کنتوری، سید میر حامدحسین
سيد مير حامد حسين هندى نيشابورى از بزرگترين متكلّمان و عظيم‌ترين عالمان و از مفاخر شيعه در اوائل سدۀ سيزدهم هجرى قمرى در بلدۀ ميرۀ لكهنو هند به تاريخ پنجم محرم 1246 ه.ق به دنيا آمد.
| نام | کنتوری، میر حامد حسین |
|---|---|
| نام های دیگر | حامد حسین کنتوری
ل‍ک‍ه‍ن‍وئ‍ی، حامد حسین ل‍ک‍ه‍ن‍وئ‍ی، میر حامد حسین م‍وس‍وی، حامد حسین م‍وس‍وی ل‍ک‍ه‍ن‍وئ‍ی، میر حامد حسین میر حامد حسین ه‍ن‍دی ه‍ن‍دی، میر حامد حسین |
| نام پدر | |
| متولد | 1830 م |
| محل تولد | |
| رحلت | 1267 هـ.ش یا 1306 هـ.ق یا 1888 م |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE1623AUTHORCODE |
کسب علم و دانش
ايشان تعليم را از سن 6 سالگى با رفتن به مكتبخانه و پيش شيخى به نام شيخ كرمعلى شروع كرد. امّا پس از مدت كوتاهى پدر ايشان خود عهده‌دار تعليم وى گرديد و تا سن 14 سالگى كتب متداول ابتدائى را به وى آموخت.
مير حامد حسين در سن 15 سالگى و پس از رحلت پدر بزرگوارش براى تكميل تحصيلات به سراغ اساتيد ديگر رفت.
مقامات حريرى و ديوان متنبى را نزد مولوى سيد بركت على و نهج‌البلاغه را نزد مفتى سيد محمد عباس تسترى خواند. علوم شرعيه را نزد سلطان العلماء سيد محمد بن دلدار على و برادر ايشان سيد العلماء سيد حسين بن دلدار على -كه هر دو از علماء بزرگ شيعه در هند بودند-و علوم عقليه را نزد فرزند سيد مرتضى سيد العلماء، ملقب به خلاصة العلماء فرا گرفت.
در اين زمان ايشان كتاب مناهج التدقيق را كه از تصنيفات عاليۀ استادش سيد العلماء بود از ايشان أخذ كرد كه حواشى وى بر آن كتاب بيانگر عظمت تحقيق و قدرت نقد ايشان مى‌باشد.
به هر حال ايشان پس از چندين سال تحصيل به أمر تحقيق و پژوهش پرداخت و در اين زمينه ابتداء به تصحيح و نقد تصانيف پدر بزرگوارش سيد محمد قلى از جمله فتوحات حيدريه، رسالۀ تقيّه و تشييد المطاعن پرداخت و سالهاى سال را صرف تصحيح و مقابلۀ عبارات اين كتب مخصوصا تشييد المطاعن-كه ردّيه‌اى بر تحفۀ اثنا عشريه بود-با اصول كتب و منابع كرد.
هنوز از اين كار فارغ نشده بود كه كتاب منتهى الكلام توسط يكى از علماء اهل سنت به نام مولوى حيدر على فيض‌آبادى در ردّ بر اماميه با تبليغات فراوان نشر و گسترش يافت به‌گونه‌اى كه عرصه بر عوام و خواص از شيعه تنگ شد. از يك طرف مخالفين مدعى بودند كه شيعه قادر بر جواب مطالب اين كتاب نيست تا آنجا مؤلف كتاب مى‌گفت اگر اولين و آخرين شيعه جمع شوند نمى‌توانند جواب كتاب مرا بنويسند و از طرف ديگر علماء بزرگ شيعۀ هند از جمله سلطان العلماء، سيد العلماء، مفتى سيد محمد عباس تسترى و ديگر أعلام به سبب اوضاع خاص سلطنت و ملاحظات ديگر امكان جواب دادن را نداشتند در اين زمان بود كه مير حامد حسين وارد ميدان شد و در فاصله شش ماه كتاب استقصاء الإفحام فى نقض منتهى الكلام را به‌گونه‌اى تصنيف كرد كه باعث حيرت علماء حتى اساتيد ايشان گشته و مورد استفادۀ آنان قرار گرفت و نشر آن چنان ضربه‌اى بر مخالفين وارد كرد كه هيچيك از آنان حتى خود مؤلف منتهى الكلام پس از سالها تلاش و كمك گرفتن از واليان مخالفين و برگزارى اجتماعات مختلف از عهدۀ جواب آن برنيامدند.
