جواهر السلوك في أمر الخلفاء و الملوك
| نام کتاب | جواهر السلوک في أمر الخلفاء و الملوک |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | محمد عزب، محمد زینهم (محقق)
ابن ایاس، محمد بن احمد (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | DT 95 /الف2ج9 1385 |
| موضوع | مصر - تاریخ - 19 - 897ق.
مصر - شاهان و فرمان روایان |
| ناشر | دار الثقافة |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1426 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11342AUTOMATIONCODE |
جواهرالسلوك فى امرالخلفاء و الملوك تأليف ابن اياس حنفى مورخ مصرى قرن نهم است. اين اثر خلاصه‌اى از تأليفات ديگر او و بويژه بدائع‌الزهور است با اين توضيح كه در آن مطالبى جديدى را نيز افزوده كه در كتاب مذكور نيامده است. همچنين برخى از تواريخ ذكر شده در تصنيفات قبلى را تصحيح كرده است. اين كتاب منبع مهمى براى محققين علوم انسانى است؛ چراكه مشتمل بر علم تاريخ، جغرافيا، فلسفه، فقه، حديث، ادب، طب، نجوم و... است.
ساختار
كتاب داراى تبويب و فصل‌بندى خاصى نيست و همانند سفرنامه‌ها حوادث و اتفاقات را به صورت سلسله‌وار گزارش كرده است.
گزارش محتوا
در اين اثر احوال سلاطين مصر و وابستگان آنان، شرح رفت و آمدها و مسافرتهاى آنان، احوال رجال دولت و ارباب امور، رفت و آمد سفيران، تأسيس و افتتاح بناها، وفيات اعيان، كاهش و افزايش آب رود نيل، وضع نرخها و ارزانى و گرانيهاى فوق‌العاده، كمبود يا فراوانى اجناس و امتعه در قاهره، بروز بيماريهاى مهلك و همه‌گير چون طاعون، رخدادهاى طبيعى چون زلزله‌ها و توفانها و ظهور ستاره‌هاى دنباله‌دار و مرگهاى عجيب و تولدهاى نادر بيان شده است.
در حقيقت تلاش تاريخى ابن اياس پيش از هر چيز متمركز بر عصرى بود كه در آن زندگى مى‌كرد. او عنايت خاصى به تدوين حوادث و به ويژه حوادث سالهاى پيش از فتح عثمانى بود. پس از آن به حوادث خود فتح و سالهاى پس از آن تا زمان وفات در سال 930ق1523/م مى‌پردازد.
او اخبار مصر و احوال آن و تواناييهاى آن و اسرار دفاعى و در مقابل اضطرابات و ضعف و قصور و كمبود سلاح در زمان سليم اول كه در زمان حكومتش ابن‌عثمان به تملك مصر طمع كرد را، به تفصيل آورده است.
حوادث فتح عثمانى آخرين مطلبى است كه در كتاب آمده است و به سال 928ق1522/م در حدود شش سال پس از آن ختم كرده است.
محمد مصطفى در مقدمه مجلد پنجم بدايع الزهور فى وقايع الدهور به نگارش نويسنده اشكال كرده است. او همچون ديگر مورخان قرن 9ق از اسلوب لغوى خاصى ميكرد و لغات ساده و آسان و نزديك‌تر به زبان مردم را به كار مى‌برد. غالباً به قواعد املا توجه نمى‌كرد و جمع و مفرد، مذكر و مؤنث و رفع و جر را به هم مى‌آميخت. با اينكه او قواعد درست املاء را مى‌دانست و در بيشتر مواضع كتاب به مقتضاى آن مى‌نوشت، در نقل اخبار، ظاهراً با سختگيرى، خبر را چنانكه شنيده بود، مى‌نوشت، نه چنانكه دستور زبان ايجاب مى‌كرد. اين شيوه، اثر او را از لحاظ زبان‌شناسى و مطالعه تحول زبان عربى حائز اهميت ساخته است.
با اين حال او در مقدمه مجلد اول (ص 8) آورده است كه ابن‌اياس به درستى آنچه مى‌نوشته، توجه داشته و امانت علمى را در نقل رخدادها و اخبار رعايت مى‌كرده و از درازگويى و اطناب پرهيز مى‌نموده است. ابن‌اياس خود به اين نكته اشاره كرده است، مثلاً در باب ملك‌الظاهر بيبرس مى‌گويد كه اخبار مربوط به او بسيار است و چند مجلد مى‌شود؛ ولى غالب آنها ساختگى است و حقيقت ندارد و آنچه ما به دست آورده‌ايم، اخبار درستى است كه مورخان دانشمند از آن ياد كرده‌اند.
وضعيت كتاب
محقق و مصحح كتاب دكتر محمد زينهم در مقدمه ابتداى كتاب مطالب مفيدى درباره مؤلف و كتاب آورده است. پاورقيهاى كتاب اكثراً معرفى اعلام و در برخى موارد ذكر آدرس مطالب است. در انتهاى اثر نيز موارد ذيل آمده است:
- كشاف عام: مشتمل بر اعلام، اماكن، بطون و قبائل، آيات، احاديث، كتب وارده در متن، اشعار
- كشاف تاريخى اسلامى
- مصادر و مراجع تحقيق: به تفكيك خطى و چاپى
- فهرست مطالب
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب
وابسته‌ها
بدائع الزهور في وقائع الدهور (چاپ جدید قاهره)
پیوندها
مطالعه کتاب جواهر السلوک في أمر الخلفاء و الملوک در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور