کنتوری، سید میر حامدحسین
سید میر حامد حسین هندى نیشابورى (۱۲۴۶-۱۳۰۶ق)، عالم، متکلم، دین‌شناس و از مدافعان اتحاد مسلمین، و مبارزه با تحریف و تفرقه و اختلافات مذهبی، مشهورترین اثر او کتاب عبقات الأنوار في إمامة الأئمة الأطهار در اثبات امامت و دفاع از امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام است.
| نام | کنتوری، میر حامد حسین |
|---|---|
| نام‌های دیگر | حامد حسین کنتوری
ل‍ک‍ه‍ن‍وئ‍ی، حامد حسین ل‍ک‍ه‍ن‍وئ‍ی، میر حامد حسین موسوی، حامد حسین موسوی ل‍ک‍ه‍ن‍وئ‍ی، میر حامد حسین میر حامد حسین ه‍ن‍دی ه‍ن‍دی، میر حامد حسین |
| نام پدر | سید محمد قلى موسوى کنتورى نیشابورى |
| متولد | ۵ محرم ۱۲۴۶ق، 1830 م |
| محل تولد | لکهنو هند |
| رحلت | 1267 ش یا 1306 ق یا 1888 م |
| اساتید | سید محمد عباس تسترى |
| برخی آثار | شوارق النصوص |
| کد مؤلف | AUTHORCODE01623AUTHORCODE |
ولادت
میرحامد حسین از سادات موسوی است. اجدادش اهل نیشابور بوده‌اند که بعدها بنا به دلایلی به هند سفر می‌کنند و در همانجا اقامت می‌گزینند.
او در اوائل سدۀ سیزدهم هجرى قمرى در شهر میرۀ لکهنو هند به تاریخ پنجم محرم 1246ق به دنیا آمد.
تحصیلات
ایشان تعلیم را از سن 6 سالگى با رفتن به مکتبخانه و پیش شیخى به نام شیخ کرمعلى شروع کرد. امّا پس از مدت کوتاهى پدر ایشان خود عهده‌دار تعلیم وى گردید و تا سن 14 سالگى کتب متداول ابتدائى را به وى آموخت.
میر حامد حسین در سن 15 سالگى و پس از رحلت پدر بزرگوارش براى تکمیل تحصیلات به سراغ اساتید دیگر رفت.
مقامات حریرى و دیوان متنبى را نزد مولوى سید برکت على و نهج‌البلاغه را نزد مفتى سید محمد عباس تسترى خواند. علوم شرعیه را نزد سلطان العلماء سید محمد بن دلدار على و برادر ایشان سید العلماء سید حسین بن دلدار على -که هر دو از علماء بزرگ شیعه در هند بودند-و علوم عقلیه را نزد فرزند سید مرتضى سید العلماء، ملقب به خلاصة العلماء فرا گرفت.
در این زمان ایشان کتاب مناهج التدقیق را که از تصنیفات عالیۀ استادش سید العلماء بود از ایشان أخذ کرد که حواشى وى بر آن کتاب بیانگر عظمت تحقیق و قدرت نقد ایشان مى‌باشد.
به هر حال ایشان پس از چندین سال تحصیل به أمر تحقیق و پژوهش پرداخت و در این زمینه ابتداء به تصحیح و نقد تصانیف پدر بزرگوارش سید محمد قلى از جمله فتوحات حیدریه، رسالۀ تقیّه و تشیید المطاعن پرداخت و سالهاى سال را صرف تصحیح و مقابلۀ عبارات این کتب مخصوصاً تشیید المطاعن-که ردّیه‌اى بر تحفۀ اثنا عشریه بود-با اصول کتب و منابع کرد.
هنوز از این کار فارغ نشده بود که کتاب منتهى الکلام توسط یکى از علماء اهل سنت به نام مولوى حیدر على فیض‌آبادى در ردّ بر امامیه با تبلیغات فراوان نشر و گسترش یافت به‌گونه‌اى که عرصه بر عوام و خواص از شیعه تنگ شد. از یک طرف مخالفین مدعى بودند که شیعه قادر بر جواب مطالب این کتاب نیست تا آنجا مؤلف کتاب مى‌گفت اگر اولین و آخرین شیعه جمع شوند نمى‌توانند جواب کتاب مرا بنویسند و از طرف دیگر علماء بزرگ شیعۀ هند از جمله سلطان العلماء، سید العلماء، مفتى سید محمد عباس تسترى و دیگر أعلام به سبب اوضاع خاص سلطنت و ملاحظات دیگر امکان جواب دادن را نداشتند در این زمان بود که میر حامد حسین وارد میدان شد و در فاصله شش ماه کتاب استقصاء الإفحام فى نقض منتهى الکلام را به‌گونه‌اى تصنیف کرد که باعث حیرت علماء حتى اساتید ایشان گشته و مورد استفادۀ آنان قرار گرفت و نشر آن چنان ضربه‌اى بر مخالفین وارد کرد که هیچیک از آنان حتى خود مؤلف منتهى الکلام پس از سالها تلاش و کمک گرفتن از والیان مخالفین و برگزارى اجتماعات مختلف از عهدۀ جواب آن برنیامدند.