2پس از آن به تأليف كتاب شوارق النصوص پرداخت و سپس مشغول تأليف كتاب عظيم عبقات الأنوار شد كه تا آخر عمر در امر تحقيق و تصنيف آن همّت گماشت.
در سال 1282 ه.ق عازم سفر حج و سپس عتبات عاليات شد امّا در آنجا هم از فعاليت علمى و تحقيق باز نماند و در حرمين شريفين يادداشتهايى از كتب نادر برداشت و در عراق در محافل علمى علماء عراق شركت جست كه مورد احترام فوق- العادۀ ايشان قرار گرفت. وى پس از بازگشت حاصل كار علمى خود را در قالب كتاب أسفار الانوار عن وقايع أفضل الاسفار گردآورى نمود.
مير حامد حسين عالمى پر تتبع و پر اطلاع و محيط بر آثار و اخبار و ميراث علمى اسلامى بود تا حدّى كه هيچ يك از معاصران و متأخران و حتى بسيارى از علماء پيشين به پايۀ او نرسيدند. همۀ عمر خويش را به بحث و پژوهش در اسرار اعتقادات دينى و حراست اسلام و مرزبانى حوزۀ دين راستين گذرانيد و همه چيز خود را در راه استوارى حقايق مسلم دينى از دست داد چنانكه مؤلف ريحانة الادب در اين باره مى‌نويسد:
«... و در مدافعه از حوزۀ ديانت و بيضۀ شريعت اهتمام تمام داشته و تمامى ساعات و دقايق عمر شريفش در تأليفات دينى مصروف بوده و آنى فروگذارى نداشته تا آنكه دست راست او از كثرت تحرير و كتابت عاطل شده و در اواخر با دست چپ مى‌نگاشته است...»
و به گفتۀ مؤلف نجوم السماء زمانى كه دست چپ ايشان هم از كار مى‌افتاده است ايشان دست از كار برنداشته و مطالب را با زبان املاء مى‌كرده است و هيچ مانعى نمى‌توانست ايشان را از جهاد علمى باز دارد.
خاندان و نياكان
مير حامد حسين هندى در دامان خاندانى چشم گشود و پرورش يافت كه همه عالمانى آگاه و فاضلانى مجاهد بودند. در ميان برادران و فرزندان و فرزندزادگان وى نيز عالمانى خدمتگزار و متعهد به چشم مى‌خورند.
از اين خاندان معظم در آسمان علم و فقاهت ستارگانى درخشان به چشم مى‌خورند كه هر يك در عصر خويش راهنماى گمشدگان بودند. اينك به چند تن از آنها اشاره مى‌كنيم.
- جدّ صاحب عبقات: سيد محمدحسین معروف به سيد الله كرم موسوى كنتورى نيشابورى.
- وى جد مير حامد حسين و از اعلام فقهاء و زهاد زمان و صاحب كرامات در نيمۀ دوم سدۀ دوازدهم هجرى است. ايشان علاقۀ زيادى به استنساخ قرآن كريم و كتب نفيسه به خط خود داشته و قرآن و حق اليقين و تحفة الزائر و جامع عباسى به خط او در كتابخانۀ ناصريه لكهنو موجود است.
- والد صاحب عبقات: مفتى سيد محمد قلى موسوى كنتورى نيشابورى
- وى والد ماجد مير حامد حسين و از چهره‌هاى درخشان عقائد و مناظرات در نيمۀ اول قرن سيزدهم هجرى مى‌باشد.
- او در دوشنبه پنجم ماه ذى قعده سال 1188 به دنيا آمد. وى از شاگردان بارز سيد دلدار على نقوى از اعاظم دانشمندان شيعه در قرن سيزدهم بوده و در اكثر علوم و فنون محققى بى‌نظير بود و تأليفات ارزنده‌اى از خود به‌جا گذاشت.
- ايشان يكى از برجسته‌ترين چهره‌هاى علم عقايد و مناظرات و از نمونه‌هاى كم مانند تتبع و استقصاء بود.
- سيد محمد قلى در تاريخ نهم محرم 1260 ه.ق در لكهنو به رحمت ايزدى پيوست.
- برادر ارشد مير حامد حسين: سيد سراج حسين
- او نيز چون پدر و برادرانش از عالمان و فرزانگان بوده است. گرچه در نزد پدرش و سيد العلماء شاگردى نموده است امّا بيشتر تأليفات وى در علوم رياضى از جمله كتاب حل معادلات جبر و مقابله و رساله‌اى در مخروطات منحنى است. ايشان همچنين فيلسوف و پزشكى نامى بوده است.
