أدوار الفقه الإمامي
| ادوار الفقه الامامی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سبحانی تبریزی، جعفر (نويسنده) |
| ناشر | موسسه امام صادق علیه‌السلام |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1424 ق |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-357-072-x |
| موضوع | فقه جعفری - تاریخ فقیهان شیعه - سرگذشتنامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 169/9 /س2الف4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
أدوار الفقه الإمامي اثر آیت‌الله سبحانى، تحقيقى جامع در تاريخ اجتهاد و تشريع اسلامى بر اساس فقه اماميه است و در 7 مرحله شامل عصر نشاط حديثى و اجتهادى، عصر تبويب، عصر ركود، بازسازى حيات فقهى، ظهور جنبش اخباريه، اوج فعاليت فقهى و عصر ابتكارات فقهى بررسى و تحليل شده است.
هدف و انگيزه
هدف نويسنده شناسايى ويژگى‌ها و اختيارات فقه اماميه با بررسى چشم اندازهاى تاريخى آن و اشاره به منابع، شخصيت‌ها و نظريه‌هاى خاص فقهى است.
ساختار
دو روش كلى در فقه شناسى وجود دارد يك روش فقه را به مانند ساختارى ارگانيك به دوران كودكى، دوران جوانى، دوران پيرى و دوران افول تقسيم مى‌كند اما روش ديگر تحولات و تغييرات تشريع و اجتهاد را بر پايه علل و حوادث و شخصيت‌هاى تاثير گذار و پژوهش در ميراث و منابع جامع توضيح مى‌دهد نويسنده معتقد است اين روش دوم با فقه و اجتهاد شيعى تناسب دارد و مى‌تواند اجتهاد زنده شيعه را توضيح دهد.
گزارش محتوا
نويسنده، معتقد است فقه شيعه به دليل داشتن شمول و گستردگى و روشنايى منابع و مصادر بر ديگر مذاهب فقهى برترى دارد و براى توضيح اين امتيازات به مطالعه متون و نظريات فقيهان گذشته تا عصر حاضر مى‌پردازد و ادوار و مراحل شكل‌گيرى فقه امامى را در 7 مرحله پى مى‌گيرد:
دوره اول، عصر نشاط اجتهاد اسلامى است كه منابع آن قرآن و سنت نبوى است در اين دوره صحابه و تابعين بزرگ اولين مجموعه‌هاى فقهى حديثى را از اهل‌بيت فرا گرفتند.
اهل‌بيت طبق آيه اولو الامر و ديگر آيات مرجع امت اسلامى هستند و اطاعت از آنها واجب است. غير از صحائف و رسائل امام على(ع) شخصيت‌هايى مانند ابورافع صحابى، على بن ابى رافع تابعى و برادرش عبيدالله، ربيعه بن سميع، عبيدالله بن جعفى، اولين منابع فقهى را از حضرت على(ع) به نسل‌هاى بعدى انتقال دادند.
52 نفر از صحابه و تابعين از امام حسين و 109 شخصيت از امام حسين به روايت احاديث فقهى از آن حضرت پرداختند.
امام سجاد هم با تأليف صحيفه سجاديه و رساله حقوق به تكامل فقه امامى مدد رساند.
فقه شيعه در عصر امام باقر و امام صادق و در مجالس و حلقات فقهى و حديثى ايشان به اوج رسيد و اصول و مصنفات بسيارى توسط شاگردان ايشان تدوين يافت.
تدوين كنندگان اين اصول و متون اوليه آن‌قدر گسترده بودند كه مى‌توان كتب رجالى زيادى را براى شناسايى آنها يافت مانند رجال كشى، رجال عقيقى، مشيخه حسن بن محبوب و رجال حسن بن فضال و رجال نجاشى.
نويسنده، طبقات اوليه اين تدوين كنندگان را به اختصار توضيح داده سپس با معرفى طبقات فقهاى شيعه، کتاب‌ها، مجموعه فتاوى، رساله‌ها و مكاتب آنها را تشريح مى‌كند.
اين مكاتب در قم، رى، كوفه و مدينه شكل گرفتند و هر كدام مشرب خاصى در تدوين فقه شيعه داشتند.
