صفوة الإعتبار بمستودع الأمصار و الأقطار
| صفوة الإعتبار بمستودع الأمصار و الأقطار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جنان، مامون بن محیی‌الدین (محقق) بیرم خامس، محمد مصطفی (نویسنده) |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1417 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | آسیا - سیر و سیاحت - قرن 19م.
آفریقا - سیر و سیاحت - قرن 19م. اروپا - سیر و سیاحت - قرن 19م. سفر نامه‌ها کشورهای اسلامی - سیر و سیاحت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | DS 8 /ب9ص7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
صفوة الاعتبار بمستودع الامصرا و الاقطار، اثر سيد محمد بيرم تونسى(متوفاى 1307 قمرى) مى‌باشد.
«بيرم» تا 1297 قمرى سه بار به اروپا سفر نموده بود، دو بار آن براى درمان و يك بار هم به علّت منصب سياسى كه در دولت تونس عهده‌دار بود، ماموريت يافت به اروپا سفر نمايد. بعد از اين سفرها و سفر حج و مدّتى استقرار در قسطنطنيه عازم اروپا براى دفعه چهارم شد. او بعد از بازگشت از اين سفر بود كه تصميم گرفت، گزارش نسبتا مبسوطى از سفرهاى خود به كشورها و ممالك مختلف تهيّه نمايد.
بيشتر نوشته‌هاى «بيرم» در اين كتاب بر اساس مشاهدات، تجزيه و تحليل‌هاى عالمانه خود اوست. و به همين جهت اثر او مشتمل بر نتايج تحقيقات و جستجوهاى وى در پنه وسيعى از سرزمين‌هاى جهان اسلام و ديگر ممالك پيشرفته و توسعه يافته اروپايى است. وى در اين اثر كوشيده است بر پايه و زواياى علمى و با استفاده از كتاب‌هاى جغرافى كه در دسترس خود داشته و علاوه بر آن از مشهودات خود نيز به طور خاص سود جسته و تصويرى واقعى از كشورهایى كه به آنها سفر نموده و همچنين كشورهاى اسلامى ارائه دهد. و مى‌توان اذعان كرد كه اثر او يكى از كامل‌ترين كتب در جغرافياى عمومى مى‌باشد.
هدف او از جمع‌آورى اين همه اطلاعات مختلف در زمينه مسائل تاريخى - جغرافيايى نه فقط بيان آنچه در اين كشورها به وقوع پيوسته يا موجود است، بلكه استفاده از اين همه مشاهدات و اطلاعات در صورتى مفيد است كه مصدر و منبع جهاد فكرى جديدى شود، براى آنچه در آينده در پيش روى داريم و مى‌خواهيم با استفاده از آنها براى خود به آن دست يابيم.
ساختار
صفوة الاعتبار مجدل اوّل از مقدّمه محقّق مأمون جنّان شرح حال مؤلف مقدّمه مؤلف و مقصد اوّل تشكيل يافته است.
مقدّمه مؤلف سه باب دارد. باب اوّل سه فصل باب دوم دو فصل و باب سوم هشتاد و هفت فصل مى‌باشد.
مقصد اوّل دو باب آن در اين جلد آمده و مجلد دوم، باب سوم تا دهم باقى مقصد اوّل را شامل است.
گزارش محتوا
مقدّمه محقق به بحث در رابطه با انگيزه طبع اين اثر و بيان هدف‌هايى كه مؤلف از تدوين آن داشته مى‌پردازد.
تاريخ نگارش 1995/11/21 ميلادى است.
شرح حال(تراجم) مؤلف به طور كامل و مبسوط(41 صفحه) بعد از مقدّمه محقق آمده است كه شامل نسب و دودمان «بيرم» سفرها مناصب و پست‌هاى اجتماعى خدمات اجتماعى تعليقات و تأليفات و در آخر فوت او مى‌باشد. اين قسمت توسط(محمد بيرم) و نگارش 9 ذيحجّه 1311 هجرى ثبت شده است.
مقدّمه مؤلف از سه باب تشكيل شده است. باب اوّل با بحث سفر آغاز مى‌شود. و سفر از منظر قرآن كريم احاديث، سنّت نبوى، كلام حكيمان و اديبان در سه فصل مورد بررسى قرار مى‌گيرد. و از امر به سفر اهداف مدح و نتايج فوائد و آثار آن سخن گفته مى‌شود.
حكم مسافرت به غير از سرزمين‌هاى اسلامى از نظر شرع اسلام چه حكمى دارد؟ پاسخ به اين سؤال در باب دوّم، طى دو فصل مى‌آيد. فصل اوّل نصوصى كه دلالت بر جوار سفر به بلاد غير اسلامى مى‌كند، آورده مى‌شود و فصل دوم به تطبيق اين حكم بر مسافرت‌هاى مؤلف به ممالك اروپايى مورد كنكاش قرار مى‌گيرد.
