ابن عدیم، عمر بن احمد
| نام | ابن عدیم، عمر بن احمد |
|---|---|
| نام های دیگر | آل اب‍ی ج‍راده، عمر بن احمد
ابن اب‍ی ج‍راده، عمر بن احمد ابن ال‍ع‍دی‍م، عمر بن احمد |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 660 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE1035AUTHORCODE |
«كمال الدين ابوالقاسم عمر بن احمد بن هبة الله بن عبدالعزيز بن ابى جرادة معروف به ابن عديم عقيلى حلبى»، از تاريخ‌نگاران و محدثين قرن ششم و هفتم هجرى است. نسب وى به صحابى اميرالمؤمنين (ع)، ابوالجرادة مى‌رسد. خانواده وى خانواده‌اى صاحب‌نام در حلب بوده‌اند. ياقوت حموى درباره آنان مى‌گويد: «بيت ابى جرادة، بيتى مشهور در حلب است. اديبان، شاعران، فقيهان، زاهدان، عابدان، قاضيان در اين خانواده به چشم مى‌خورند و فضل و دانش را به ارث مى‌برند. (معجم الادباء، ج 5، ص 16).
كمال الدين ابن عديم، در ذى‌حجه سال 588ق (1192م)، در حلب ديده به جهان گشود. در هفت سالگى به مكتب رفت و در نه سالگى قرآن را ختم كرد و با پا نهادن به سن ده سالگى به آموختن ديگر علوم پرداخت. نقل است كه پدرش خطى ناخوش داشت و ازاين‌رو پسرش را به فراگيرى خط تشويق مى‌نمود. وى نيز با علاقه، به آموزش اين فن پرداخت؛ به‌گونه‌اى كه ياقوت حموى، خط او را با خط ابن مقله مقايسه مى‌كند. (معجم الادباء، ج 16، ص 42).
البته وى به همه علوم پرداخت؛ آن‌چنان‌كه حموى او را چنين وصف نموده است: «لم يعتن بشىء الا و كان فيه بارزاً و لا تعاطى امراً الا و جاء فيه مبرزاً».
در بيست و هشت سالگى به پايه‌اى از فضل و دانش رسيد كه به‌عنوان استاد مدرسه حلاويه حلب برگزيده شد و پس از آن منصب قضاوت به او واگذار شد.
پس از آنكه مغول به فرماندهى هلاكوخان به حلب حمله نمودند، وى منصب قضاوت را كه ازجانب هلاكو به او پيشنهاد شده بود، نپذيرفت و به‌سوى برزه كه از روستاهاى اطراف دمشق بود گريخت و از آنجا به غزه در فلسطين و سپس به مصر مهاجرت نمود.
در سال 659ق كه مغولان از حلب بيرون رفتند، ابن عديم دوباره به حلب بازگشت و از آنچه مغولان بر سر حلب آورده بودند، سخت آزرده شد و طاقت ماندن در حلب را نداشت؛ بنابراين، دوباره به مصر بازگشت و در قاهره سكنى گزيد، البته مدت اقامت اين بار او در مصر، يك سال و اندى بيش به طول نينجاميد و ديده از جهان فروبست.
اساتيد
ابن عديم، از اساتيد بسيارى بهره جست كه به‌عنوان نمونه مى‌توان به اين افراد اشاره كرد:
1. پدرش، احمد بن هبة الله كه اولين معلم او به شمار مى‌رود؛
2. حيناء بن دهن الحصا: ابن عديم از محضر وى کتاب القدورى را كه در فقه حنفى نگاشته شده، آموخت؛
3. عمر بن طبرزد؛
4. افتخار الدين، عبدالمطلب الهاشمى؛
5. بهاء الدين، يوسف بن شداد قاضى حلب؛
6. عبدالرحمن بن علوان؛
7. ثابت بن شرف.
اين جماعت، اساتيد وى در شهر حلب بودند.
وى در دمشق نيز از محضر اين اساتيد، دانش اندوخت:
1. ابواليمن، زيد بن حسن كندى؛
2. حسن بن صعرى؛
3. احمد بن عبدالله عظار؛
4. عماد ابراهيم بن عبدالواهه؛
5. ابوالقاسم عبدالصمد بن قاضى حرستانى؛
6. ابن المنى.
علاوه بر اين افراد، وى در بغداد و بيت‌المقدس نيز از محضر افرادى كسب فيض نمود. به سبب فضل و دانش بى‌نظير او بسيارى نيز نزد او تلمذ نمودند، از جمله:
1. پسرش، مجد الدين عبدالرحمن؛
2. ابن مسدى؛
3. ابن حاجب؛
4. دمياطى؛
5. ابوالقاسم احمدبن محمد بن حسين.
ابن عديم، علاوه بر مراتب بالاى فضل و كمال، شاعرى چيره‌دست نيز به شمار مى‌رود. نمونه‌اى از اشعار دل‌انگيز او را ياقوت حموى در «معجم الادباء» نقل كرده است.
تأليفات
ابن عديم، آثار گوناگونى در علوم مختلف نگاشته است كه البته بسيارى از آنها اكنون به دست ما نرسيده است. برخى از آثار وى به اين شرح است:
1. «الدرارى فى ذكر الذرارى»: اين اثر به چاپ رسيده است؛
2. «الأخبار المستفادة فى ذكر بنى جرادة»: گويا اين کتاب درباره شرح حال خانواده‌اش نگارش يافته است. اين کتاب اكنون به دست ما نرسيده است؛
3. «ضوء الصباح فى الحث على السماح»: حاجى خليفه نام اين اثر را «ضوء المصباح فى الحث على السماح» ضبط كرده است. (كشف الظنون ، ج 4، ص 1126). اين کتاب نيز مفقود شده است؛
4. «الخط و علومه و وصف آدابه و اقلامه و طروسه»: اين کتاب نيز امروزه به دست ما نرسيده است؛
5. «الانصاف و التحرى فى دفع الظلم و التجرى عن ابى العلاء المعرى»: اين کتاب به چاپ رسيده است؛
6. «تذكرة ابن العديم»: مؤلف، اين اثر را در سن بيست و پنج سالگى نگاشته است. اين کتاب نيز چاپ و منتشر شده است؛
7. «الوصلة الى الحبيب فى وصف الطيبات و الطيب»: درباره اين اثر، به‌تفصيل سخن خواهيم گفت؛
8. «تبريد حرارة الاكباد فى الصبر على فقد الاولاد»؛
9. «مراد المراد و مواد المواد»؛
10. «الإشعار بما للملوك من النوادر و الأشعار»: اين اثر به دست ما نرسيده است؛
11. «بغية الطلب فى تاريخ حلب»: اين اثر كه مفصل‌ترين نگاشته ابن عديم است، در چهل جزء تأليف شده، ولى قبل از تدوين نهايى، مؤلف از دنيا رفت؛
12. «ترجمة الامام الحسين (ع)».
وفات
وى در 20 جمادى‌الاول سال 660ق، در مصر درگذشت و در سفح المقطم به خاك سپرده شد.
وابسته‌ها
بغية الطلب في تاريخ حلب / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
ترجمة الإمام الحسین علیه السلام / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
الوصلة إلی الحبیب في وصف الطیبات و الطیب / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده