تهذيب المقال في تنقيح كتاب الرجال

تهذیب المقال فی تنقیح کتاب الرجال
پدیدآوران	نجاشی، احمد بن علی (نويسنده) موحد ابطحی، محمدعلی (شارح)
عنوان‌های دیگر	رجال النجاشی. شرح
ناشر	[بی نا]
مکان نشر	[بی جا] -
چاپ	1
موضوع	حدیث - علم الرجال محدثان شیعه - سرگذشت‌نامه نجاشی، احمد بن علی، 372 - 450ق. رجال النجاشی - نقد و تفسیر
زبان	عربی
تعداد جلد	5
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏115‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏2‎‏ ‎‏ر‎‏3028

تهذيب المقال في تنقيح كتاب الرجال، شرحى است بر كتاب «رجال» نجاشى كه توسط سيد محمدعلى موحد ابطحى انجام گرفته است.

اين كتاب كه تاكنون پنج جلد آن منتشر شده است، از حرف الف شروع و به حرف ذال پايان يافته است.

كتاب از دو مقدمه و يك تمهيد و متن تشكيل شده است.

متن كتاب نجاشى در بالا و شرح آن در پايين صفحه آمده است.

مؤلف الفاظ يا بندهايى كه نياز به شرح و يا توضيح بوده را شماره‌گذارى كرده و در ذيل صفحه با ذكر آن شماره به شرح يا توضيح آن پرداخته است.

مؤلّف كتاب تهذيب المقال، با مراجعه به كتاب‌هاى رجالى، حديثى، تاريخى و غيره (اعم از كتاب‌هاى شيعه و اهل سنّت) و طرق شيخ طوسى در التهذيب، الاستبصار و الفهرست و طريق شيخ صدوق در كتاب من‌لايحضر، شرح مبسوطى در مورد هريك از رجال فهرست‌شده در كتاب رجال النجاشى كه شرح حال آنها مُهمل بوده و رجالى كه نام آنها در ضمن شرح‌هاى اين كتاب آمده و شرح مستقلى نداشته‌اند و يا مؤلّفان از شيعه‌اى را كه نجاشى متعرّض آنها نشده است، جمع‌آورى كرده و ارائه داده است. همچنين مؤلّف، اشكال‌هايى را كه در رجال النجاشى مشاهده نموده، مورد بررسى و نقد قرار داده است. مباحث مورد شرح عبارتند از: نام مؤلّف، لقب، كنيه، نَسَب، قبيله، محلّ تولد و سكونت، خاندان، طبقه (مشتمل بر بيان و شرح حال مشايخ و شاگردان هر شخصيت)، منزلت راوى در ميان اصحاب، تاريخ زندگى، مذهب، توثيق يا تضعيف، مدح يا ذم او و فهرست تأليفات او.

مؤلّف به‌منظور دسترسى سريع به موضوعات و عناوين، اقدام به تهيه چند فهرست نموده كه در آخر جلد اوّل، ارائه شده‌اند

مقدمه طولانى كتاب به بحث از اين امور اختصاص دارد:

1. زندگى‌نامه و شرح حال نجاشى؛
2. اهميت رجال نجاشى، سند نجاشى به مصنفان اصول، معناى اصل و كتاب و نسخه، سند فقهاء به رجال نجاشى؛
3. علت اعتبار كلام علماى رجال درباره راويان، روش نجاشى در جرح و تعديل، توثيقات عامه و بحث‌هاى جالب و ابتكارى فراوانى به‌خصوص در اين قسمت اخير مطرح شده است

در اينجا به بعضى از مباحث كتاب اشاره مى‌كنيم:

1. در ج5، ص40-123، به بحث از (جابر بن يزيد جعفى) پرداخته و چهل‌ويك بحث درباره او مطرح كرده است؛ مثل: نسب جابر، طبقه او، روايت او از جابر بن عبدالله، روايت او از حضرت زينب و امام باقر(ع)، توثيقات خاصه و عامه درباره او و...
2. در ج5، ص276-298، هيجده بحث مستقل ذيل عنوان «حريز بن عبدالله» مطرح نموده است.
3. گاهى تذييلاتى در اين كتاب وجود دارد كه افرادى را كه نجاشى عنوان ننموده است مورد بحث قرار مى‌دهد، مثل ج1، ص456.
4. يكى از نكته‌هاى بسيار جالب كتاب آن است كه 50 نفرى را كه شيخ و نجاشى سند به تمام كتاب‌ها و روايات آنان دارند، جمع‌آورى نموده است، مثل ج1، ص88-90.
5. در بحث از ابان بن ابى‌عياش كه راوى كتاب سليم بن قيس است نشان داده است كه چگونه برخى از علماى عامه، كلماتى را كه در مدح ابان آمده است، تحريف به قدح و ذم او نموده‌اند
6. در ج1، ص247، به بحث از اصطلاح (أسند عنه) پرداخته و معتقد است كه اين كلمه بايد به‌صورت مجهول قرائت شود و ضمير را نيز به صاحب ترجمه ارجاع داد؛ يعنى چيزى كه تنها همان شخص صاحب ترجمه روايت كرده و از شخص ديگرى نقل نشده است.
7. در ج1، ص84، به بحث از روش مشايخ حديث در نقل روايات پرداخته و با ذكر چند شاهد ادعا نموده كه آنان هميشه سندى را انتخاب كرده و نقل مى‌نمودند كه واسطه‌هاى آن كم باشد؛ به همين جهت گاهى سندى را كه مشتمل بر افراد ضعيف است بر سندى كه تمام افراد آن ثقه هستند ترجيح مى‌دادند و لذا اگر سند يك حديثى كه به دست ما رسيده است ضعيف بود نمى‌توان حكم نمود كه آن حديث تنها همان سند را داشته و آن نيز مشتمل بر ضعف است.

در تمام اين كتاب از منابع تاريخى و رجالى اهل سنت به‌خوبى و به‌طور گسترده استفاده شده و بر فوائد انبوه آن افزوده است

منابع مقاله

1. عابدى، احمد، معرفى‌هاى اجمالى، مجله: آينه پژوهش، فروردين و ارديبهشت 1376، شماره 43، درج در پايگاه مجلات تخصصى نور، به آدرس:

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/30533.

2. طلاييان، رسول، مأخذشناسى رجال شيعه، قم، مؤسسه علمى - فرهنگى دارالحديث، چاپ اول، 1381ش.