الگو:صفحهٔ اصلی/مقالهٔ برگزیده دوم
تربت پاكان، كتابى است به زبان فارسى در معرفى شهر قم و مرقد حضرت معصومه سلام الله‌عليها و ديگر مراقد و آثار تاريخى موجود در اين شهر.
اين كتاب بخشى از بررسى‌ها و مطالعات چندين ساله نويسنده كه پيرامون بناها و آثار قديم شهرستان قم صورت گرفته مى‌باشد. در اين نوشته خصوصيات بناها و آثار قديمى شهرستان قم به نحو تفصيلى معرفى گرديده است. لازم به ذكر است كه در اين كتاب تنها به معرفى آثار دوره اسلامى پرداخته شده و از بناهاى دوره پيش از اسلام؛ مانند آتشكده‌ها و پرستشگاه‌ها و نقوش كوه‌ها و تپه‌ها و غيره سخنى به ميان نيامده است.
در بخش نخست تاريخ آستانه به همراه كتاب‌شناسى آن ارائه گرديده است. در اين بخش مؤلف اجمالى از تاريخچه ورود حضرت فاطمه معصومه(س) به قم ارائه كرده و به مورد توجه بودن مرقد مطهر اين بى بى از روز نخست، از سوى پيروان و دوستداران اهل بيت عليهم‌السلام اشاره نموده است.
پس از آن به مدفون شدن چند تن از نوادگان امام جواد(ع) در فاصله ميانه دو قرن سوم و چهارم هجرى در كنار حضرت معصومه(ع) اشاره شده و از تجديد بناهايى كه طى تاريخ، به ويژه در دوران صفويه و نيز قاجاريه، در اين آستانه مقدسه صورت گرفته سخن گفته شده است. مؤلف دراين بخش به برخى شاهان صفوى نظير شاه صفى و نيز شاه عباس دوم كه در اين آستانه مدفونند، اشاره كرده و از فتحعلى‌شاه و نيز محمدشاه قاجار به عنوان برخى مدفونين دراين آستانه نام برده و به معرفى مكان مقبره ايشان پرداخته است. در پايان اين بخش، كتابنامه مآخذ مربوط به آستانه مقدسه قم ارائه گرديده است.
در بخش دوم، با عنوان «مجموعه بنا» به معرفى بناهاى موجود در اين شهر و نيز تزيينات آنها پرداخته شده است. در اين بخش ابتدا به تفصيل به معرفى حرم و بيوتات متبرك در اين شهر پرداخته شده و از بانيان آنها و نيز كتيبه‌هاى موجود در آنها سخن گفته، به ميان آمده است. معرفى تربت مطهر، حرم، گنبد، رواق‌ها، مسجد بالاسر، مسجد موزه، ايوان طلا و مرافق و مناره‌ها، ايوان آينه و مناره‌هاى آن از جمله موضوعاتى است كه در ابتداى اين بخش بدان‌ها پرداخته شده است.
در قسمت دوم اين بخش، صحن عتيق و ايوان‌هاى آن و نيز بقاع موجود در آن معرفى گرديده است.