پس از آن به تألیف کتاب شوارق النصوص پرداخت و سپس مشغول تألیف کتاب عظیم عبقات الأنوار شد که تا آخر عمر در امر تحقیق و تصنیف آن همّت گماشت.
در سال 1282ق عازم سفر حج و سپس عتبات عالیات شد امّا در آنجا هم از فعالیت علمى و تحقیق باز نماند و در حرمین شریفین یادداشتهایى از کتب نادر برداشت و در عراق در محافل علمى علماء عراق شرکت جست که مورد احترام فوق- العادۀ ایشان قرار گرفت. وى پس از بازگشت حاصل کار علمى خود را در قالب کتاب أسفار الانوار عن وقایع أفضل الاسفار گردآورى نمود.
میر حامد حسین عالمى پر تتبع و پر اطلاع و محیط بر آثار و اخبار و میراث علمى اسلامى بود تا حدّى که هیچ یک از معاصران و متأخران و حتى بسیارى از علماء پیشین به پایۀ او نرسیدند. همۀ عمر خویش را به بحث و پژوهش در اسرار اعتقادات دینى و حراست اسلام و مرزبانى حوزۀ دین راستین گذرانید و همه چیز خود را در راه استوارى حقایق مسلم دینى از دست داد چنانکه مؤلف ریحانة الادب در این باره مى‌نویسد:
«... و در مدافعه از حوزۀ دیانت و بیضۀ شریعت اهتمام تمام داشته و تمامى ساعات و دقایق عمر شریفش در تألیفات دینى مصروف بوده و آنى فروگذارى نداشته تا آنکه دست راست او از کثرت تحریر و کتابت عاطل شده و در اواخر با دست چپ مى‌نگاشته است...»
و به گفتۀ مؤلف نجوم السماء زمانى که دست چپ ایشان هم از کار مى‌افتاده است ایشان دست از کار برنداشته و مطالب را با زبان املاء مى‌کرده است و هیچ مانعى نمى‌توانست ایشان را از جهاد علمى باز دارد.
خاندان و نیاکان
میر حامد حسین هندى در دامان خاندانى چشم گشود و پرورش یافت که همه عالمانى آگاه و فاضلانى مجاهد بودند. در میان برادران و فرزندان و فرزندزادگان وى نیز عالمانى خدمتگزار و متعهد به چشم مى‌خورند.
از این خاندان معظم در آسمان علم و فقاهت ستارگانى درخشان به چشم مى‌خورند که هر یک در عصر خویش راهنماى گمشدگان بودند. اینک به چند تن از آنها اشاره مى‌کنیم.
- جدّ صاحب عبقات: سید محمدحسین معروف به سید الله کرم موسوى کنتورى نیشابورى.
- وى جد میر حامد حسین و از اعلام فقهاء و زهاد زمان و صاحب کرامات در نیمۀ دوم سدۀ دوازدهم هجرى است. ایشان علاقۀ زیادى به استنساخ قرآن کریم و کتب نفیسه به خط خود داشته و قرآن و حق الیقین و تحفة الزائر و جامع عباسى به خط او در کتابخانۀ ناصریه لکهنو موجود است.
- والد صاحب عبقات: مفتى سید محمد قلى موسوى کنتورى نیشابورى
- وى والد ماجد میر حامد حسین و از چهره‌هاى درخشان عقائد و مناظرات در نیمۀ اول قرن سیزدهم هجرى مى‌باشد.
- او در دوشنبه پنجم ماه ذى قعده سال 1188 به دنیا آمد. وى از شاگردان بارز سید دلدار على نقوى از اعاظم دانشمندان شیعه در قرن سیزدهم بوده و در اکثر علوم و فنون محققى بى‌نظیر بود و تألیفات ارزنده‌اى از خود به‌جا گذاشت.
- ایشان یکى از برجسته‌ترین چهره‌هاى علم عقاید و مناظرات و از نمونه‌هاى کم مانند تتبع و استقصاء بود.
- سید محمد قلى در تاریخ نهم محرم 1260 ه.ق در لکهنو به رحمت ایزدى پیوست.
