كتاب الزهد الكبير

‏الزهد الكبير
پدیدآوران	بیهقی، احمد بن حسین (نويسنده) حيدر، عامر احمد (محقق)
عنوان‌های دیگر	کتاب الزهد الکبير
ناشر	دار الجنان مؤسسة الکتب الثقافية
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	مجلد1: 1987م , 1408ق,
موضوع	احاديث اهل سنت - قرن 5ق. اخلاق اسلامي
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

كتاب الزهد الكبير، اثر ابوبکر احمد بن حسین بیهقی(متوفی 458ق)، کتابی است به زبان عربی با موضوع اخلاق اسلامی و حدیث. نویسنده در این اثر با استناد روایات اهل تسنن، نکات اخلاقی را بر مبنای اخلاق روایی(به معنی مصطلح نزد اهل سنت) بیان کرده است. این اثر توسط عامر احمد حیدر مورد تحقیق قرار گرفته است.

ساختار

کتاب دارای مقدمه محقق(حاوی ترجمه مصنف، کتاب‎هایی که درباره زهد نوشته شده، روش تحقیق در این کتاب)، مقدمه مؤلف، محتوای مطالب در پنج بخش اصلی که هرکدام دارای فصولی هستند، و استدراکات متونی که به این اثر نسبت داده شده ولی در نسخه مورد تحقیق محقق وجود نداشته است، می‎باشد.

نویسنده در خلق این اثر از منابع فراوان تاریخی، تفسیری، روایی و ... عربی بهره برده که برخی از آن‎ها ازاین‎قرار است: احیاء العلوم غزالی، اخبار القضاة محمد بن خلف بن حیان، اخلاق النبی ابو شیخ بن حیان اصفهانی، اسد الغابة ابن اثیر، تاریخ بغداد خطیب، تاریخ جرجان سهمی، تصحیفات المحدثین عسکری، تفسیر طبری، جامع ترمذی، جامع بیان العلم ابن عبدالبر، سنن ابن ماجه و ابوداود و دارمی و نسائی، صحاح مسلم و بخاری سیره و مناقب عمر بن عبدالعزیز ابن جوزی، کنز العمال، مسند احمد بن حنبل و ... .

گزارش محتوا

کتاب دربردارنده مطالبی درباره زهد است. نویسنده این اثر را بر مبنای اخلاق اسلامی روایی ترتیب داده است؛ یعنی وی روایاتی را از اهل تسنن دراین‎ارتباط ذکر کرده است. وی در پنج بخش اصلی به بیان محتوای مطالب کتاب پرداخته است؛ بخش اول به بیان عزلت و خمول می‎پردازد. بخش دوم در دو فصل به توضیح درباره ترک دنیا و مخالفت نفس و هوای نفس، و همچنین کوتاه کردن آرزوها و مبادرت به عمل قبل از رسیدن اجل می‎پردازد. در بخش سوم نیز روایاتی اخلاقی ذکر می‎گردد. بخش چهارم به ایراد روایاتی در باب ورع و تقوی پرداخته است... پایان کتاب نیز دربردارنده استدراکات متون منسوب به این نویسنده در کتاب حاضر است که در نسخه مورد تحقیق محقق نبوده است.

برخی از روایاتی که در کتاب ذکر شده ازاین‎قرار است:

«اخبرنا علی بن احمد بن نعبدان، انبا احمد بن عبید الصفار، ثنا تمتام، ثنا عبدالله بن مسلمة قال: ثنا عبدالله بن المبارک، عن عبدالله بن سعید بن ابی هند (ح) و اخبرنا ابوعبدالله محمد بن عبدالله الحافظ، انبأ أحمد بن جعفر القطیعی، ثنا عبدالله بن أحمد بن حنبل، حدثنی ابی، ثنا وکیع، ثنا عبدالله بن سعید بن ابی هند، عن ابیه، عن ابن عباس رضی الله عنهما [قال: قال رسول‎الله(ص): نعمتان مغبون فیهما کثیر من الناس، الصحة و الفراغ»]. در این روایت با سند فوق از پیامبر خدا(ص) نقل شده که دو نعمت هستند که بیشتر مردم در آن متضرر می‎شوند(و به حق نمی‎توانند از آن بهره کافی را ببرند) و آن دو نعمت سلامتی و فراغت بال (آسوده‎خاطری) است.

