مكارم الأخلاق و معاليها و محمود طرائقها
| مكارم الأخلاق و معاليها و محمود طرائقها | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سامری خرایطی، محمد بن جعفر (نويسنده) بحيري، ايمن عبدالجابر (محقق) |
| ناشر | دار الآفاق العربية |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | مجلد1: 1999م , 1419ق, |
| شابک | 977-5727-21-9 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مكارم الأخلاق و معاليها و محمود طرائقها، اثر محمد بن جعفر بن سهل سامری خرایطی(متوفی 327ق)، کتابی است پیرامون اخلاق پسندیده انسانی که با تحقیق ایمن عبدالجابر بحیری، به چاپ رسیده است.
اهمیت کتاب
آنچه نشانگر اهمیت کتاب حاضر می‌باشد، این است که علمای زیادی در تدوین آثار خود، از آن بهره برده‌اند که از جمله آن‌ها، می‌توان از ابوحامد غزالی در نگارش «إحیاء علوم الدین»، سیوطی در نوشتن «جامع الأحادیث» و متقی هندی در نگارش «کنز العمال» نام برد[۱].
ساختار
کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در نه جزء و هر جزء در چندین باب، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، ضمن اشاره به اقدامات تحقیقی صورت گرفته بر روی کتاب، به شرح‌حال نویسنده پرداخته شده است[۲].
در جزء اول، در ضمن پنج باب، ابتدا به ذکر روایاتی پرداخته شده است که به اخلاق صالح و نیکو تشویق و ترغیب می‌نمایند و سپس به اموری همچون ثواب حسن خلق، سجایای اخلاقی و دوری از آزار دیگران، تخلق به هر حسنه نیکو و پسندیده‌ای و داشتن اخلاق ملایم و مدارای با دیگران، اشاره شده است[۳].
در جزء دوم، در دو باب، به روایاتی اشاره گردیده که پیرامون حفظ امانت و ذم خیانت و وفای به وعد و ناپسندی خلف وعده، می‌باشند. از جمله این روایات، روایتی از ابن مسعود که گفته است کشته شدن در راه خدا، کفاره هر گناهی است به‌جز کفاره خیانت‌درامانت و امانت عبارت است از نماز، زکات، غسل از جنابت، کیل، میزان، حدیث و بزرگترین امانت، حفظ ودیعه است[۴].
اولین موضوعی که در جزء سوم، روایات مربوط به آن ذکر گردیده، رعایت حال همسایگان و حسن همجواری است. از جمله این روایات، روایتی است از مالک بن انس بدین مضمون که روزی پیامبر(ص) و جبرئیل(ع) که به‌صورت بشری بر آن حضرت نازل شده بود، مشغول صحبت کردن بودند که فردی از اصحاب از کنار ایشان گذشت و سلام نکرد. جبرئیل(ع) به پیامبر(ص) گفت او کیست و چرا سلام نکرد که اگر به ما سلام می‌کرد پاسخ او را می‌دادیم. وقتی پیامبر(ص) آن شخص را دید و علت سلام نکردن را از او جویا شد، پاسخ داد ترسیدم خلوت و نجوای شما برهم بخورد. پیامبر(ص) فرمود آن شخص جبرئیل(ع) بود و اگر سلام می‌کردی پاسخت را می‌داد. آن شخص پرسید یا رسول‌الله(ص) سخن شما با او به درازا کشید از چه باهم سخن می‌گفتید؟ پیامبر(ص) فرمود: مرا به رعایت حال همسایه توصیه می‌کرد تا آنجا که گمان کردم همسایه نیز از آدمی ارث می‌برد[۵].
از دیگر موضوعات مطرح شده در این جزء، عبارتند از: صله‌رحم؛ نیکی و صدقه به ارحام؛ فضیلت حیا؛ اکرام مهمان و احسان به آن؛ اطعام مهمان و ابن سبیل؛ حق مهمانی؛ اکرام به کهنسالان؛ انصاف دادن به دیگران؛ انصاف؛ عفو و بخشش دیگران؛ اصلاح بین مردم؛ خودداری از آزار دیگران با دست و زبان و حفظ زبان[۶].
