سير و سلوك، منزل دوم: توبه
سير و سلوك، منزل دوم: توبه، دفتر دوم از دفاترِ سير و سلوك استاد مظاهرى است و به شرح و تبيين منزل دوم از منازل سير و سلوك؛ يعنى منزل توبه، اختصاص دارد.
| سير و سلوک | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مظاهري، حسين (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | منزل دوم: توبه |
| ناشر | مؤسسه فرهنگي مطالعاتي الزهراء (عليهاالسلام) |
| مکان نشر | ايران - اصفهان |
| سال نشر | 1390ش |
| شابک | 978-964-2985-17-3 |
| موضوع | 1.آداب طريقت
2.اخلاق اسلامی 3.علي بن ابي طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - اثبات خلافت 4.علي بن ابي طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - فضايل 5.غدير خم |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 289/6 /م63 س9* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب، مشتمل بر يك ديباچه و ده فصل است. سير مباحث كتاب چنين است كه در فصل اول، به كليات و تعاريف پرداخته، در فصل دوم، از اركان توبه سخن به ميان آورده و در ساير فصول، به اهميت توبه، راههاى رسيدن به توبه، تقسيم توبه و مراتب آن و اسباب آمرزش اشاره شده است.
گزارش محتوا
فصل اول كتاب، پس از مرورى بر مباحث گذشته، به بيان تعاريف و كليات منزل توبه مىپردازد. مؤلف، در معناى توبه مىفرمايند كه توبه؛ يعنى بازگشت از هرچه غير خدا است بهسوى خداى سبحان، توبه؛ يعنى شرمندگى در مقابل خداوند، توبه؛ يعنى اينكه انسان دريابد به موجودى غير از خداى مهربان توجه كرده، يا با امر خداوند متعال مخالفت كرده است و از پروردگار خويش عذرخواهى كند. ايشان توبه را واجب شرعى و عقلى ذكر مىكنند. آيات بينات قرآن كريم و نيز روايات نورانى اهل بيت، مكررا وجوب توبه را گوشزد مىكنند.
در فصل دوم، اركان توبه كه عبارتند از: احساس ندامت، اظهار ندامت، عزم اصلاح و اصلاح عملى، تشريح شده است.
در فصل سوم، اثبات مىگردد كه پذيرش توبه از سوى پروردگار متعال، هيچ شرطى ندارد و شرايط ظاهرى كه در قرآن و روايات، براى توبه بيان گرديده، بررسى مىشود. بر اساس ديدگاه آيتاللهالعظمى مظاهرى، توبه هنگام مرگ و حتّى توبه پس از مرگ و در جهنّم نيز، اگر حقيقى و خالصانه باشد، مورد پذيرش خداى تعالى واقع مىشود.
همچنين بيان مىكنند كه توبه در صورتهاى زير پذيرفته نمىشود:
الف)- لجاجت در ارتكاب گناه؛
ب)- تسويف در توبه؛
ج)- توبه هنگام مرگ) البته ايشان توبه هنگام مرگ را اگر به خاطر ديدن مرگ باشد، قبول ندارند، ولى اگر واقعا توبه و ندامت از كار باشد، قبول دارند و مىگويند كه خداوند متعال اين توبه را مىپذيرد و براى مدعاى خود داستانى از جوانى كه در قوم حضرت موسى(ع) در هنگام مرگ گفت: «يا من له الدنيا و الآخرة ارحم من ليس له الدنيا و الآخرة» را ذكر نموده. همچنين در مورد پذيرش توبه هنگام مرگ، داستان قرآنى قوم حضرت يونس را بيان مىكند كه در هنگام نزول عذاب، به خارج از شهر رفته و توبه كردند و عذاب از آنها برداشته شد)؛
د)- توبه بعد از مرگ. ايشان دليل عدم پذيرش توبه پس از مرگ را صادقانه نبودن آن مىدانند. وى در اين بخش از كتاب اشاره مىكند كه جهنم از الطاف خفيه الهى است، زيرا كه در جهنم، كدورتهاى وجود انسان رفع مىشود و هويت حيوانى و شيطانى او كه در اثر اعمال زشت و ناهنجار پيدا شده است، به هويت انسانى تبديل مىشود. وقتى هويت شيطانى رفع شد و فطرت انسانى هويدا گرديد و بروز و ظهور پيدا كرد، خواهناخواه، آتش جهنم نابود مىشود، زيرا آتش جهنم و عذابهاى گوناگون آن، اعمال خود اهل جهنم است.