- برادر ارشد میر حامد حسین: سید سراج حسین
- او نیز چون پدر و برادرانش از عالمان و فرزانگان بوده است. گرچه در نزد پدرش و سید العلماء شاگردى نموده است امّا بیشتر تألیفات وى در علوم ریاضى از جمله کتاب حل معادلات جبر و مقابله و رساله‌اى در مخروطات منحنى است. ایشان همچنین فیلسوف و پزشکى نامى بوده است.
- سید سراج حسین با وجود اشتغال به علوم عربیه و فنون قدیمه، به حدى بر زبان انگلیسى، فلسفۀ جدید و علوم ریاضى تسلط یافته بود که بزرگان انگلیس در حیرت فرو رفته بودند که چگونه یک عالم اسلامى این چنین ماهر در فنون حکمت مغرب گردیده است.
- وى در 27 ربیع الأول سال 1282 ه.ق رحلت کرد.
- برادر میر حامد حسین: سید اعجاز حسین
- وى فرزند اوسط سید محمد قلى بوده و ولادتش در 21 رجب 1240 واقع شده است.
- ایشان نیز مانند پدر و برادرانش از دانشمندان نامى شیعه در کشور هند و صاحب تألیفات و تصنیفات متعددى بوده است.
- همچنین برادر خود میر حامد حسین را در تصنیف کتاب استقصاء الافحام در زمینۀ استخراج مطالب و استنباط مقاصد کمک فراوانى نمود تا جایى که گفته‌اند بیشترین کار کتاب را او انجام داد امّا به جهت شهرت میر حامد حسین به نام او انتشار یافت.
- از جمله تألیفات ایشان مى‌توان به «شذور العقیان فى تراجم الأعیان» و «کشف الحجب و الاستار عن احوال الکتب و الاسفار» اشاره کرد.
- ایشان در هفدهم شوال 1286 ه.ق و پس از عمرى کوتاه امّا پربرکت به رحمت ایزدى پیوست.
- سید ناصر حسین: فرزند میر حامد حسین ملقب به شمس العلماء
- وى در 19 جمادى الثانیه 1284 ه.ق متولد شد. او را در علم و تتبع تالى مرتبۀ پدر شمرده‌اند چرا که نگذاشت زحمات پدرش به هدر رود و لذا به تتمیم عبقات پرداخت و چندین جلد دیگر از آن را به سبک و سیاق پدر بزرگوارش تألیف و با نام ایشان منتشر ساخت.
- ایشان عالمى متبحر، فقیه، اصولى، محدث و رجالى کثیر التتبع و مفتى و مرجع اهالى بلاد خود بوده و این علوم را از والد معظم خود و مفتى سید محمد عباس اخذ کرده بود.
- در نهایت ایشان در 25 ذى حجه 1361 ه.ق دار فانى را وداع گفت و بنا به وصیتش در جوار مرقد قاضى شوشترى در آگرۀ هند به خاک سپرده شد.
- سید ذاکر حسین: فرزند دیگر میر حامد حسین
- وى نیز همچون برادر خود عالمى فاضل و همچنین از ادباء و شعراء زمان خود بود که برادرش را در تتمیم عبقات یارى نمود. دیوان شعر به فارسى و عربى و تعلیقاتى بر عبقات از آثار اوست.
- سید محمد سعید و
- سید محمد نصیر: فرزندان سید ناصر حسین
این دو بزرگوار که نوه‌هاى میر حامد حسین مى‌باشند نیز از فضلاء و علماء بزرگ زمان خود بودند که در نجف اشرف نزد اساتید برجسته تحصیلات عالیۀ خود را گذرانیدند. پس از بازگشت به هند محمد سعید شؤون ریاست علمى و دینى را بعهده گرفت و آثار و تألیفات متعددى را از خود به جاى گذاشت تا اینکه در سال 1387 ه.ق در هند وفات یافت و در جوار پدر بزرگوارش در صحن مرقد قاضى شوشترى به خاک سپرده شد. اما سید محمد نصیر پس از بازگشت به هند به جهت شرایط خاص زمانى وارد کارهاى سیاسى شده و از جانب شیعیان به نمایندگى مجلس نیابى رسید.
او نیز پس از عمرى پربار در لکهنو رحلت کرد ولى جسد وى را به کربلاء برده و در صحن شریف و در مقبرۀ میرزاى شیرازى به خاک سپردند.