در جزء چهارم، اولین روایاتی که ذکر گردیده است، به استحباب پوشاندن عیوب برادران دینی، دلالت دارد. از جمله این روایات، روایتی از پیامبر(ص) که فرمود: «کسی که عیب مسلمانی را بپوشاند، خداوند در دنیا و آخرت عیوب او را می‌پوشاند». برخی از موضوعات این جزء، عبارتند از: استحباب پوشاندن معصیت و کراهت اظهار آن؛ دوری از سوءظن؛ پرهیز از موارد تهمت؛ احسان و نیکی به مملوکان[۷].
در جزء پنجم، به فضیلت راست‌گویی، سخاوت و کرم و برطرف کردن نیاز نیازمندان اشاره گردیده[۸] و در جزء ششم، به موضوعاتی نظیر حسن مجالست؛ تواضع در مجلس؛ بهتر بودن تنهایی از هم‌نشین بد؛ امانت‌داری در مشورت و دعای پنهانی برای برادر دینی پرداخته شده است[۹].
غالب روایات مطرح شده در جز هفتم، به اموری اشاره دارند که در هنگام سفر و قبل یا پس‌ازآن، شایسته است رعایت شوند از جمله آداب خداحافظی، آداب نزول در منزل، سلام در هنگام ورود به منزل و مصافحه با برادران دینی در هنگام ملاقات[۱۰].
خواننده در جزء هشتم، با روایاتی آشنا خواهد شد که به اموری همچون آداب دخول به منزل یا خروج از آن، سلام قبل از آغاز به سخن گفتن، حسن مصاحبت در سفر، رعایت حق صحبت و مرافقت و استخاره و طلب خیر کردن در امور اشاره دارند[۱۱] و در جزء آخر، روایاتی ذکر شده است که دربردارنده موضوعات زیر است: دعای هنگام خوابیدن و بیدار شدن از خواب، وزش باد و طوفان، شنیدن رعدوبرق و بارش باران[۱۲].
از جمله ویژگی‌های کتاب، اقدامات تحقیقی صورت گرفته در آن است که عبارتند از:
- جمع و تدوین اجزای نه‌گانه کتاب به‌گونه‌ای که حاصل آن نیکوتر شدن تربیت به دنبال داشته باشد.
- شماره‌گذاری روایات به‌منظور سهولت بحث.
- ضبط نصوص و تصحیح آن‌ها با توجه به منابع صحیح و معتبر.
- ضبط اعلام به‌واسطه رجوع به کتب رجال معتبر و ارائه شرح‌حال مناسب برای اعلامی که قول، حکمت یا شعری از آن‌ها نقل شده است به همراه شرح‌حال شیوخ نویسنده و کسانی که از او، نقل روایت کرده‌اند در پایان کتاب.
- شناسایی آیات و اشعار.
- شناسایی روایات بر اساس مصادر موثق و معتبر و تخریج آن‌ها.
- تهیه فهارس فنی برای کتاب[۱۳].
وضعیت کتاب
فهارس کتاب، در انتهای آن جای گرفته است که به ترتیب عبارتند از فهرست آیات؛ اطراف احادیث؛ اشعار؛ اعلام؛ اماکن؛ قبایل؛ منابع مورد استفاده محقق و فهرست مطالب.
در پاورقی‌ها ضمن اشاره به منابع[۱۴]، به شرح‌حال مختصر اعلام مذکور در متن، پرداخته شده است[۱۵].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.
