طبری، علی بن سهل
| نام | طبری، علی بن سهل |
|---|---|
| نام های دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 260 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | فردوس الحکمه |
| کد مؤلف | AUTHORCODE3182AUTHORCODE |
ابوالحسن على بن سهل طبری، معروف به «ابن ربن طبرى»، پزشک و داروشناس مشهور ايرانى سده سوم هجرى است. مهمترين آگاهى‌هايى كه درباره زندگى او در دست مى‌باشد، اطلاعاتى است كه خود در دو كتاب «فردوس الحكمة» و «الدين و الدولة» آورده است. مآخذ ديگرى كه به شرح احوال وى پرداخته‌اند، تاريخ تولد و درگذشت، زادگاه، نام دقيق او و پدرش و حتى آيين او را به روشنى نياورده و از آن به تسامح گذشته‌اند. تولد ابن ربن را در اواخر روزگار ابوجعفر منصور خليفه عباسى (136- 158ق) و يا اوايل خلافت مهدى عباسى (158- 169ق) دانسته و به استناد نوشته ابن ربن (فردوس الحكمة، ص518-519) كه مى‌گويد به همراه پدرش، شاهد آتش‌سوزى عظيم در طبرستان بوده است، آن رويداد را با لشكركشى مهدى خليفه عباسى به طبرستان در 167ق، همزمان پنداشته و نتيجه گرفته‌اند كه اگر وى در آن هنگام دست كم 10 ساله بوده باشد، (مقدمهالدين و الدوله، ص10) پس در حدود 157ق به دنيا آمده بوده است. برخى از منابع متأخر نيز بدون ذكر مأخذ، تاريخ تولد او را 192ق (808م) در شهر مرو نوشته‌اند.
پدرش از بزرگان و دبيران مرو بود كه طب را به عنوان حرفه خانوادگى و براى خدمت به خلق فراگرفت و به همين جهت به ربن يعنى سرور و معلم ما ملقب شد. با اين همه بسيارى از مآخذ در ذكر نام و لقب وى و پدرش با يكديگر اختلاف دارند و آن را به صورت‌هاى على بن زيد، على بن زين و على بن زيل آورده‌اند. حتى با توجه به اين‌كه «ربن» و «راب» از القاب روحانيون يهود است، او را يهودى انگاشته‌اند. به همين سبب، بيشتر كسانى كه شرح حال او را نوشته‌اند، به عنوان پزشکى كه قبلاً يهودى بوده است، از او نام برده‌اند، اما وى خود در كتاب «الدين و الدولة» (ص 33، 98- 99) آورده است كه ابتدا مسيحى بوده و سپس با غور و تعمق در انديشه‌هاى اسلامى و معانى قرآنى، به اسلام گرويده است. مورخان بزرگى چون طبرى و ابن خلكان نيز بر مسيحى بودن او تصريح كرده‌اند.
ابن ربن طب را نزد پدرش آموخت، سپس با استفاده از آثار يونانيان و دانشمندان ديگر، آن را تكميل كرد و اگرچه بعضى او را استادِ زكرياى رازى مى‌دانند، لكن با توجه به اين‌كه رازى متولد 251ق (865م) است و ابن ربن در حدود 225ق از طبرستان كوچ كرده است، قبول اين معنى كه رازى وى را در بغداد ديده باشد، ناممكن است، زيرا رازى در حدود 30 سالگى يا پس از آن به بغداد رفته بوده و در اين هنگام ابن ربن در قيد حيات نبوده است.
ابن ربن روزگار جوانى را در طبرستان سپرى كرد. وى از دبيران حاكم طبرستان، مازيار بن قارن بود. پس از گرفتارى و قتل مازيار، وى در 224ق به عراق رفت و در سامرا اقامت گزيد و مورد احترام معتصم قرار گرفت و به قولى به دست او اسلام آورد. سپس متوكل نيز او را به نديمى خود برگزيد.
ترديدى نيست كه رفتن ابن ربن به دارالخلافه، در روزگار معتصم بوده است، اما با توجه به نوشته خود وى، در زمان متوكل و با راهنمايى و در منادمت او بوده كه اسلام را پذيرفته است. بنابر اين، نوشته ابن نديم و به تبع او ديگران، مبنى بر مسلمان شدن وى به دست معتصم، نادرست مى‌نمايد. ابن ربن از نظر علمى چنان مقامى داشت كه او را همطراز رازى، مجوسى و ابن سينا نام برده و يكى از 4 دانشمند و پزشک بزرگ مسلمان دانسته‌اند. همو بود كه مسرى بودن سل ريوى را اعلام داشت.
تأليفات
آثار بسيار به ابن ربن نسبت داده شده است كه برخى از آن‌ها به دست ما رسيده، ولى از برخى ديگر فقط نامى باقى مانده است. معروف‌ترين آثار او عبارتند از:
1 فردوس الحكمة؛ دائرۀ المعارفى است طبى و يكى از كهن‌ترين و معتبرترين آثار جامع طب اسلامى.
2الدين و الدولة فى اثبات نبوة النبى محمد(ص). در اين كتاب، ابن ربن حقانيت دين اسلام و برترى آن را بر اديان ديگر مورد بررسى قرار داده و اطلاعاتى درباره اديان هند و فرق گوناگون اسلام و مسيحيت و غيره در يك باب آورده است.
3. تحفة الملوك.
4. كتاب فى الامثال و الادب على مذاهب الفرس و الروم و العرب.
5. كتاب عرفان الحياة يا ارفاق الحياة.
6. كتاب فى ترتيب الاغذية
7. كتاب فى الحجامة.
8. حفظ الصحة.
9. كتاب الرد على اصناف الناصرى كه مؤلف در كتاب «الدين و الدولة» از آن نام برده است.
10. الكتاب اللؤلؤ
در تاريخ درگذشت، او نيز اختلاف وجود دارد. زركلى او را متوفاى 247ق (861م) و بغدادى 260ق دانسته است. اگرچه تاريخ تولد و وفات او به درستى معلوم نيست، اما به سبب همزمانى او با متوكل عباسى، مى‌توان گفت كه وى تا اواخر نيمه اول سده سوم هجرى زنده بوده است.
منابع مقاله
برگرفته از دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، چاپ دوم، 1374، تهران، ج3، ص545، رضا انزابى نژاد.