الكافي (ط. دارالحديث)
| نام کتاب | الکافی |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | درایتی، محمدحسین (اهتمام)
مرکز بحوث دار الحدیث. قسم احیاء التراث (محقق) کلینی، محمد بن یعقوب (نویسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 129 /ک8ک2 1387 |
| موضوع | احادیث شیعه - قرن 4ق.
کلینی، محمد بن یعقوب، - 329ق. الکافی - نقد و تفسیر |
| ناشر | موسسه علمی فرهنگی دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1387 هـ.ش یا 1430 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE3635AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
الکافی (ط: دارالحدیث)، اثر محمد بن یعقوب کلینى (رى، 258ق، بغداد 328ق)، از مهم‌ترین و معتبرترین کتاب‌هاى حدیثى شیعه است که در مدت 20 سال به درخواست بعضى از شاگردانش گردآورى شده است.
این نسخه، با تحقیق بخش احیاى تراث مرکز بحوث دارالحدیث، توسط مؤسسه دارالحدیث چاپ و منتشر گردیده است.
ساختار
کتاب، دربردارنده‌ى بیش از شانزده هزار حدیث از پیامبر اسلام(ص) و ائمه معصومین(ع) مى‌باشد و به سه بخش مجزا تقسیم شده است:
- اصول کافى (شامل روایات اعتقادى)
- فروع کافى (حاوى روایات فقهى)
- روضه کافى (شامل روایات گوناگون).
کافى، مشتمل بر 35 کتاب است و هر کتاب به ابواب مختلفى تقسیم شده و در هر باب، روایات متعددى آمده است. فقط کتاب العقل و الجهل، داراى یک باب است، ولى برخى از این کتب بیش از دویست باب دارند [۱]
تعداد روایات ذکرشده در هر باب نیز بسیار متغیر است. گاه در یک باب بیشتر از یک روایت ذکر نشده، ولى در برخى از باب‌ها، ده‌ها روایت آمده است [۲]
مؤلف، مجموع روایات کافى را از 34 نفر از مشایخ خود نقل کرده است؛ لکن از مجموع روایات، 15284 حدیث را فقط از هشت نفر نقل کرده است [۳]
روش کلینى در ترتیب احادیث هر باب این است که حدیث درست‌تر و روشن‌تر را در اول باب قرار داده و سپس به همین ترتیب، احادیث مبهم و مجمل را ذکر کرده است [۴]
گزارش محتوا
براى آشنایى با محتوا و ویژگى‌هاى کتاب شریف کافى، توجه به نکات زیر مفید است:
- از جمله منابعى که کلینى در تدوین کافى از آنها بهره برده است، کتاب‌هایى بوده است که مستقیماً توسط خود امامان شیعه به اصحاب، املاء مى‌شده و به اصول اربعمائه مشهورند. کلینى، به جهت نزدیکى زمانى با نویسندگان اصول اربعمائه، توانسته روایاتى را با واسطه‌هاى کمتر نقل کند. ازهمین‌رو بخشى از روایات کافى با سه واسطه از معصوم(ع) نقل شده است.
- کافى، داراى عناوینى کوتاه و گویاست؛ عناوینى که محتواى روایات باب را به‌صورت کلى نشان مى‌دهد.
- در کافى، روایات بدون دخل و تصرف نقل شده و توضیحات مصنف با روایت‌ها مشتبه نمى‌شود.
- ابواب کافى، از نظم دقیق و منطقى برخوردار است؛ به این معنا که از عقل و جهل و سپس علم و آنگاه توحید شروع مى‌کند. در واقع برخى از مباحث معرفت‌شناسى را در مرحله نخست قرار داده و سپس به مباحث توحید و امامت مى‌رسد، آنگاه روایات اخلاقى را نقل کرده تا به فروع و احکام مى‌رسد و در پایان جُنگى متنوع از احادیث را جمع کرده است.
- در کافى، تمام سند حدیث ذکر شده است؛ برخلاف تهذیب و استبصار و من‌لایحضره‌الفقیه [۵]
- در کافى، نص حدیث ذکر شده و از نقل به معنا، پرهیز گردیده؛ ازاین‌رو مرحوم کلینى را اضبط محدثان دانسته‌اند [۶]
- احادیث متعارض، در کافى ذکر نشده و به ذکر روایات مطابق با نظر مؤلف اکتفا گردیده است. این ویژگى موجب شده که روایات انتخابى مرحوم کلینى، فتواى او تلقى گردد.
- ازاین‌رو کتاب وى، کمتر احادیث اختلافى را در خود جمع کرده است. این نکته گرچه از محسنات کافى بوده است، اما به سهم خود از عوامل نقد کتاب نیز بشمار مى‌آید؛ زیرا در این شیوه، پاره‌اى از روایات فقهى از دید فقیهان به‌دور خواهد ماند؛ روایاتى که ممکن است از نظر دیگر محدثان و فقیهان شیعه، نسبت به روایات کافى ترجیح داشته باشند [۷]
- در کافى، در برخى موارد، تقطیع متن بدون اینکه بدان تصریح شود، صورت گرفته است (محدثان گاه حدیثى را که مشتمل بر موضوعات مختلفى بوده است به چند بخش تقسیم کرده و هر بخش را به تناسب در موضوع و باب خاص خود نقل مى‌کردند. مرحوم کلینى نیز در برخى موارد، جهت رعایت اختصار از این شیوه استفاده کرده است).
