الباعث الحثيث شرح اختصار علوم الحديث
| الباعث الحثيث شرح اختصار علوم الحديث | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شاکر، احمد محمد (شارح)
ابن کثیر، اسماعیل بن عمر (نویسنده) البانی، محمد ناصرالدین (معلق) حلبي اثري، علي (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | اختصار علوم الحديث. شرح |
| ناشر | مکتبة المعارف |
| مکان نشر | عربستان - رياض |
| سال نشر | 1417ق. = 1996م. |
| چاپ | چاپ يکم |
| موضوع | ابن کثير، اسماعيل بن عمر، ??? - 7??ق. اختصار علوم الحديث - نقد و تفسير
حديث - علم الدرايه حديث - علم الروايه |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /الف2 الف3025 / 107/7 BP |
الباعث الحثيث شرح اختصار علوم الحديث، شرح احمد محمد شاکر بر «اختصار علوم الحديث» ابن کثیر (متوفی 774ق) است که خود تلخیص مقدمه ابن صلاح عثمان بن عبدالرحمن شهرزوری (متوفی 643ق) است. ناصرالدین البانی بر کتاب تعلیقه زده و علی بن حسن عبدالحمید نیز تحقیق آن را به سرانجام رسانده است. این طبع از کتاب در دو جلد منتشر شده است.
کتاب با مقدمه‌ای کوتاه از علی بن حسن عبدالحمید در معرفی کتاب و نقل کلام ذهبی «کجاست علم حدیث؟ و کجایند اهل حدیث؟ نزدیک است که نبینم ایشان را جز در کتاب‌ها یا در زیر خاک» آغاز شده است[۱].
«اختصار علوم الحديث» اختصاری علمی و متین از کتاب ابن صلاح به‌علاوه تعلیقات و تعقیبات و استدراکاتی از ابن کثیر است که بر ارزش کتاب افزوده و اهمیت آن را دو چندان کرده است[۲]. نمونه‌هایی از این افزوده‌های ابن کثیر در ضمن یازده مورد در مدخل کتاب ارائه شده است[۳].
محمد عبدالرزاق حمزه در مقدمه‌اش بر کتاب به بررسی تاریخچه علم حدیث پرداخته است. او ابتدا آثاری که در این زمینه نگارش شده را ذکر می‌کند تا اینکه به ابوعمرو عثمان بن صلاح شهرزوری می‌رسد. ابن صلاح هنگامی که در مدرسه اشرفیه تدریس می‌کرد، کتاب معروفش «علوم الحديث» - که به مقدمه ابن صلاح مشهور است - را نوشت و فنون و علوم آن را تهذیب کرد و ازآنجاکه مطالبش را پی‌درپی املا نموده است، ترتیب مطالبش در وضع مناسبی قرار ندارد. او از تألیفات پراکنده خطیب ابوبکر بغدادی استفاده کرده و مقاصد متفرق آثار او را گردآوری و گزیده‌ای از فوائدش را به آن ضمیمه کرده است. بنابراین در کتابش مطالب متفرق در دیگر آثار را گرد آورده است و دیگر مؤلفین نیز از شیوه او پیروی کرده‌اند و کتاب او را در آثار فراوانی به نظم درآورده و شرح و تلخیص کرده‌اند؛ به‌عنوان مثال عبدالرحیم بن حسین عراقی (متوفی 806ق) آن را در «ألفية الحديث» به نظم درآورد و خودش نیز آن را شرح کرد و سخاوی نیز پس از او کتابش را شرح کرد[۴].
عبدالرزاق سپس شرح حال مؤلف، اساتید، شاگردان و آثار او را در چند صفحه ارائه کرده است[۵].
شرح و توضیح مطالب به شیوه «قال - قلت» است. شارح با «قال»، عبارت نویسنده را ذکر کرده و با «قلت»، به شرح و توضیح آن پرداخته است. شارح گاه عنوانی را برای عبارت نویسنده انتخاب و در [] قرار داده است[۶]. شرح در بالا و تعلیقات در ذیل صفحه ارائه شده است.
شروح احمد شاکر با حرف «ش»، تعلیقات عبدالرزاق حمزه با حرف «ع»، تعلیقات البانی با حرف «ن» مشخص شده است. موارد بدون رمز نیز به قلم محقق کتاب، علی بن حسن عبدالحمید است[۷].
بر بسیاری از طلاب این نکته که اسم اصلی این کتاب «اختصار علوم الحديث» است پوشیده مانده و گمان می‌کنند که اسم کتاب «الباعث الحثيث» است. حقیقت آن است که «الباعث الحثيث» اسم علم برای شرح علامه احمد شاکر است که به آن مشهور شده، تاآنجاکه اسم شرح بر اسم اصلی غلبه یافته است[۸].
تعلیقات احمد شاکر از جهت کوتاهی و بلندی و از لحاظ مفاد و مضمون متنوع است. بیشترین نکته‌ای که توجه را به خود جلب می‌کند، توجه ویژه او به ضبط اسامی، کنیه‌ها و القاب و مقید کردن آنها به حروف و شرح و تبیین بیشتر آنهاست. مطلب دیگر نقل‌های فراوانی است که تکمیل‌کننده سخن مؤلف است و آنها را از کتب مصطلحاتی که امروزه معروفند، نقل می‌کند؛ به‌ویژه «التقييد والإيضاح» عراقی و «تدريب الراوي» سیوطی. گاهی نیز بعضی از مطالبی را که ابن کثیر خلاصه کرده از «علوم ابن صلاح» در حاشیه برای افاده بیشتر و تکمیل معلومات ذکر می‌کند[۹].
شرح «الباعث الحثيث» شرحی آکنده از مطالب است که مورد پسند و رضایت اهل علم واقع شده است؛ البته مانند هر نوشته بشری نقائص و کاستی‌هایی دارد که از آن جمله است:
- عدم استخراج بعضی احادیث و اشاره نکردن به حکم وثاقت یا عدم وثاقت آنها، به‌ویژه در مواردی که ضعیف هستند.
- تکرار تعلیقات؛ به‌گونه‌ای که کلام نویسنده عیناً یا تقریباً همانی است که احمد شاکر در حاشیه آورده است.
- عدم توثیق نقل‌ها؛ به‌گونه‌ای که مطلب بلند یا کوتاهی را ذکر می‌کند، اما مصدر آن را ذکر نمی‌کند.
- تصحیف یا تحریف یا افتادگی در عبارات؛ علی بن حسن در تعلیقات خود به این موارد اشاره کرده است.
قابل ذکر است که تعداد تعلیقات احمد شاکر – کوتاه یا بلند - قریب به چهارصد تعلیقه است[۱۰].
از صفحه 38 تا 46 کتاب نیز تعلیقات ناصرالدین البانی مورد بررسی قرار گرفته است. چند مقدمه و شرح حال ابن کثیر و احمد شاکر در ابتدای کتاب و فهرست مطالب در انتهای جلد دوم ذکر شده است.
فهارس انواع علوم حدیث به‌ترتیب نویسنده و نیز به‌ترتیب حروف الفبا، احادیث و آثار، اعلام، کتب، راویانی که جرح و تعدیل شده‌اند، فوائد، مصادر و فهرست اجمالی و تفصیلی مطالب در انتهای جلد دوم ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه‌ها و متن کتاب.