ابوحاتم رازی، احمد بن حمدان

نام	ابوحاتم رازی، احمد بن حمدان
نام‌های دیگر	رازی، ابوحاتم احمد بن حمدان
نام پدر	حمدان
متولد
محل تولد	پشاپویه ری
رحلت	322 ق
اساتید
برخی آثار	أعلام النبوة (رازی) کتاب الاصلاح
کد مؤلف	AUTHORCODE01547AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، ابوحاتم رازی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ابوحاتم رازى، احمد بن حمدان بن احمد (متوفاى 322 ق)، از متفكران، مصنفان و داعيان بزرگ اسماعيلى ایران که توانست نقش مهمی در شیعه شدن بخش وسیعی از مردم ری، گیلان، قزوین، طالقان، آذربایجان، اصفهان، همدان (و اساساً نواحی جبال یا عراق عجم)در اوائل قرن ۴ ق ایفا کند^[۱].

اطلاعات ما از زندگى ابوحاتم اندك است.

دربارۀ ایرانى بودن او نيز اختلاف است. اما فرض ایرانى بودن او أقرب به صحت است. خود ابوحاتم اعتراف ضمنى دارد به اينكه با زبان فارسی پرورش يافته و سرشته شده است.

تحصیلات

از زندگى او پيش از پيوستنش به دعوت اسماعيلى نيز اطلاع چندانى در دست نيست فقط این احتمال هست كه در مدرسۀ دعات يمن تعليم ديده و از آنجا به رى گسيل شده باشد. وى گفتارى شيرين و كلامى بليغ داشت كه توانست امرا و عامه مردم را به مذهب خود جلب كند. ابوحاتم در علم لغت و شعر و حديث دستى داشت.

مقام علمى او در حدّى بود كه مأموريت اصلاح خطاها و برقرارى سازش و هماهنگى میان معتقدات جوامع مختلف اسماعيلى (در بخشى از ایران) به او واگذار شد.

ابوحاتم با تأليفات خویش به دفاع از مذهب اسماعيليه برخاست تا جايى كه وى را با دو تن از يارانش، ابویعقوب سجستانى و محمد بن احمد نسفى، از اساطين دعوت اسماعيلى شمرده‌اند كه كوششهایشان اثر ملموسى در نشر فرهنگ اسماعيلى و فلسفه جديد آن داشته است. مناظراتى بين او و محمد بن زكرياى رازى در حضور مرداویج صورت گرفت كه در مكتب اسماعيلى از لحاظ اثرى كه بر متفكران بعدى داشت، اهمیت ویژه‌اى دارد. ابوحاتم شرح این مناظرات و گفتگوهاى خود را با رازى در کتاب خویش «أعلام النبوة» آورده و به ویژه بيشتر به شرح نظريات خود در ردّ وى پرداخته است. او در این کتاب از رازى به نام ياد نكرده و فقط در اشارت بدو به لفظ «ملحد» اكتفا كرده است.

وفات

گویا ابوحاتم در دیلم ادعاى ظهور مهدى در تاریخ معینى را کرد، ولى چون زمان مقرر رسید و مهدى ظهور نکرد، مردم از وى بریده و مرداویج قصد جان وى را کرد. او نیز از دست مرداویج فرار کرده و در پنهان در سال 322 ق از دنیا رفت. البته زمانهاى دیگرى نیز براى مرگ وى بیان کرده‌اند.