- سيد سراج حسين با وجود اشتغال به علوم عربيه و فنون قديمه، به حدى بر زبان انگليسى، فلسفۀ جديد و علوم رياضى تسلط يافته بود كه بزرگان انگليس در حيرت فرو رفته بودند كه چگونه يك عالم اسلامى اين چنين ماهر در فنون حكمت مغرب گرديده است.
- وى در 27 ربيع الأول سال 1282 ه.ق رحلت كرد.
- برادر مير حامد حسين: سيد اعجاز حسين
- وى فرزند اوسط سيد محمد قلى بوده و ولادتش در 21 رجب 1240 واقع شده است.
- ايشان نيز مانند پدر و برادرانش از دانشمندان نامى شيعه در كشور هند و صاحب تأليفات و تصنيفات متعددى بوده است.
- همچنين برادر خود مير حامد حسين را در تصنيف كتاب استقصاء الافحام در زمينۀ استخراج مطالب و استنباط مقاصد كمك فراوانى نمود تا جايى كه گفته‌اند بيشترين كار كتاب را او انجام داد امّا به جهت شهرت مير حامد حسين به نام او انتشار يافت.
- از جمله تأليفات ايشان مى‌توان به «شذور العقيان فى تراجم الأعيان» و «كشف الحجب و الاستار عن احوال الكتب و الاسفار» اشاره كرد.
- ايشان در هفدهم شوال 1286 ه.ق و پس از عمرى كوتاه امّا پربركت به رحمت ايزدى پيوست.
- سيد ناصر حسين: فرزند مير حامد حسين ملقب به شمس العلماء
- وى در 19 جمادى الثانيه 1284 ه.ق متولد شد. او را در علم و تتبع تالى مرتبۀ پدر شمرده‌اند چرا كه نگذاشت زحمات پدرش به هدر رود و لذا به تتميم عبقات پرداخت و چندين جلد ديگر از آن را به سبك و سياق پدر بزرگوارش تأليف و با نام ايشان منتشر ساخت.
- ايشان عالمى متبحر، فقيه، اصولى، محدث و رجالى كثير التتبع و مفتى و مرجع اهالى بلاد خود بوده و اين علوم را از والد معظم خود و مفتى سيد محمد عباس اخذ كرده بود.
- در نهايت ايشان در 25 ذى حجه 1361 ه.ق دار فانى را وداع گفت و بنا به وصيتش در جوار مرقد قاضى شوشترى در آگرۀ هند به خاك سپرده شد.
- سيد ذاكر حسين: فرزند ديگر مير حامد حسين
- وى نيز همچون برادر خود عالمى فاضل و همچنين از ادباء و شعراء زمان خود بود كه برادرش را در تتميم عبقات يارى نمود. ديوان شعر به فارسى و عربى و تعليقاتى بر عبقات از آثار اوست.
- سيد محمد سعيد و
- سيد محمد نصير: فرزندان سيد ناصر حسين
اين دو بزرگوار كه نوه‌هاى مير حامد حسين مى‌باشند نيز از فضلاء و علماء بزرگ زمان خود بودند كه در نجف اشرف نزد اساتيد برجسته تحصيلات عاليۀ خود را گذرانيدند. پس از بازگشت به هند محمد سعيد شؤون رياست علمى و دينى را بعهده گرفت و آثار و تأليفات متعددى را از خود به جاى گذاشت تا اينكه در سال 1387 ه.ق در هند وفات يافت و در جوار پدر بزرگوارش در صحن مرقد قاضى شوشترى به خاك سپرده شد. اما سيد محمد نصير پس از بازگشت به هند به جهت شرايط خاص زمانى وارد كارهاى سياسى شده و از جانب شيعيان به نمايندگى مجلس نيابى رسيد.
او نيز پس از عمرى پربار در لكهنو رحلت كرد ولى جسد وى را به كربلاء برده و در صحن شريف و در مقبرۀ ميرزاى شيرازى به خاك سپردند.
كتابخانه ناصريه
خاندان مير حامد حسين از آغاز سدۀ سيزدهم، به پى‌ريزى كتابخانه‌اى همت گماشتند كه به مرور زمان تكميل گشت و نسخه‌هاى فراوان و نفيسى به تدريج در آن گردآورى شد كه تا 30/000 نسخه رسيد تا اينكه در دوران سيد ناصر حسين به نام وى ناميده شد و در زمان سيد محمد سعيد و توسط ايشان به كتابخانۀ عمومى تبديل شد. اين كتابخانه گرچه از نظر كمّى داراى نظاير فراوان است امّا از نظر كيفى و به جهت وجود نسخه‌هاى نادر كم‌نظير است.