باب سوم، آغاز مباحث جغرافى است. اوّل از جمعيّت كره زمين يكصد و دوازده ميليون تا يكصد و سيزده ميليون توسط جغرافى‌دانان ذكر شده، آغاز مى‌شود و بعد آنها كرده زمين را به پنج قاره آسيا، اروپا، افريقا، امريكا، استراليا تقسيم مى‌نمايد. بحث از قاره آسيا كه هم از تعداد جمعىّ شرافت(مركز اديان الهى بود.) و هم از لحاظ آبادانى از ديگر قاره‌ها مقدّم بوده، شروع مى‌شود. در اين قاره بيست كشور طى بيست فصل به معرّفى آنها پرداخته شود. از جمله اين كشورها مى‌توان: ممالك عثمانى (ايران) افغانستان بلوچستان هند سيام(تايلند) چين روسيه هرات امارات تاتار(تاتارستان) عربستان(نجد تهامه يمامه) كشير ژاپن و نام برد.
دوّمين قاره اروپا است. قاره اروپا به سه ناحيه دول جنوبى وسطى و شمالى تقسيم مى‌شود كه هر كدام از اين ناحيه شش كشور را دربر مى‌گيرند كه روى هم رفته هيجده كشور در اين قاره، طى هيجده فصل از فصل(از فصل 21 تا 39) به آنها پرداخته مى‌شود. مى‌توان از يونان، ايتاليا، اسپانيا، پرتغال، فرانسه، صربستان، رومانى، سوئد، دانمارك، هلند، انگستان، دولت جبل اسود، دولت عليا، دولت، نمسا و...نام برد.
افريقا سوّمين قاره‌اى است كه كشورهاى آن طى فصول 40 تا 73 مورد بحث قرار مى‌گيرند. از جمله اين كشورها مى‌توان مراكش الجزائر تونس طرابلس مصر حبشه زنگبار برنو سودان قبائل بركو سودان كنييا ليبريا ماداگسكار و...نام برد.
قاره چهارم امريكا است. اين قاره شامل كشورهاى ايالات متحده آمريكا، مكزيك، كلمبيا، پرو، ممالك امريكاى شمالى، برزيل، شيلى، آرژانتين، اروگوئه و...مى‌شود. ممالك اين قاره طى فصول 74 تا 86 مورد بررسى قرار مى‌گيرند.
قاره پنجم قاره استراليا است.
در يك نگاه كلى اطلاعاتى كه در مورد اين قاره‌ها و كشورهاى آنها مطرح مى‌شود؛ عبارتند از: طول و عرض جغرافيايى مشخص نمودن حدود آنها از نظر جغرافياى طبيعى تعداد جمعيّت آب و هوا جغرافياى تاريخى دين، عقايد آداب، رسوم علوم، معارف و ديگر اطلاعات در فصل هشتاد و هفت، طى جدولى اسم ممالك همراه ذكر پايتخت تعداد نظاميان تعداد كشتى‌هاى جنگلى بودجه (درآمدها هزينه‌ها) تعداد معتقدين هر يك از مذاهب، واحد پول و...آورده شده است.اطلاعات وارده شده در اين فصل كه به طور اجمال از ممالك آورده شده، از سه 1288 تا 1297 را شامل مى‌شود.
بعد از مقدّمه و ابواب آن مقصد اوّل كه مشتمل بر سيزده باب است، آورده مى‌شود.
باب اوّل در مورد انگيزه و سبب سفر مؤلف به اروپا كه قبل از 1297 قمرى انجام گرفه ذكر مى‌شود. در طى فصول اين باب اوّل مؤلف به شرح احوال و اشتغالات خود به اختصار مى‌پردازد. بر اثر مرور زمان و تداوم اين اشتغالات و از طرف ديگر مرض عصبى كه در خاندان او از قبل بوده، به او به ارث رسيده و توجه نمودن به اوضاع و احوال خويش مريضى او به جايى مى رسد كه ديگر اطباء تونس از معالج او عاجز و قطع اميد مى‌كنند و لذا او مجبور مى‌شود، براى ادامه درمان به كشورهاى اروپايى سفر نمايد: و در ادامه اين بحث ذكر شروحى از معالجات خود مى‌آورد و در ضمن اين مطلب از نحوه‌ى درمان و معالجاتى كه در كشورهاى اروپايى براى بهبود و درمان امراض صورت مى‌گيرد و از دستگاه‌هايى كه براى درمان؛ از جمله دستگاه‌هاى فيزيوتراپى و دستگاه‌هايى كه براى معالجه امراض عصبى استفاده مى‌شود، به طور مفصل صحبت مى‌كند. و در آخرين فصل اين باب به بررسى نظريه تداوى و درمان از ديدگاه اسلام مى‌پردازد و با مراجعه به قرآن كريم و احاديث نبوى به اين نتيجه مى‌رسد كه اسلام به ما حكم مى‌كند كه براى درمان و معالجه امراض خود بايد به مصرف دارو روى مى‌آوریم. بعد سؤالى مطرح مى‌كند كه بعد از اجماع بر جواز استعمال دارو مصرف داروهاى حرام براى معالجه چه حكمى دارد؟ در ادامه مسائل علم طب را به دو قسمت علم تشريح و داروشناسى تقسيم و نظر اسلام را در هر دو قسمت به كمك آيات و روايات مطرح مى‌نمايند.
