع شمایلنگاری است. این اثر که به نام الشمائل النبوية، الشمائل المحمدية و الخصائل المحمدية نیز ذکر شده، دومـین اثر مهم ترمذی و اولین کتابی است که بهصـورت مـستقل درباره شمایل نوشته شده است. ترجمه و استخراج احادیث و حواشی به قلم محمود مهدوی دامغانی انجام شده است.
ساختار
کتاب با مقدمه مترجم در معرفی نویسنده و آثار او آغاز شده است. متن کتاب در پنجاهوشش باب تنظیم شده است. سیودو باب در جلد اول و بیستوچهار باب در جلد دوم ذکر شده است. در جلد اول 206 حدیث و در جلد دوم 187حدیث و در جمع 393 حدیث است و حدود ده حدیث مکرر است که در ابواب مختلف آمده است[۱].
گزارش محتوا
ازآنـجاکـه وقـوف بر شکل ظاهری پیامبر اکرم(ص) مانند سیره رفتاری آن حضرت برای مسلمانان اهمیت فراوانی دارد، توصیف شـکل ظاهری حضرت نیز شایسته توجه بسیار است. در طی قرون گذشته علمای شیعه و سـنی اهتمام زیادی به شـرح شـمایل پیامبر اکرم(ص) داشتهاند؛ بهطوریکه کتابهای فراوانی در این رشته به تألیف درآمده است. در بین کتابهای موجود، بهترین کتاب باقیمانده در شمایلنگاری، کتاب شمائل النبي ترمذی است[۲].
در کتاب ترمذی شمایل به دو معنای: ویژگیهای بدنی رسول خدا(ص) و خوی و خصلت نبوی بهکـار رفـته اسـت. البته بخش مهم کتاب درباره ویژگیهای ظاهری حضرت(ص) است[۳].
پنج باب اول کتاب درباره ویژگیهای جسمانی رسول خدا(ص) است و دارای چهلوچـهار حـدیث اسـت که در آنها به تناسب اندام، زیبایی چهره، رنگ پوست، موها و نـحوه آراسـتن موها اشاره شده است. در بین این احادیث، دو حدیث از حضرت علی(ع) درباره خصائص جسمی پیامبر(ص) دیده مـیشود و حـدیثی نـیز از امام حسن مجتبی(ع) است که صحت آن جای تردید دارد.
دو باب مربوط به خـضاب کـردن، سـرمه کشیدن و استعمال عطر توسط پیامبر اکرم(ص) است که نه حدیث را در بر دارد. در خضاب بستن پیـامبر(ص) حـدیثی از ابـورمثة ذکر شده و سپس تأکید گشته، روایت ابورمثة بهترین حدیث در این مورد اسـت. هفت باب [از باب 8-14] در مورد لباس، کفش، عمامه و انگشتری حضرت است که در این مورد پنجاهویک حدیث نقل گردیده است. درباره لباس پیامبر(ص) از امسـلمه نـقل شـده که میگفته است: در نظر رسول خدا(ص) دوستداشتنیترین جامه، پیراهن بود: «كان أحبّ الثـياب إلی رسولالله(ص) القميص». سپس روایات متعدد دیگری را آورده مبنی بر اینکه لباس عمومی حضرت قـمیص بـوده و بـه هنگام پوشیدن لباس نیز دعا میفرموده است.
البته بعد از ذکر سه باب [16-15-14] درباره شمشیر، زره و کـلاهخود پیـامبر(ص) که نه حدیث را شامل میشود، مجدداً دو باب [18-17] را به عمامه و ازار حضرت اختصاص داده و در ایـنباره نـه حـدیث دیگر آورده است. یک باب را به نحوه راه رفتن رسول خدا(ص) اختصاص داه و در آن سه روایت آورده کـه دو روایـت آن از حضرت علی(ع) است.