وابسته‌ها
| مكارم الأخلاق و معالیها و محمود طرائقها | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خرائطی، محمد بن جعفر (نويسنده) حمیری، عبدالله بن بجاش (محقق) |
| ناشر | مکتبة الرشد ناشرون |
| مکان نشر | عربستان - ریاض |
| سال نشر | 1427ق - 2006م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | خ4م7 248 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مكارم الأخلاق و معاليها و محمود طرائقها، از آثار حافظ و محدّث قرن چهارم هجری قمری، محمد بن جعفر بن رهل خرائطی (درگذشته 327ق)، آداب و ارزش‌های اخلاق اسلامی را بر پایه روایات در موضوعات گوناگون (ثواب خوش‌اخلاقی، نرم‌گویی و تواضع، امانت‌داری، حیا، مهمان‌داری، انصاف، عفو و صفح و...) بیان می‌کند.
درباره نسخه
چون چاپ پیشین این اثر به نام مكارم الأخلاق و معاليها و محمود طرائقها (با تحقیق ایمن عبدالجابر بحیری چاپ 1419ق قاهره) معرفی شده است، در اینجا ویژگی‌های نسخه حاضر و برخی از مطالب ناگفته بیان می‌شود.
- چاپ حاضر، در سال 1427ق در ریاض منتشر شده و پژوهشگر معاصر، عبدالله بن بجّاش بن ثابت حمیری زیر نظر شاکر ذیب فیاض آن را تصحیح و تحقیق کرده و مقدمه‌ای سودمند و روشمند برایش نوشته است.
امتیازات
- شاکر ذیب فیاض چند ویژگی برجسته برای اثر حاضر برشمرده است؛ از جمله:
- این کتاب، 85 باب دارد؛ یعنی 75 باب بیشتر از کتاب ابن ابی‌الدنیا.
- احادیث و آثاری که خرائطی در کتابش آورده، حدود 1300 مورد است، ولی ابن ابی‌الدنیا فقط 487 مورد مطرح کرده است.
- این اثر، شامل صفات و فضایل بیشتری می‌شود، ولی ابن ابی‌الدنیا اثرش را محدود به موارد خاصی کرده است[۱].
- اگر این کتاب را نسبت به دو کتاب دیگر مقایسه کنیم که آن دو نیز عنوان «مكارم الأخلاق» دارد و خرائطی با هر دو نویسنده (ابن ابی‌الدنیا و طبرانی) معاصر بوده و در بخشی از دوره زندگی‌اش با آنان زندگی کرده است، مشاهده می‌کنیم که اثر حاضر، باب‌بندی گسترده‌تری دارد.
- کتاب خرائطی از شطحیات صوفیانه و خیال‌پردازی‌های آنان خالی است.
- نویسنده، روایات و مأثورات را با اسانیدش می‌آورد که برای شناخت حکم آن، سودمند است[۲].
انتقادها
برخی از انتقادهای محقق کتاب بر خرائطی عبارت است از:
- همه روایات صحیح در هر باب را گردآوری نکرده است.
- ترتیب را در آوردن روایات از نظر اتقان مراعات نکرده و مثلا گاهی ضعیف را قبل از صحیح آورده است.
- برخی از روایات را آورده که ضعف شدیدی دارد، ولی این مسئله را یادآور نشده است.
- از برخی از دروغگویان مانند «غلام خلیل»، روایت نقل کرده است.
- نقل بعضی از قصه‌ها و حکایات با روش علمی سازگار نیست؛ مانند داستان بخشندگی حاتم به مهمانانش بعد از مرگش[۳].
- این کتاب مقدمه‌ای ندارد و نویسنده، روش نگارش و هدفش را بیان نکرده است[۴].
نمونه مباحث
- با سند از ابومسعود انصاری از پیامبر(ص) نقل کرده است که گفت: «الدالُّ علی الخير كفاعله»[۵]؛ یعنی: راهنمایی‌کننده به کار نیک، مانند انجام‌دهنده آن است.
- با سند از عبدالله بن مسعود از پیامبر(ص) نقل کرده است که گفت: «من كان يؤمن بالله و اليوم الآخر فليكرم جاره»[۶]؛ یعنی: هرکسی که به خدا و روز قیامت باور دارد، پس همسایه‌اش را گرامی بدارد.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.