[]1)شايد همان الرحلة المكية و السوانح السفريه باشد كه عمر رضا كحاله آن را ذكر كرده است.[]2)شايد همان كتاب كشف المعضلات باشد[]3) اين كتاب را مؤلف به عنوان يكى از آثار قلمى‌اش در مجلّد مدنية العلم عبقات ياد كرده است.
تأليفات
- عبقات الانوار فى امامة الأئمة الاطهار (30 مجلّد)
- استقصاء الافحام و استيفاء الانتقام فى نقض منتهى الكلام (10 مجلّد) طبع فى 1315 ه.ق[بحث في تحريف الكتاب و احوال الحجة و اثبات وجوده و شرح احوال علماء اهل السنة و... ]
- شوارق النصوص (5 مجلّد)
- كشف المعضلات فى حلّ المشكلات
- العضب التبار فى مبحث آيه الغار
- افحام اهل المين فى ردّ ازالة الغين (حيدر على فيض‌آبادى)
- النجم الثاقب فى مسئلة الحاجب فى الفقه (در سه قالب كبير و وسيط و صغير)
- الدرر السنية فى المكاتيب و المنشآت العربية
- زين الوسائل الى تحقيق المسائل (فيه فتاويه الفقهية)
- اسفار الأنوار عن وقايع افضل الاسفار (ذكر فيه ما سنح له فى سفره إلى الحج و زيارة ائمة العراق سلام‌الله‌عليهم)[1]
- الذرائع فى شرح الشرائع فى الفقه (لم يتمّ)
- الشريعة الغراء (فقه كامل) مطبوع
- الشعلة الجوالة (بحث فيه احراق المصاحف على عهد عثمان) مطبوع
- شمع المجالس (قصائد له فى رثاء الحسين سيد الشهداء عليه‌السلام).
- الطارف، مجموعة ألغاز و معميات
- صفحة الالماس فى احكام الارتماس (في الغسل الارتماسى)
- العشرة الكاملة (حل فيه عشرة مسائل مشكلة)[2]مطبوع
- شمع و دمع (شعر فارسى)
- الظل الممدود و الطلح المنضود
- رجال المير حامد حسين
- درة التحقيق[3]
وفات
سرانجام ايشان در هجدهم ماه صفر سال 1306 ه.ق دعوت حق را لبيك گفت و در حسينيۀ جناب غفران مآب مدفون شد. خبر وفات ايشان در عراق برپايى مجالس متعدّد فاتحه‌خوانى را در پى داشت. تمامى علماء شريك عزا گشته و بزرگان زيادى در رثاء او به سرودن قصيده و مرثيه پرداختند.
وابسته‌ها
عبقات الأنوار في إمامة الأئمة الأطهار
نفحات الأزهار في خلاصة عبقات الأنوار للعلم الحجة آیت‌الله السید حامد حسین اللکهنوي
استخراج المرام من استقصاء الافخام
خلاصه عبقات الأنوار (حدیث تشبیه)
خلاصه عبقات الانوار (حديث النور)
خلاصه عبقات الانوار حدیث ثقلین
خلاصه عبقات الأنوار (حدیث انا مدینة العلم)
خلاصه عبقات الانوار حدیث سفینه
خلاصه عبقات الانوار حدیث منزلت
خلاصة عبقات الانوار في إمامه الائمة الأطهار: حديث السفينة
خلاصة عبقات الأنوار في إمامة الأئمة الأطهار (حديث النور)
خلاصة عبقات الأنوار في امامة الأئمة الأطهار: حديث الغدير - السند (موسسة البعثة)
عبقات الأنوار في امامة الأئمة الأطهار عليهم‌السلام
عبقات الأنوار في امامة الأئمة الأطهار عليهم‌السلام
خلاصة عبقات الانوار في امامة الائمة الأطهار (طبع مجمع البحوث الاسلامية)
عبقات الأنوار في امامة الائمة الاطهار (حديث الثقلين)
تهمت های ناروا به ساحت مقدس رسول خدا صلی الله عليه و آله
نفحات الأزهار في خلاصة عبقات الأنوار للعلم الحجة آیت‌الله السید حامد حسین اللکهنوي]]
نفحات الأزهار في خلاصة عبقات الأنوار للعلم الحجة آیت‌الله السید حامد حسین اللکهنوي]]