در باب بیستم تنها یک روایت از انس بن مالک دربـاره تـقنع (دستار به سر بستن) پیامبر(ص) نقل کرده است، سپس سه باب را به نشستن و تکیه دادن حـضرت اخـتصاص داده و ده روایت در اینباره ذکر کرده است. سیوسه باب دیگر دربـاره غـذاها، نـحوه غذا خوردن حضرت، آشامیدن، دست شستن، خـوابیدن، سـلوک و معاشرت با مردم، خلق و خوی و عبادت رسول خدا(ص) است[۴].
مؤلف خاطرنشان ساخته سـزاوار اسـت عموم مسلمانان هـمان طوری کـه خـصال ظاهری او را دوست دارند، به اوصاف حـمیده و نـحوه معاشرت حضرت که اسوه حسنه است اطلاع پیدا کنند و از آنها پیروی کـنند. لازم بـه ذکر است که بعضی از اوصاف ظـاهری ائمه اطهار(ع)، نیز مـثل اوصـاف پیامبر اکرم(ص) در کتب روائی شیعه ذکـر شـده است. چنانکه سلوک و آداب معاشرت آنان نیز تحت عنوان «أحكام العشرة» در کتاب وسائل الشـيعة آمـده است[۵].
روش ترمذی در استخراج احـادیث شـمایل چـنین است که گـاهی نـامهای مبهم را گویا میکند؛ مـثلا حـدیثی را از ابورمثه ذکر میکند، سپس میگوید: اسم ابورمثه رفاعة بن یثربی است. گـاهی نیز اشاره به ضعف و علت حـدیث مـیکند؛ مثلا حـدیث 204 دربـاره چـگونگی آب آشامیدن حضرت است. سـپس اشاره به ارسال حدیث دارد. گاهی نیز درباره متن حدیث قضاوت میکند؛ مثلاً در حدیث 103 میگوید: «هـذا حـديث غريب»، هم درباره سند حدیث مـثل حـدیث 302 کـه مـیگوید: «هـذا إسناد صحيح».
تـرمذی بـرخی از احادیث شمائل را که در کتب قبل یا بعد از او مثل طبقات ابن سعد، نهاية العرب نویری و دلائل النبوة بـیهقی بـوده، بـه جهت عدم اعتماد بر سند آنها نـیاورده اسـت[۶].
کـتاب شـمائل تـرمذی از جـهاتی قابل توجه است: یکی از این جهت که قبل از او کتاب مستقلی در شمایل نوشته نشده است؛ بنابراین کتاب او قدیمیتر از سایر متون است؛ دیگر محدث بودن مؤلف آن است که در هـر باب روایات موجود را جمع کرده و متعرض سند روایات نیز شده است تا صحت و سقم متن روایات با توجه به جرح و تعدیل راویان آن شناخته شود[۷].
البته ابن سعد چهلوپنج سال قبل از تـرمذی در کـتاب الطبقات الكبری به شمائل النبي(ص) پرداخته و بعضی صفات ظاهری حضرت را مثل «أبيض العنق، گردنش چون جام سیمین بود»، «قص الشارب، موهای سبیل خود را کوتاه میکرد»، «حسن الوجه، نیکروی بـود»، «أزهـر اللون، رخسارش گلفام بود»، «ضخم القدم، پاهای ستبر»، «يبلغ شمحته أذنيه، موهای سرش به لالههای گوشش آویخته بود»[۸].
وضعیت کتاب
ایـن کتاب بارها به چاپ رسیده و شروح متنوع و مختلفی بر آن نوشته شده و روایات آن در کتب شیعه و سنی آمده است.
فهرست مطالب در ابتدای کتاب ذکر شده است. مترجم، فهرست راهنمای واژههای کتاب را پس از مقدمه خود ارائه کرده است.
معرفی اعلام و توضیحات پاورقی به قلم مترجم اثر است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- محمدی، رمضان، «شمایلشناسی رسول خدا(ص) (جمال آفتاب)»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، آبان و آذر 1381، شماره 61 و 62، صفحه 162 تا 169.
وابسته‌ها
الطبقات الكبری (دار الكتب العلمية)