آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن

نام	آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن
نام های دیگر	ت‍ه‍ران‍ی‌، آق‍اب‍زرگ‌ طه‍ران‍ی‌، آق‍اب‍زرگ‌ آق‍اب‍زرگ‌ الطهرانی منزوی، محمدمحسن بن علی
نام پدر	علی
متولد	1255 هـ.ش یا 1876 م
محل تولد	تهران
رحلت	1348 هـ.ش یا 1389 هـ.ق یا 1970 م نجف اشرف
اساتید	مولى زين العابدين محلّاتى، شيخ محمد رضا قارى، شيخ محمد حسين خراسانى،
برخی آثار	التبيان في تفسير القرآن / نوع اثر: کتاب / نقش: مقدمه نويس طبقات أعلام الشیعة / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده زندگینامه و آثار شیخ طوسی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده الذریعة الی تصانیف الشیعة / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
کد مولف	2200

محمدمحسن بن‌ علی ‌بن‌ محمدرضا ‌بن‌ ‌محسن ‌بن‌ علی‌اکبر بن باقر منزوی تهرانی معروف به شيخ آقابزرگ تهرانى( ۱۲۹۳-۱۳۸۹ق/۱۸۷۶-۱۹۷۰م) فقیه و کتاب‌شناس شیعی امامی که در بين مردم و نیز در مجامع علمى به «آقابزرگ» معروف است. اما لقب خانوادگى‌اش «منزوى» است و اين لقب را در سال 1350ق گرفت. خانواده‌اش در تهران به «محسنى» مشهور است تا نسبت وى را به جدش حاج محسن برساند. خانواده ايشان علم و تجارت را يكجا جمع كرده است.

ولادت و وفات

در سال 1293ق مطابق با 1254ش در تهران به دنيا آمد و در تاريخ 1389ق مطابق با 1347ش چشم از جهان فروبست.

تحصيلات

مدرسه نخست او همان خانواده‌اش بود و كتابخانه (يا مكتب‌خانه) محله‌اش. در محله «پامنار» حروف الفبا و قرائت قرآن كريم را آموخت و از قرائت بسيارى از كتب فارسى و ديوان‌هاى اشعار بهره برد و مجموعه‌اى از معارف دينى و ارقام هندى را فراگرفت. در سال 1303ق در سن 10 سالگى پدرش مجلس جشنى با حضور علما برپا كرد كه در آن شيخ آقابزرگ لباس روحانيت پوشيد و از او خواستند به فراگيرى كتاب «جامع المقدمات» بپردازد. او در مدت 12 سال تحصيل مداوم در مدارس علوم دينى و قرآن، دروس ادبيات عرب، خط، قرائت، تجويد، اصول فقه و حساب را نزد صاحب‌نظران اين رشته‌ها تحصيل كرد؛ صاحب‌نظرانی همچون: مولى زين‌العابدين محلاتى، شيخ محمدرضا قارى، شيخ محمدحسين خراسانى، شيخ محمدباقر معزالدوله، ميرزا محمود قمى، ميرزا محمدتقى گرگانى، حاج شيخ على نورى ايلكانى، سيد عبدالكريم لاهيجى، حاج شيخ على نورى و ميرزا ابراهيم زنجانى.

سپس به عراق مهاجرت كرد و به كسب علم نزد اساتید آن دیار پرداخت؛ استادانى كه از علمای بزرگ بودند، همچون: سيد محمدكاظم يزدى، شيخ محمدكاظم خراسانى، ميرزا حسين نورى، شيخ محمدطه نجف، سيد مرتضى كشميرى، حاج ميرزا حسين ميرزا خليل، سيد احمد حائرى تهرانى، ميرزا محمدعلى چهاردهى، ميرزا محمدتقى شيرازى و شيخ‌الشريعه اصفهانى.

سفرها

وی در سال 1313ق/1274ش، با برادرش كربلايى محمدابراهيم، براى زيارت عتبات مقدسه رهسپار عراق شد و در سال 1314ق، به تهران بازگشت. پس از اتمام مرحله «سطح» در تهران در سال 1315 عازم عراق گرديد و در نجف اشرف رحل اقامت افكند. پس از رحلت استادش آخوند خراسانى، به سامرّا هجرت كرد تا در مجلس درس و بحث شيخ محمدتقى شيرازى حضور يابد. ايشان براى تأليف كتاب عظيمش «الذريعة» تا سال 1335ق/1295ش، در همان جا ماند. در اين سال به كاظمين سفر كرد و مدت دو سال را در آنجا سپرى نمود. سپس بار ديگر به سامرّا بازگشت (در سال 1337ق) و تا سال 1354ق در آنجا ماند.

در اين سال عازم نجف اشرف گرديد و در سال 1360 به ايران بازگشت. در سال 1365ق، به زيارت قبر امام هشتم حضرت على بن موسى الرضا(ع) نائل آمد. در سال 1364ق (1323ش) عازم بيت الله الحرام شد و بار ديگر در سال 1377ق خانه خدا را زيارت كرد.

وی در سرتاسر جهان اسلام، از بيش از شصت كتابخانه بازديد كرد و بسيارى از فهرست‌هاى ديگر كتابخانه‌ها را نيز خواند.

مشايخ وى در اجازه روايت

1. اساتید وی در عراق که قبلا از آنها یاد شد؛ 2. محمدعلى ازهری مکی مالكى (رئيس مدرّسان در مسجدالحرام)؛ 3. عبدالوهاب بن عبدالله شافعى (امام جماعت مسجدالحرام)؛ 4. ابراهيم بن احمد حمدى (از علماء مدينه منوره)؛ 5. عبدالقادر خطيب طرابلسى (مدرس در حرم شريف)؛ 6. عبدالرحمن عليش حنفى (مدرس دانشگاه الازهر).

کسانی که از وی اجازه روایت دریافت کردند

1. سيد آقا حسين بروجردى؛ 2. سيد عبدالحسين شرف‌الدين؛ 3. سيد عبدالهادى شيرازى؛ 4. سيد محمدرضا آل ياسين؛ 5. شيخ محمدحسن مظفّر؛ 6. سيد هبةالدين شهرستانى؛ 7. سيد شهاب‌الدين مَرعَشى؛ 8. سيد محمدصادق بحرالعلوم؛ 9. شيخ ميرزا محمدعلى اردوبادى؛ 10. دكتر حسينعلى محفوظ.

آثار

الف) چاپ‌شده:

الذريعة إلى تصانيف الشيعة؛
طبقات أعلام الشيعة؛
هدية الرازى إلى المجدد الشيرازى (زندگي‌نامه ميرزاى شيرازى)؛
حياة الشيخ الطوسى (زندگي‌نامه شيخ طوسى)؛
مصفّى المقال في مصنفي علم الرجال (مصنفان علم رجال)؛
توضيح الرشاد في تاريخ حصر الاجتهاد؛
المشيخة أو الإسناد المصفّى إلى آل بيت المصطفى؛
ذيل المشيخة؛
ذيل كشف الظنون.

ب) آثار خطى:

حياة ثقةالإسلام الكلينى و شأن الكافى (زندگي‌نامه شيخ كلينى و موقعيت كتاب كافى)؛
تفنيد قول العوام بقدم الكلام؛
النقد اللطيف فى نفى التحريف من القرآن الشريف (نفى هرگونه تحريف در قرآن)؛
ضياء المفازات فى طرق مشايخ الإجازات؛
اجازات الرواية و الوراثة فى القرون الاخيرة الثلاثة (اجازه‌هاى نقل روايت و وراثت در سه قرن اخير)
البدور الباهرة
وقعة الطف الخالدة (واقعۀ جاودان طف)
المجموعة الرجالية و التاريخية (مجموعۀ رجالى و تاريخى)
منظومة فى العقائد (منظومه‌اى در اعتقادات)
تقرير محاضرات الشيخ الآخوند الخراسانى (تقرير درسهاى آخوند خراسانى)
تقرير محاضرات الاستاذ شيخ الشريعة الاصفهانى (تقرير درسهاى شيخ الشريعۀ اصفهانى)
تلخيص زاد المساكين
ترجمة «العقيدة الاسلامية»
تعريف الانام بحقيقة المدنية و الاسلام (معرفى حقيقت تمدن و اسلام به مردم)
شجرة السبطين
الظليله فى انساب بعض البيوتات الجليله
نزهة البصر فى فهرست نسمة السحر
الياقوت المزدهر فى تلخيص «رياض الفكر»
محصول مطلع البدور
الدر النفيس فى تلخيص رجال التأسيس
حاشية على اّٰمَل الآمِل