- شرح و بیان برخى از احادیث توسط مرحوم کلینى: توضیحات کلینى در مقولات مختلف فلسفى، کلامى، تاریخى، تفسیر الفاظ و آراى فقهى به چشم مى‌خورد. کلینى، گاه در احادیث فقهى نیز توضیحاتى را در زمینه‌هاى زیر آورده است: توضیح متن روایت، ارائه رأى فقهى خود در آغاز باب، توجه به آراى اصحاب، اختلاف نقل‌هاى حدیث، رفع تعارض [۸]
- ذکر آیات قرآن: بعضى ادعا کرده‌اند که تمامى آیات الاحکام در این کتاب آمده است.
- عدم روایت از غیر معصوم، جز در موارد نادر.
- ذکر کامل سند تا معصوم، جز در موارد اندک.
- ذکر طرق مختلف براى یک روایت.
- امانت در گزارش سند.
- استفاده از شیوه‌هاى مختلف براى اختصار سند، مانند: تعلیق بر اسناد قبل، شبه تعلیق، تحویل در سند، اختصار در اسامى روات، به کار بردن عبارات جمعى، مانند: «عدة من أصحابنا» و... [۹]
وضعیت کتاب
این نسخه از کتاب، در مؤسسه دارالحدیث، از روى نسخه‌هاى متعدد تحقیق و تصحیح گردیده است. هدف‌هایى که در این تصحیح، دنبال شده است عبارتند از:
- عرضه صحیح‌ترین و مستندترین متن الکافی و نزدیک‌ترین آن به «ما صدر عن قلم الکلینی»؛
- تحقیق همه‌جانبه در اسناد الکافی و رفع اشکالات مربوط به تصحیف و تحریف در اسناد و حل مشکلات ساختارى اسناد الکافی؛
- مشابه‌یابى و جستجوى احادیث الکافی در سایر مصادر مهم روایى و اشاره به چگونگى متن و سند آنها؛
- رفع اجمال و ابهام از برخى از کلمات، جملات و احادیث الکافی.
این پژوهش مجموعا در ده مرحله شکل گرفته است: شناسایى نسخه‌هاى خطى و اولویت‌بندى آنها؛ مقابله با هشت تا دوازده نسخه خطى؛ تخریجات (مشابه‌یابى و جستجوى احادیث الکافی در سایر مصادر روایى مهم شیعه و مقابله با آنها؛ تصحیح و تحقیق اسناد الکافی؛ تصحیح و استوارسازى متن روایات الکافی؛ ترجمه لغات، شرح‌هاى توضیحى و رفع اجمال از متن؛ تنزیل هامش (یک‌سان‌سازى پانوشت‌ها)؛ اعراب‌گذارى کامل روایات الکافی؛ ویرایش و نشانه‌گذارى روایات الکافی و کنترل نهایى [۱۰]
هر حدیث دو شماره دارد: یکى شماره حدیث که در هر باب از یک آغاز مى‌شود و دیگرى شماره مسلسل که تا پایان کتاب ادامه دارد. طبق این شماره، کافى داراى 15413 حدیث دارد [۱۱]
تاکنون بیش از بیست شرح و سى حاشیه و نیز ترجمه‌هاى متعدد بر کتاب کافى نوشته شده است. مشهورترین شروح کافى عبارتند از: شرح اصول کافى، تألیف صدرالمتألهین شیرازى؛ شرح اصول کافى، تألیف ملا صالح مازندرانى؛ مرآة العقول، تألیف علامه ملا محمدباقر مجلسى.
پانویس
منابع مقاله
1. مقدمه و متن کتاب.
2. مدنى بجستانى، سید محمود، فرهنگ کتب حدیثى شیعه، ج1، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1385.
3. ایازى، سید محمدعلى، کافى‌پژوهى (گزارش پایان‌نامه‌هاى مرتبط با کلینى و الکافی)، قم، دارالحدیث، 1387.
4. فاطمى موحد، سید حسن، «گامى سترگ در کافى‌پژوهى»، مجله فقه اهل بیت، زمستان 1388، شماره 60، ص133-165، درج در پایگاه مجلات تخصصى نور، به آدرس اینترنتى:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/712533.
5. فاطمى موحد، سید حسن، نگاهى بر کتاب «الکافی» در 15 جلد، خبرگزارى بین‌المللى قرآن (ایکنا)، به آدرس اینترنتى:
http://www.iqna.ir/fa/print/1394691.
5. قنبرى، محمد، شناخت‌نامه کلینى و الکافی (مباحث فقه الحدیثى)، ج1، قم، دارالحدیث، چاپ اول، 1387.
6. مصطفوى، سید جواد، «اصول کافى / ترجمه مصطفوى»، تهران، کتاب‌فروشى علمیه اسلامیه، چاپ اول.