کتابخانه ناصریه
خاندان میر حامد حسین از آغاز سدۀ سیزدهم، به پى‌ریزى کتابخانه‌اى همت گماشتند که به مرور زمان تکمیل گشت و نسخه‌هاى فراوان و نفیسى به تدریج در آن گردآورى شد که تا 30/000 نسخه رسید تا اینکه در دوران سید ناصر حسین به نام وى نامیده شد و در زمان سید محمد سعید و توسط ایشان به کتابخانۀ عمومى تبدیل شد. این کتابخانه گرچه از نظر کمّى داراى نظایر فراوان است امّا از نظر کیفى و به جهت وجود نسخه‌هاى نادر کم‌نظیر است.
وفات
سرانجام ایشان در هجدهم ماه صفر سال 1306ق دعوت حق را لبیک گفت و در حسینیۀ جناب غفران مآب مدفون شد. خبر وفات ایشان در عراق برپایى مجالس متعدّد فاتحه‌خوانى را در پى داشت. تمامى علماء شریک عزا گشته و بزرگان زیادى در رثاء او به سرودن قصیده و مرثیه پرداختند.
آثار
- عبقات الانوار فى امامة الأئمة الاطهار (30 مجلّد)
- استقصاء الافحام و استیفاء الانتقام فى نقض منتهى الکلام (10 مجلّد) طبع فى 1315 ه.ق[بحث فی تحریف الکتاب و احوال الحجة و اثبات وجوده و شرح احوال علماء اهل السنة و... ]
- شوارق النصوص (5 مجلّد)
- کشف المعضلات فى حلّ المشکلات
- العضب التبار فى مبحث آیه الغار
- افحام اهل المین فى ردّ ازالة الغین (حیدر على فیض‌آبادى)
- النجم الثاقب فى مسئلة الحاجب فى الفقه (در سه قالب کبیر و وسیط و صغیر)
- الدرر السنیة فى المکاتیب و المنشآت العربیة
- زین الوسائل الى تحقیق المسائل (فیه فتاویه الفقهیة)
- اسفار الأنوار عن وقایع افضل الاسفار (ذکر فیه ما سنح له فى سفره إلى الحج و زیارة ائمة العراق سلام‌الله‌علیهم)[۱]
- الذرائع فى شرح الشرائع فى الفقه (لم یتمّ)
- الشریعة الغراء (فقه کامل) مطبوع
- الشعلة الجوالة (بحث فیه احراق المصاحف على عهد عثمان) مطبوع
- شمع المجالس (قصائد له فى رثاء الحسین سیدالشهداء علیه‌السلام).
- الطارف، مجموعة ألغاز و معمیات
- صفحة الالماس فى احکام الارتماس (فی الغسل الارتماسى)
- العشرة الکاملة (حل فیه عشرة مسائل مشکلة)[۲]مطبوع
- شمع و دمع (شعر فارسى)
- الظل الممدود و الطلح المنضود
- رجال المیر حامد حسین
- درة التحقیق[۳]
پانویس
وابسته‌ها
فيض القدير في ما يتعلق بحديث الغدير
عبقات الأنوار في إمامة الأئمة الأطهار
نفحات الأزهار في خلاصة عبقات الأنوار للعلم الحجة آيةالله السيد حامد حسين اللكهنوي
استخراج المرام من استقصاء الافخام
خلاصه عبقات الأنوار (حدیث تشبیه)
خلاصه عبقات الانوار (حديث النور)
خلاصه عبقات الانوار حدیث ثقلین
خلاصه عبقات الأنوار (حدیث انا مدینة العلم)
خلاصه عبقات الانوار حدیث سفینه
خلاصه عبقات الأنوار (حدیث منزلت)
خلاصة عبقات الانوار في إمامه الائمة الأطهار: حديث السفينة
خلاصة عبقات الأنوار في إمامة الأئمة الأطهار (حديث النور)
خلاصة عبقات الأنوار في امامة الأئمة الأطهار: حديث الغدير - السند (مؤسسة البعثة)
عبقات الأنوار في امامة الأئمة الأطهار عليهم‌السلام
عبقات الأنوار في امامة الأئمة الأطهار عليهم‌السلام
خلاصة عبقات الانوار في امامة الائمة الأطهار (طبع مجمع البحوث الاسلامىة)
عبقات الأنوار في امامة الائمة الاطهار (حديث الثقلين)
تهمت‌های ناروا به ساحت مقدس رسول خدا صلی‌الله‌عليه‌و‌آله
نفحات الأزهار في خلاصة عبقات الأنوار للعلم الحجة آیت‌الله السید حامد حسین اللکهنوي]]
نفحات الأزهار في خلاصة عبقات الأنوار للعلم الحجة آیت‌الله السید حامد حسین اللکهنوي]]