تفسير كتاب دياسقوريدوس

تفسیر کتاب دیاسقوریدوس
پدیدآوران	ابن مراد، ابراهیم (محقق) ابن بیطار، عبدالله بن احمد (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	فی الادویه المفرده الـخمس مقالات. شرح
ناشر	دار الغرب الإسلامي
مکان نشر	بیروت - لبنان
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏R‎‏ ‎‏126‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏93‎‏*

تفسير كتاب دياسقوريدوس تألیف عبدالله بن احمد مايقىّ (متوفى 646ق) حكيم و طبيب يونانى مشهور به ابن‌بيطار (متوفى 646ق) از جمله مهم‌ترين و كهن‌ترين نگاشته‌ها پيرامون شناخت مفردات ادويه است. اين اثر جايگاه ارزنده‌اى در طب و داروسازى -خصوصاً گياه‌شناسى- دارد به‌گونه‌اى كه از جالینوس نقل شده كه درباره آن گفته است: چهارده اثر درباره ادويه مفرده بررسى كردم ولى در ميان آنها كتابى كامل‌تر از كتاب دياسقوريدوس نديدم.

تاريخ نگارش اين اثر گزارش نشده است، ولى بر اساس قرائنى مى‌توان گفت اين اثر در بين سال‌هاى 622 تا 633ق به رشته تحرير درآمده است.

ساختار

كتاب مشتمل بر دو بخش است: در بخش اول كه مقدمه تحقيقى شارح است در ضمن سه فصل شرح حال مؤلف، متن اثر و تفسير كتاب مورد بررسى قرار گرفته است. در بخش دوم نيز متن اثر در پنج بخش و يا به تعبير مؤلف در پنج مقاله تدوين و نگاشته شده است.

گزارش محتوا

ادويه مفرده و شناخت خصوصيات ظاهرى و خواص و فوائد و معناى آنها از مباحث مهم در پزشکى است، چرا كه درمان بيمارى‌ها بدون شناخت داروها و خواص آنها ممكن نيست. اين امر باعث شده كه بشر از قديم الايام به مبحث بررسى مفردات گياهى و معدنى و حيوانى علاقه نشان بدهد و از اين‌رو دانشمندان هر ملتى پيرامون اين موضوع تأليفات ارزنده‌اى نگاشته‌اند.

با اين حال از آنجا كه اين اثر به يونانى نگاشته شده و از سوى ديگر اين كتاب گاه مبهم و نيازمند توضيح است؛ بنابراين در دوران اسلامى مراجعه به اين اثر براى همه ميسر نبوده است. از اين‌رو گياه‌شناس بزرگ اسلامى ابن‌بيطار به تفسير اين اثر پرداخته است تا بهره‌مندى از اين اثر عام گردد.

اين اثر در دوران اسلامى هم بسيار مورد توجه بوده به‌گونه‌اى كه حنين بن اسحاق به درخواست پزشک بزرگ بختيشوع بن جبريل آن را از يونانى به عربى ترجمه نموده است. البته از آنجا كه اين ترجمه چندان مشكلات علمى اين اثر را برطرف نمى‌ساخت، عملاً ترجمه عربى حنين هم كمتر مورد استفاده قرار مى‌گرفت تا آن كه ابن بيطار دست به شرح و تفسير اين اثر زد. اين اثر از چند جهت قابل توجه است:

1. كتاب دياسقوريدوس مهم‌ترين اثر در زمينه‌گياه شناسى به زبان يونانى است و از آنجا كه اسماء يونانى با تصحيف و تحريف‌هاى فراوان در كتاب‌هاى بعدى بسيار به كار رفته است، براى شناخت تصحيف و تحريف يكى از منابع معدود همين كتاب است.
2. شرح ابن بيطار به عنوان يكى از گياه‌شناسان بزرگ دوران اسلامى خود داراى ارزش است. علاوه بر اين ابن بيطار در تفسير كتاب دياسقوريدوس به منابع ديگر يونانى از جمله نگاشته‌هاى جالینوس مراجعه كرده است و اين ارزش اثر را دو چندان كرده است.

در مقاله اول كتاب مفردات گياهى و بعضى از روغن‌ها معرفى شده است. مقاله دوم پيرامون مفردات حيوانى است. همچنين در اين مقاله بعضى از حبوبات و مفردات گياهى نيز بيان شده است.

مقاله سوم، چهارم و پنجم نيز پيرامون معرفى مفردات، بدون ترتيب خاصى است.

مؤلف در ابتداء لفظ مورد نظر را ذكر مى‌نمايد سپس در صورت شناخت، آن را معرفى مى‌نمايد. براى معرفى هر مفرد، مؤلف سعى مى‌كند از مشهورترين نام‌هاى آن استفاده كند. در ادامه انواع و گونه‌هاى آن، خصوصيات و صفات ظاهرى و همچنين كلمات جالینوس پيرامون آن نقل مى‌شود.

وضعيت كتاب

كتاب با تحقيق ابراهيم بن مراد بر اساس نسخ خطى موجود و نيز متن يونانى آن در سال 1409ق (1988م) منتشر شده است.

در پاورقى‌هاى نسبتاً مفصل كتاب معادل يونانى مفردات، كلماتى از كتب ديگر داروشناسى، تصحيفات و تحريفات متن ذكر شده است.

در پايان نيز فهرست مصطلحات مدخلها، مصطلحات عربى، لغات غير عربى، مصطلحات علمى لاتينى، مصطلحات غيرعربى، مصطلحات يونانى، اعلام، اماكن، فرق و طوائف و كتب و فهرست مطالب تدوين شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب