ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد

ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد

نام کتاب	ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد
نام های دیگر کتاب	شرح حکمة العين
پدیدآورندگان	حلی، حسن بن یوسف (نويسنده) منزوی، علی‌نقی (مصحح) کاتبی قزوینی، علی بن عمر(نويسنده) مشکوة، محمد(به کوشش)
زبان	عربي
کد کنگره	‏BBR‎‏ ‎‏832‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏9036‎‏
موضوع	فلسفه اسلامي - متون قديمي تا قرن 14 کاتبي قزويني، علي بن عمر، 600 - 675ق. عين القواعد - نقد و تفسير
ناشر	دانشگاه تهران
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1337ش , 1959م , 1378ق ,
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE13544AUTOMATIONCODE

ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد، شرح عربی جمال‎الدين حسن‎ بن‎ يوسـف بـن عـلى بن مطهر، مشهور به‎ علامه‎ حلّى‎(متوفی 726ق) بر «حكمة العين» نجم‎الدين على كاتبى قزوينى(600-675ق)، معروف به «كاتبى» و «دبيران»، از حكيمان و عالمان بزرگ قرن هفتم هجرى است. کتاب به کوشش سید محمد مشکوة (متوفی 1400ق) و با مقدمه فارسی، پاورقی و تصحیح علی‎نقی منزوی (متوفی 1431ق) منتشر شده است.

مصحح در ابتدای کتاب با اشاره به منحصربه‎فرد بودن نسخه اثر، به نقل از استاد خویش، کتاب را این چنین معرفی می‎کند: «این کتاب اگرچه فلسفه اشراق نیست اما کلام محض نیز نمی‎باشد. علامه در این کتاب فلسفه مشاء را با شم کلامی بیان کرده است».

بر کتاب حكمة العين شروح مختلفی نوشته شده و کاتبی قزوینی اولین کسى‎ که‎ بر کتاب حكمة العين شـرح نـوشته است. وى‎ شرح‎ خود‎ را «بحر الفوائد في شرح عين القواعد» نام نـهاده اسـت. ناگفته نماند که حكمة العين -شامل طبیعیات و الهیات- یکى از دو بخش کتاب عین القواعد است. بـخش دیگـر‎ آن در‎ زمینه منطق موسوم به منطق العین مى‎باشد. البته بعدها به‎اشتباه بحر الفوائد را تـنها‎ شـرحى‎ بـر قسمت منطق معرفى کرده‎اند.

علامه، حكمة العين را به همان سیاق و روش کشف المراد که‎ در‎ شرح تجريد الإعتقاد خواجه طـوسى‎ نـوشته‎، شـرح کرده‎ است‎.

شیوه‎ عـلامه در شـرح تجرید بدین‎صورت است که سخن خواجه را با کلمه‎ «قال:...» ذکر کرده و سپس بـا آوردن کـلمه «أقول:...» شرح خود‎ را‎ بر آن‎ سـخن نـگاشته است و در هر جا کـه لازم بـوده، به تاریخچه موضوع موردبحث نیز اشاره کرده است‎. همین کار باعث شده که کشف المراد علاوه بر بیان مـقصود تـجرید‎، کلیات‎ مباحث‎ علم کلام را نیز دربـرداشته بـاشد. ‎

در مقدمه سی صفحه‎ای ابتدای کتاب که به زبان فارسی نوشته شده اطلاعات ارزشمندی در رابطه با متن و شرح ارائه شده که عناوین این مطالب به ترتیب عبارتند از:

1. اندکى در شناسایی نگارنده متن کتاب؛ دبیران کاتبى قزوینى و آثار وی.
2. شناسایی شارح؛ علامه حلى و کتب فلسفى وى.
3. کارهایی که درباره کتاب «حکمة العین» کاتبى انجام شده است.
4. شناسایی این نسخه و نسخه‎هایی که در تصحیح آن مورد استفاده قرار گرفته است.

شارح در مقدمه کتاب، اثرش را چنین معرفی می‎کند: «این کتاب ایضاح المقاصد فی شرح حکمة عین القواعد است که در آن مباحثی که شیخ معظم نجم‎الدین علی بن عمر کاتبی قزوینی به‎طور خلاصه گردآورده را شرح کرده‎ام». وی تبیین مسائل، توضیح وجوه دلایل، اشاره کوتاه به ایرادات و اشکالات وارد بر آن را فعالیت خود در این شرح دانسته است. ‎

علامه در کتاب حاضر به وسعت اطلاع خویش در فلسفه می‎بالد، چنانکه در صفحه 275 گوید: «و هكذا يجب أن يحقق» و به کتب عقلى خود (در ص 133) و به کتب کلامى خود (در ص 22) حوالت می‎دهد؛ و مکرر به استاد خویش؛ کاتبى مؤلف اصل حمله کرده است، چنانکه (در ص 50) او را از اتباع فخر رازى که «لا یحققون شيئا» شمرده است. همچنین (در ص 165) به تناقض‎گویی کاتبى اشارت کرده؛ که در ص 55 وحدت را امرى وجودى شمرده و در ص 165 به آن اعتراض کرده است. ‎

منزوی در بخش دیگری از پیشگفتار کتاب به برخی دیدگاه‎های شارح اشاره کرده است:

1. ‌هنگامی‎که میان خواجه طوسى و ابن‎سینا درباره تعریف «ملک» اختلاف است، علامه طرف استاد خویش، خواجه را گرفته، ابن‎سینا را رد می‎کند.
2. هنگام شمارش مقولات عرضى قول، به چهار بودن را: حرکت، نسبت، کم، کیف، می‎پذیرد.
3. درباره حرکت در اجناس عالیه، حرکت در جوهر را مى‎‎پذیرد و دلیل امتناع حرکت جوهرى را رد می‎کند.
4. کاتبى متکلمان را در قول بجزء لا یتجزى رد کرده و علامه، کاتبى و ابن‎سینا را به طرفدارى از متکلمان رد می‎کند.
5. کاتبى ابن‎سینا را در قول به سکون در میان دو حرکت (رفتن به بالا و بازگشت به پائین) رد می‎کند و علامه ابن‎سینا را تأیید کرده است. ‎

فهرست مطالب و همچنین فهارس همگانی به ترتیب الفبا، نام‎ها و بخش‎ها در انتهای اثر ذکر شده است.

اختلاف نسخه‎ها و برخی توضیحات و ارجاعات در پاورقی‎های کتاب ذکر شده است. همچنین به‎خوبی پرده از برخی ابهامات برداشته است؛ به‎عنوان‎مثال در این کتاب همه‎جا کلمه «اوائل» به جاى «فلاسفه» بکار رفته و مؤلف در برابر آن «متکلمین» را به کار برده است. ‎

منابع مقاله

پیشگفتار و متن کتاب.

1. حیدری یساولی، علی، «حاشیه شرح حکمة العین؛ میرزا حبیب‎الله باغنوی شیرازی»، پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز): میراث شهاب، بهار و تابستان 1385، شماره 43، صفحه 48 تا 71.
2. خالقیان، فضل‎الله، «از علامه‎ی حلی تا ابوالحسن شعرانی: مقایسه‎ای بین شروح تجرید الاعتقاد»، پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز): رشد آموزش قرآن و معارف اسلامی، بهار 1389، شماره 76، صفحه 24 تا 28.

وابسته‌ها

كشف المراد شرح فارسی تجريد الإعتقاد

تجريد الاعتقاد