در مرحله دوم يعنى عصر تبويب اجتهاد و شكل‌گيرى مجامع روايى از عالمان، فقيهان و محدثانى مانند كلينى، محمد بن بابويه قمى، سعد بن عبدالله قمى، ابراهيم ثقفى، حسن بن ابى عقيل، على بن احمد كوفى، على بن بابويه صدوق اول، ابن جنيد، ابوحسين ناشى عياشى، ابن قولويه، صدوق، مفيد، سيد مرتضى، ابوصلاح حلبى، ابويعلى ديلمى و محمد بن طوسى و آثار، مشايخ و شاگردان آنها نام مى‌برد و ضمن آن به معرفى اصول و مبانى فقهى، آراى خاص و ويژه، مبانى و اصول رجالى و حديثى و تأثيرات هر كدام بر بعدى‌ها مى‌پردازد و مراكز و نهادهاى فقهى ارزش‌مندى كه در شهرهاى مختلف در اين دوره كه از 260 تا460 را شامل مى‌شود بررسى كرده و روش‌مندى و تدوين نهايى فقه شيعى را در اين دوره مشخص -مى‌سازد.
در مرحله سوم (460 - 600ق) فقهاى بزرگى چون ابن براج طرابلسى، ابوعلى طوسى، فضل بن حسن طبرسى، قطب راوندى، ابوالفتوح رازى، ابن حمزه، على بن حسن حلبى، ابن زهره حلبى، كيدرى، حمصى، ابن شهر آشوب ظهور كردند و با نگارش متون استدلالى فقه شيعه را تكامل بخشيدند اما به دليل فشارهاى سياسى و فتنه‌هاى مخالفان در برخى حوزه‌هاى علمى شيعه ركور و افول اتفاق افتاد. در اين دوره به علم اصول و فقه الآيات توجه ويژه‌اى شد.
در دوره سوم از قرن هفتم تا نيمه اول قرن يازدهم با ظهور ابن ادريس فقه شيعه توسعه وسيعى يافت.
در قرن هشتم 9 نفر از جمله ابن داود -حلى و علامه حلى و فخر المحققين و شهيد اول با تأليف مجامع گسترده فقهى به گسترش فروعات فقهى و مستدل سازى مبانى فقه پرداختند.
در بررسى مشخصات اين دوره، نويسنده به تفصيل فقهاى برجسته قرن و مؤلفات و آثار برجسته و نظام فقهى و آراى خاص هر يك را معرفى كرده است.
در قرن 10 و اوايل قرن 11 فقهاى متعددى ظهور كردند و نويسنده، 20 نفر از آنها و سبک اجتهادى استنباطى آنها را معرفى كرده است.
در دوره پنجم اخباريان ظهور كردند و نويسنده 20 نفر از آنها و سبک اجتهادى استنباطى آنها را معرفى كرده است.
محمدتقى مجلسى اول، حر عاملى، فيض كاشانى، محمدباقرمجلسى، هاشم بحرانى، فاضل تونى، فخر‌الدين طريحى، حسين خوانسارى و جمال خوانسارى از شخصيت‌هاى بزرگ اين دوره هستند و از لحاظ زمانى نيمه دوم قرن يازدهم تا اواخر قرن 12 را شامل مى‌شود مقابله با اجتهاد و اصول‌گرايى وتكيه بر حديث‌گرايى و اعتنا به همه متون حديثى و ضديت با عقلانيت و عقل‌گرايى از مشخصات علماى اين دوره است.
سپس دوره اوج اجتهاد با فعاليت‌هاى گسترده وحيد بهبهانى و ابتكارات اصولى او و تلاش شاگردانش به توسعه و تكامل اجتهاد شيعى و مقابله با اخبارگرايى كمك كرد و اخباريان را براى هميشه منزوى ساخت.
در دوره هفتم(1260 - 1414ق) شيخ انصارى مكتب اجتهادى جامعى تدوين كرد و اجتهاد و عقل‌گرايى را در همه حوزه‌هاى نجف و قم و سامرا گسترش داد.
نويسنده، ابتكارات اصولى و فقهى و مشخصات نظام فقهى او را توضيح داده و برخى از پيروان او را در عصر حاضر مانند محمدحسین نائينى، ضياء عراقى، حسين بروجردى، امام خمينى، ابوالقاسم خويى و نظام و آراى فقهى و امتيازات كلى اين دوره را معرفى كرده است.