روایت 242 از بخش دوم درباره ترک دنیا و مخالفت با نفس و هوی چنین است: اخبرنا ابوالحسن علی بن احمد بن محمد بن داود الرزاز ببغداد، ثنا ابوعمرو عثمان بن احمد الدقاق املاءً، ثنا عبدالله بن روح المدائنی، ثنا عثمان بن عمر، ثنا شعبه، عن ابی مسلمة، عن ابی نضرة، عن ابی سعید الخدری، ان رسول‎الله(ص) قال: «ان ا لدنیا خضرة حلوة و ان الله مستخلفکم فیها فینظر کیف تعملون، فاتقوا فتنة الدنیا و اتقوا فتنة النساء، فان اول فتنة بنی‎اسرائیل کانت فی النساء». از علی بن احمد بن محمد بن داود رزاز بغدادی نقل شده که رسول خدا(ص) فرمودند دنیا مانند منظره سرسبز زیبایی است که خداوند شما را در آن جای داده است و خلیفه او هستید. پس بنگرید که چگونه عمل می‎کنید؛ از فتنه دنیا و فتنه زنان بترسید که اولین فتنه بنی‎اسرائیل در زنانشان بود.

در روایت دیگر در بخش کوتاه کردن آرزوها و مبادرت به عمل پیش از مرگ می‎خوانیم: «حدثنا الشریف ابوالحسن محمد بن الحسین العلوی، انبأ ابومحمد عبدالله بن محمد بن الحسن، ثنا عبدالله بن هاشم، ثنا وکیع، ثنا شعبة، عن قتادة، عن انس بن مالک قال: قال رسول‎الله(ص) «یهرم ابن آدم و یبقی منه اثنتان الحرص و الأمل»». در روایت انس بن مالک از پیامبر خدا می‎خوانیم که ایشان فرمودند: آدمی پیر می‎شود ولی دو صفت آزمندی و آرزومندیش با وی باقی می‎ماند.

وضعیت کتاب

نویسنده درباره شیوه پژوهش در این اثر می‎نویسد:

1. آیات قرآنی وارده در متن را تخریج کردم.
2. احادیثی که مصنف از تمامی مصادر ذکر کرده بود تخریج کردم؛ البته به‎جز آن روایاتی که مصنف به دلیلی آن‎ها را از صحیحین جدا کرده بود که در آن‎ها به تبعیت از شیوه مصنف، بر تخریجشان از صحیحین اقتصار کردم.
3. اقوال صحابه و تابعین و اتباع تابعین و تبعه اتباع و بعدی‎ها را هم استخراج کردم.
4. میان متن نسخه خطی و نسخه‎های چاپی تطبیق کردم چراکه نسخه‎های خطی غالباً خالی از خطا نیستند.
5. ضبط نام‎های رجال وارده در احادیث را ذکر نموده‎ام.
6. معانی مبهم و غریب را از کتاب‎های لغت و سایر کتاب‎های اختصاصی مربوط به این فن و علم استخراج کرده‎ام.
7. در مواردی که جمله شامل خطای املایی یا دچار اسقاط کلمه بوده است، کلمه موردنظر را میان [] قرار داده‎ام.
8. در آخر کتاب، استدراکاتی را از نصوصی که به این کتاب نسبت داده شده و در نسخه موردمطالعه ما نبوده است، را با عنوان «استدراکات» به آن افزوده‎ام.

کار تحقیق این کتاب در هفتم رمضان المبارک تمام شده است. در تحقیق این اثر بر نسخه خطی موجود در کتابخانه عارف حکمت مدینه منوره که نسخه اصلی تحقیق و مورد مراجعه برای ضبط نص بوده و همچنین نسخه موجود در کتابخانه آصفیه هند مراجعه شده است که نسخه دوم(هند) فرع از نسخه اول(مدینه) است. صفحات 7 تا 12 کتاب حاوی رونوشتی از تصاویر نسخه‎های خطی آن است.

فهارس فنی شامل(فهارس احادیث قولی به ترتیب الفبا و احادیث فعلی، آثار و اقوال به ترتیب الفبا، فهرست آیات به ترتیب سوره‎ها، و فهرست‎های اشعار، مصادر و محتوای مطالب) در انتهای اثر ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه‎ها و متن کتاب.