باب دوّم:مؤلف وارد معرّفى كشورهایى مى‌شود كه خود به آنها سفر نموده و گزارش مبسوطى از هر كدام به خواننده ارائه مى‌دهد. اوّلين كشورى كه معرّفى مى‌كند كه خود، دودمان و اجداد او در آنجا رشد و نمّو نموده‌اند، «تونس» است. تعريف تونس از طول و عرض جغرافيايى، تعيين حدود آن همسايگان، معروف‌ترين شهرها، نام شهرها و چشمه‌ها، كوه‌ها، معادن تاريخ تونس، به طور مختصر رابطه تونس با دولت عثمانى، سياست خارجى اين دولت در دوران وزراء، مصطفى خزانه‌دار خيرالدين مصطفى بن اسماعيل، بررسى دولت تونس از لحاظ اقتصادى، تشكيلات ادارى فرهنگ، صنايع، مسكن، راه‌ها، نوع پوشش و خوراك مردم، زبان مردم، آداب و رسوم و در آخر بررسى قدرت نظامى و اقتصادى اين كشور مورد بحث قرار مى‌گيرد. با معرّفى دولت تونس مجلد اوّل به پايان مى‌رسد.
مجلّد دوّم با معرّفى ايتاليا باب سوم شروع مى‌شود. «بيرم» در آغاز گزارش سفر خود به اين شهر و آنچه در آنجا مشاهده نموده است، مى‌آورد. از جمله نرخ كرايه دريايى از تونس به ناپل، تشريفات سفر؛ از جمله اخذ با پاسپورت، ذكر اصناف مردم، ديدن قصر پادشاه، ديدار از موزه ناپل، توصيف بناهاى اين شهر از نظر ساختمان‌سازى، بازارها، كليساها، ديدن از مجلس نمايندگان و ديدار از ديگر شهرهاى اين كشور در مسير راه و توصيف آنها، ذكر اسباب پيشرفت اين كشور و در مورد ايتاليا، طى فصولى جداگانه مطرح مى‌شود. تعريف ايتاليا از لحاظ موقعيت جغرافيايى، ذكر جغرافياى طبيعى(كوه‌ها، نهرها، معادن پوشش گياهى و حيوانى، ذكر تعداد جمعيّت نواحى مختلف كشور، تاريخ قديم اين كشور، به طور اجمال تاريخ معاصر كه با دوران حكومت شارل البرت(1247) و با تدوين قوانين آزادى و مشاركت همه مردم در امور سياسى همراه است. تشكيلات ادارى و تقسيمات آن، تقسيم كشور به ايالات مختلف و تشكيلات اداى اين ولايت‌ها، سياست خارجى ايتاليا، مردم شناسى ايتاليا و ذكر صفات مردم، آداب و رسوم مردم، كسب و كار و تجارت مردم ايتاليا، نقش بانك در اقتصاد و تجارت، صنايع، كشاورزى، ساختمان‌سازى در ايتاليا، راه‌ها، نوع پوشش مردم، آداب غذا خوردن، مسافرت مردم، زبان مردم اين كشور و در آخر ذكر آمار قدرت مالى و جنگى كشور ايتاليا.
در ادامه به معرّفى كشورهاى فرانسه، الجزاير، انگستان، مالت، مصر، حجاز و ممالك عثمانى طى ابواب چهار تا ده مى‌پرازد. و همان اطلاعات و مباحث كه در مورد تونس و ايتاليا آمده، در مورد آنها هم مطرح مى‌شود و آنچه خود از كشورها از لحاظ توسعه، پيشرفت، عقب افتادگى و انحطاط مشاهده نموده، همراه با تجربه و تحليل ارائه مى‌دهد.
گزارش وضعيّت
متن از آنجا كه داراى اعلام بسيارى است و بعضى فقط لقب آنها ذكر شده است، لذا در پاورقى‌ها كه توسط مأمون جنّان تحقيقات آن انجام گرفته، تراجم آنها آمده تا ايهامى در مورد آنها باقى نماند. همچنين متن داراى اصطلاحات و اماكن و در مواردى مطلبى از كتابى نقل شده كه در پاورقى توضيحات و آدرس آنها درج شده است. مؤلف در موردى نظر و حكم اسلام را مطرح نموده كه اين حكم با نظر مذاهب سنّت سازگار نيست، لذا به طور مفصل آن حكم مطرح و ادلّه آن در پاورقى آمده و قول صحيح طبق مذهب اهل سنّت وارد شده است. جلد دوم ص42 و در مواردى هم كه محقّق لازم ديده تا خواننده بيشتر اطلاعات در مورد موضوعى كه در متن از طرف مؤلف مطرح شده، كتب در آن زمينه را معرّفى كرده است.
فهرست مطالب در آخر هر مجلّد درج شده است.