الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد


نام کتاب	الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد
نام های دیگر کتاب	الارشاد فی معرفه حجج الله علی العباد. فارسی
پدیدآورندگان	مؤسسة آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث (محقق) مفید، محمد بن محمد (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏36‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏7‎‏ ‎‏الف‎‏4041‎‏ ‎‏1372
موضوع	ائمه اثناعشر امامت علی بن ابیطالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - اثبات خلافت
ناشر	المؤتمر العالمي لألفية الشيخ المفيد
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1413 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE1413AUTOMATIONCODE

معرفی اجمالی

الإرشاد في معرفة حجج الله علی العباد، تألیف محمد بن نعمان عکبری، معروف به شیخ مفید (336-413ق)، با تحقیق مؤسسه آل‌البيت(ع) لإحياء التراث، کتابیکلامی - تاریخی به زبان عربی است، در شرح زندگانی ائمه(ع) و اسامی، کنیه‌ها، مدت عمر، سال تولد و شهادت، فرزندان و یاران معروفشان که مؤلف آن را به درخواست یکی از یاران خود نگاشته است.

تاریخ نگارش و اهمیت کتاب

ارزش این کتاب، زمانی نمایان می‌شود که بدانیم، مؤلف،‌ آن را در سال 114ق، در اوج شهرت علمی و کمالات معنوی و در‌ سال قبل از رحلت خود نگاشته است ....^[۱]

سخنان بزرگان پیرامون کتاب

این اثر در میان دانشمندان اسلامی، چنان مشهور است که علامه مجلسی می‌نویسد: «کتاب ارشاد، مشهورتر از مؤلف خود است» ....^[۲]

ساختار

کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب در دوازده باب به تعداد ائمه شیعه(ع)، در دو جلد، تنظیم شده است.

نویسنده در ذیل هر باب، از سه تا سیزده فصل را با عناوین مختلف مربوط به مسائل تاریخی عام (حوادث مسلمانان)، مسائل تاریخی هر امام (ولادت، سرگذشت و شهادت)، فضائل، اصحاب، کلمات و خطبه‌ها، اولاد، فضیلت زیارت، کرامات و معجزات و مناظرات و احتجاج‌های آن بزرگواران منعقد ساخته است.

این کتاب‌ بااینکه‌ منبع روایی و حدیثی مستند است، اما شیخ مفید به‌ نکات‌ تاریخی و عقیدتی نیز در آن پرداخته است ....^[۳]

گزارش محتوا

در مقدمه نخست، به توضیح اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در کتاب پرداخته شده ....^[۴]و در مقدمه مؤلف، به موضوع کتاب و انگیزه نگارش آن، اشاره شده است ....^[۵]

این کتاب از مهم‌ترین منابع معتبر شیعه در زمینه تاریخ زندگانی ائمه(ع) و محل‌ مراجعه محققان سیره اهل‌بیت(ع) و مشتاقان تاریخ آن گرامیان است. افزون بر آن، این اثر مستند‌ اکثر‌ منابع بعد از خود و مهم‌ترین منبع در موضوع امامت بشمار می‌آید و مبلغان نیز از این منبع تاریخی، حدیثی و امام‌شناسی، هرگز بی‌نیاز نیستند و با مطالعه آن، بسیاری از اطلاعات و گمشده‌های‌ خود را در این مجموعه ارزشمند خواهند یافت ....^[۶]

بخش اول که حدودا نیمی از‌ کتاب‌ است، به‌ زندگانی امیر مؤمنان علی(ع) اختصاص دارد و این، حاکی از اهمیتی‌ است‌ که‌ شیخ مفید برای آن حضرت قائل بوده است. وی در این بخش، بعد از‌ مقدمه کوتاهی‌ درباره علت و ضرورت تألیف کتاب، وارد باب اول می‌شود که درباره تاریخ امیر مؤمنان‌ علی(ع) است. در این باب، فصل‌های مختلفی در موضوعات ولادت، خانواده، مبارزات و حضور‌ در‌ صحنه‌های مختلف نبرد با اهل باطل، دلایل ولایت، امامت و وصایت، علم و دانش، بیعت مردم با امام(ع)‌ و خلافت ظاهری، فضایل و مناقب، قضاوت‌ها، جریان مباهله، سخنان، نامه‌ها، خطبه‌ها و مواعظ، جریان ناکثین و قاسطین‌ و مارقین، شوری، آیات‌ نازل‌شده درباره علی(ع)، مساوات با انبیا، پیشگویی‌ها، اصحاب، یاران و فرزندان آمده است ....^[۷]

در‌ بخش‌ دوم، به تاریخ دیگر امامان(ع) پرداخته شده است که به ترتیب عبارتند از: باب دوم در‌ تاریخ‌ امام حسن مجتبی(ع) است. در این باب، درباره ولادت، شهادت، فضایل، خلافت، جنگ و صلح، نامه‌ها، سخنان‌ و فرزندان امام مجتبی(ع) مطالبی بیان‌ شده‌ است ....^[۸]

باب سوم، تاریخ امام حسین(ع) است‌ که‌ در آن، ولادت، قیام، شهادت، فضایل، زیارت و موضوعات مربوط به آن حضرت آمده است. سایر باب‌ها نیز به هر یک از ائمه(ع) اختصاص یافته است.

وضعیت کتاب

برخی از آثاری که درباره این کتاب نوشته شده‌اند عبارتند از:

تلخیص و گزیده‌ ارشاد، اثر‌ علامه حلی به نام «المستجاد من الإرشاد»؛
شرح‌ چهار جلدی‌ ارشاد، به‌ نام‌ «منهج الرشاد»، اثر شیخ محمدحسن زنجانی؛
شرح سید محمدباقر دستغیب شیرازی؛
ترجمه و شرح ارشاد، اثر سید هاشم رسولی‌ محلاتی‌ در دو جلد؛
ترجمه و شرح‌ ارشاد، اثر‌ محمد‌باقر‌ ساعدی‌ خراسانی ....^[۹]

فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد و فهارس فنی کتاب، در انتهای جلد دوم آمده است که عبارتند از: فهرست‌های آیات؛ احادیث؛ اعلام؛ اماکن و بقاع؛ فرق و جماعات؛ ابیات شعریه؛ لباس‌ها و زینت‌آلات؛ حیوانات؛ اسلحه؛ وقایع و غزوات و مصادر و منابع تحقیق.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع ....^[۱۰]و اشاره به اختلاف نسخ ....^[۱۱]، به توضیح و تشریح برخی از کلمات و عبارات متن پرداخته شده است ....^[۱۲]