تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران
تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران، اثر میر سید محمد محیط طباطبایی (۱۲۸۰–۱۳۷۱ش) پژوهشگر ادبی، مورخ، منتقد و ادیب معاصر ایرانی است. موضوع کلی کتاب، تحلیل تاریخچه، پیدایش، سیر تحول و عوامل تأثیرگذار بر مطبوعات ایران است که از نخستین تلاشها تا دوران مشروطه را با ذکر روزنامههای کلیدی و نویسندگان آنها در بر میگیرد.
| تاریخ تحلیلی مطبوعات ایران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محیط طباطبایی، محمد (نويسنده) |
| ناشر | بعثت |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1366ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | روزنامه نگاری - ایران - تاریخ - مطبوعات - ایران - تاریخ |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 3م9الف 5449 PN |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب شامل یک مقدمه و دستکم بیست عنوان اصلی است که موضوعات مختلف تاریخ و تحول مطبوعات ایران را در بر میگیرد، از جمله پیدایش روزنامه، سانسور، مالکیت، تربیت روزنامهنگار و وضعیت مطبوعات در دورههای مختلف تاریخی.
سبک نگارش
مهمترین ویژگیهای سبک نگارشی کتاب، عبارتاند از:
- تحلیلی و مستند: نویسنده در این اثر با رویکرد تحلیلی به ریشهیابی وقایع پرداخته
و در نگارش خود بر استفاده از مدارک و مستندات تاریخی، از جمله اسناد خارجی و نسخههای مطبوعات قدیمی، تأکید دارد[۱].
- جامعیت در پژوهش: مطالب بر اساس درسگفتارهای نویسنده در دانشگاه تهران تدوین شده و شامل بررسیهای مفصل از شخصیتهای مهم، دورههای تاریخی مختلف و جنبههای گوناگون مطبوعات است[۲].
گزارش محتوا
بهمنظور آشنایی بیشتر با کتاب، بهعنوان نمونه، به تشریح برخی از عناوین مطرح شده در کتاب، پرداخته خواهد شد: مقدمه: این بخش ضرورت نگارش این کتاب را تبیین میکند که ریشه در نیاز کلاسهای تاریخ مطبوعات در دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه تهران داشته است. نویسنده تأکید میکند که این اثر بر اساس تحقیقات شخصی و مراجعه به اسناد و مجموعههای خصوصی، بهویژه نسخههای روزنامههای کمیاب، تدوین شده است[۳].
روزنامه و سرگذشت روزنامه در ایران: در این قسمت، معنای واژه «روزنامه» و تغییر آن از مفهوم «یادداشت وقایع روزانه» به مفهوم امروزی «نشریه» شرح داده میشود. همچنین، آغاز انتشار مطبوعات در ایران، شامل اولین روزنامههای دولتی مانند «وقایع اتفاقیه» و تأثیر چاپخانهها و سفارتخانههای خارجی بر این روند، موردبررسی قرار میگیرد[۴].
روزنامه اختر در افق مطبوعات فارسی: این فصل به روزنامه «اختر» که در استانبول منتشر میشد، اختصاص دارد. نویسنده به اهمیت این روزنامه در زبان فارسی و تأثیر آن بر بیداری فکری و سیاسی ایرانیان اشاره میکند و آن را نمونهای از روزنامهنگاری پیشرو میداند که نقش مؤثری در ترویج اندیشههای آزادیخواهانه داشت[۵].
سانسور مطبوعات: این بخش به بررسی تاریخی و تحلیلی سانسور و نظارت حکومتی بر مطبوعات میپردازد. همچنین، به نقش میرزا ابوالحسن خان غفاری، معروف به «صنیعالملک»، در تشدید سانسور و راهاندازی دستگاه سانسور اشاره میشود[۶].
مشیرالدوله و مطبوعات: این قسمت، اقدامات میرزا حسینخان مشیرالدوله، صدراعظم ناصرالدینشاه، را در جهت اصلاح و ساماندهی مطبوعات و تلاشهای وی برای تدوین قانون مطبوعات و تأسیس دستگاه قضاوت عدلیه را شرح میدهد[۷].
ملکم و مطبوعات: نقش میرزا یوسف خان مستشارالدوله (ملکم) در ترویج اندیشههای سیاسی و اجتماعی از طریق مطبوعات، بهویژه تأسیس روزنامه «قانون» و مبارزات او با هدف ایجاد تحول فکری در جامعه، موردتأکید قرار میگیرد[۸].
دورههای روزنامهنگاری و وضعیت ایران در آغاز نهضت مشروطه: این بخش به دورهبندی تاریخ روزنامهنگاری ایران و تحولات آن میپردازد. همچنین، وضعیت مطبوعات در آستانه جنبش مشروطه موردتوجه قرار میگیرد؛ در این دوره، باوجود استبداد، روزنامههایی با هدف دفاع از آزادی و حقوق ملت و ترویج بیداری سیاسی منتشر شدند[۹].
روزنامههای زنان: این فصل به معرفی و بررسی نشریاتی میپردازد که توسط زنان یا برای زنان منتشر شدند و به حقوق و تربیت بانوان اختصاص داشتند، از جمله «دانش» و «شکوفه»[۱۰].
روزنامههای ولایات: در این قسمت به اهمیت و سیر انتشار روزنامهها در ولایات (مانند آذربایجان، اصفهان، و شیراز) پیش از تهران اشاره میشود و نقش آنها در ایجاد بیداری در مناطق دور از پایتخت بررسی میگردد[۱۱].
تأثیر روزنامه در زبان فارسی: این بخش به بررسی تأثیر ورود روزنامهنگاری بر زبان و ادبیات فارسی میپردازد. نویسنده توضیح میدهد که روزنامهها در دورههای قاجار، بهتدریج زبان نوشتاری را از دربار بهسوی زبان روزمره مردم هدایت کردند و سبب سادگی و روانی نثر شدند[۱۲].
روزنامه و سیاست خارجی: نویسنده در این قسمت به نقش قدرتهای خارجی (روسیه و انگلستان) و سفارتخانههای آنها در حمایت از برخی مطبوعات و تأثیرگذاری بر روند انتشار و سیاستهای داخلی روزنامهها اشاره میکند[۱۳].
مجلهنویسی: این بخش به تمایز میان روزنامه و مجله در تاریخ مطبوعات ایران پرداخته و اولین نمونههای مجلات فارسی را معرفی میکند[۱۴].
دولت و روزنامه، روزنامه و زبان مردم، روزنامههای فکاهی، روزنامه و شعر فارسی، شعرای روزنامهنگار و جراید مصور به حروف الفبا، از دیگر موضوعات مطرح شده در کتاب است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.