فصل چهارم كتاب، ضرورت اميدوارى به رحمت خداوند را يادآورى مىكند و به تشريح دو فضيلت خوف و رجا، مىپردازد. ايشان در باره معناى اميد مىگويد كه بعضى معنا و مفهوم اميد را اشتباه فهميدهاند؛ چنانكه افرادى يافت مىشوند كه خيال مىكنند هر گناهى مرتكب شوند و هر عبادت و فريضهاى را ترك نمايند، خداوند آنان را بدون توبه خواهد بخشيد و بهواسطه اين توهم و تخيل شيطانى، چنان به انجام گناه و ترك عبادت مىپردازند كه گويى خداوند متعال، آنان را به ارتكاب معاصى و ترك واجبات، امر فرموده است.
در فصول پنجم و ششم راهكارهاى رسيدن و بقاى حالت توبه و نيز ثمرات دستيابى به حالت توبه، بيان شده است.
از جمله اين راهكارها عبارت است از:
- تضرع و زارى به درگاه خداوند سبحان؛
- تلقين؛
- مطالعه، تفكر و تكرار آيات مربوط به توبه؛
- تحريك عواطف؛
- جاذبه قرآن كريم؛
- جاذبه اهل بيت(ع)؛
- توجه به عتاب اولياى الهى؛
- دورى از دوست بد، محيط بد و مجالس ناباب؛
- دورى از تخيلات، وسوسهها و افكار شيطانى؛
- توجه به حضور در محضر خداوند، اهل بيت و ملائكه الهى.
در مورد ثمرات توبه امور زير را ذكر مىكند:
- جذب محبت و توجه الهى؛
- بخشش گناهان؛
- رفع گرفتارى دنيوى؛
- رفع عذاب الهى؛
- محو تجسم عمل؛
- استحقاق بهشت و نعيم الهى؛
- تبديل سيئات به حسنات؛
- برخوردارى از نعمتهاى گوناگون دنيوى؛
- استجابت دعا؛
- حسن عاقبت؛
- توجه انسان به ذلت خود و عظمت خداوند؛
- دستيابى به مقام خضوع.
فصل هفتم، ضمن تقسيم توبه به دو قسم كلّىِ «توبه از حقّ الله» و «توبه از حقّ النّاس» و تشريح حق النّاس مالى و آبرويى، نحوه توبه از حق الله و حق النّاس را بيان مىدارد.
در فصل هشتم، مراتب توبه كه عبارتند از توبه عوام، توبه خواص و توبه اخصّ الخواص، تشريح مىگردد. توبه عوام، توبهاى است كه عموم مردم از گناهان خود مىكنند. ترك واجبات و انجام محرمات، گناه محسوب مىشود و عموم مؤمنان بايد از گناهان و معاصى خويش توبه كنند.
توبه خواص به اين صورت است كه اهل ايمان كه در اثر تهذيب نفس و تزكيه روح و جهاد روحانى و معنوى، بهطور طبيعى مرتكب گناه نمىشوند، بايد از «ترك اولى» توبه كنند. انجام بسيارى از اعمال براى عموم مردم اشكال ندارد، ولى براى خواص اهل ايمان، عصيان محسوب مىشود و بايد از آن اعمال توبه نمايند. توبه اخص الخواص، هرگونه توجه به غير حق تعالى، اخص الخواص را - كه همان اهل بيت هستند - به توبه وادار مىسازد.
فصل نهم، تأثير توسّل و شفاعت در پذيرش توبه را بازگو مىكند. توسل از ديدگاه قرآن و سنت را مورد بررسى قرار داده و به معناى واسطه فيض مىپردازد. ايشان براى شفاعت دو ركن ذكر مىكنند: اول، اذن الهى و دوم، لياقت. در فصل دهم، به ساير اسباب آمرزش، نظير اجتناب از گناه، انجام اعمال نيك و عقوبت دنيوى، اشاره مىگردد.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب، در ابتداى كتاب و فهرست منابع، در پايان آن ذكر شده است. پاورقىها، به ذكر آدرس آيات و منابع روايات و گاهى به توضيح برخى مطالب، اختصاص يافته است.
منابع مقاله
متن و مقدمه كتاب.