تفسير المعين
| نام کتاب | تفسير المعين |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مرعشی، محمود (اشراف)
کاشانی، محمد بن مرتضی (نويسنده) درگاهی، حسین (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 97/3 /ک2ت7 |
| موضوع | تفاسیر شیعه - قرن 12ق. |
| ناشر | کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE1940AUTOMATIONCODE |
تفسير المعين تألیف نورالدين محمد بن مرتضى كاشانى معروف به نورالدين اخبارى (متوفاى پس از 1115ق) از شاگردان ملا محسن فيض كاشانى مشتمل بر تفسير تمام قرآن است.
مفسر در رساله «منتخب التصانيف» خود، انگيزه نگارش كتاب را چنين ذكر كرده است: «چون تفسير صافى مبسوط بود و بر خواننده‌ى قرآن سخت مى‌نمود كه در اثناء قرائت به آن مراجعه كند، به ذهنم آمد كه تفسيرى از آن بيرون آورم كه به قارى قرآن هنگام تلاوت، در فهم لغات و كلمات قرآنى كمك كند.» لذا دست به نگارش اين تفسير زده است.
ساختار
تفسيرى است مختصر به شيوه تفسير سيد عبدالله شبر با استناد به روايات و احاديث ائمه اطهار(ع) با اين تفاوت كه وى متأثر از فرهنگ و گرايش عمومى قرن يازدهم و دوازدهم هجرى برخى از علماى شيعه، در توجه فوق‌العاده به حديث در برابر روش تفسير اجتهادى و عقل‌گرايى برخى ديگر از علماى آن دوران است. اين تفسير مزجى و همانند صافى فيض كاشانى است.
روش ايشان در بيان مطالب به اين شكل بوده كه ابتداى هر سوره پس از ذكر نام به بيان تعداد آيات و مكى و مدنى بودن آن مى‌پردازد. سپس فرازهايى از آيات را بطور جداگانه تفسير مى‌كند. در اين بين بطور طبيعى برخى آيات بدون توضيح مى‌باشند.
گزارش محتوا
نويسنده قبل از شروع به تفسير مقدمه‌اى را در پانزده صفحه در ضوابط و مطالب مهم مربوط به تفسير آورده است كه اهميت تمسك به قرآن، تلاوت، تدبر و تفسير آن، با ذكر آيات و احاديثى از پيامبر(ص) و ائمه(ع)، و احاديثى در زمينه‌ى نزول قرآن از جمله مطالب آن است.
او ضمن بيان شيوه تفسيرى خود، رمز حروف كلمه‌ى معين را كه در جاهاى مختلف تفسير بكار برده توضيح مى‌دهد و مى‌گويد: «پس از نقل نص عبارت ائمه(ع)رمز «م» و پس از بيان مطلبى كه مستفاد از كلام ائمه(ع)است، رمز «ع» و پس از نقل عين عبارت تفسير قمى كه به امام(ع) نسبت نداده است، و يا توهم تنافى به حسب ظاهر بين روايت و آنچه كه من نقل كرده‌ام رمز «ى» و بعد از بيان كلام معصوم(ع) و يا بيان آيه رمز «ن» را مورد استفاده قرار دادم و بقيه‌ى موارد را كه داراى اين رموز چهارگانه نباشند قول مفسرين بوده كه با تصرف در عبارت از آنها نقل شده است.»
ايشان مصادر اقوال و متون اخبار را به تفسير صافى ملا محسن فيض ارجاع داده است.
مفسر سعى نموده از تكرار مطالب مشابه جلوگيرى نمايد، بر اين اساس گاهى تفسير آيات را به موارد مشابه قبل ارجاع مى‌دهد؛ مانند ج 1، ص 168، آيه 88-89، آل عمران.
مصنف به‌طور معمول به قرائات و اختلاف آنها توجه نموده و شكل‌هاى متفاوت اختلاف قرائت از قبيل قرائت‌هاى تفسيرى، قرائت‌هايى كه نشان از حذف كلمه دارد و نيز قرائت‌هايى كه دلالت بر حذف و تفسير ندارد كه موارد اصلى اختلاف قرائت مى‌باشد را مورد مداقّه قرار داده است؛ مانند ج 1، ص 19 و ص 20، و ص 144، قرائت «القيّوم».
توجه مصنف به شأن نزول نيز در حد اشاره به موارد اندكى از آن مى‌باشد؛ مانند: ج 1، ص 241، آيه 88 سوره نساء.
مفسر بر اين تفسير خاتمه‌اى نيز در باب دعاهاى تلاوت قرآن و كيفيت استخاره به قرآن دارد و اتمام تفسير به سال 1090ق بوده است.
وضعيت كتاب
اين تفسير در اصل يك مجلد بزرگ بوده كه ناشر با تحقيق آقاى حسين درگاهى آن را در سه جلد منتشر كرده است. حسين درگاهى محقق كتاب نسخه حاضر را با استفاده از شش نسخه مختلف مهيا كرده است. نسخه اول كه با رمز «م» مشخص شده، به عنوان محور تحقيق قرار داده شده و در پاورقى به تفاوت‌ها اشاره شده است. در اين نسخه نيمى از صفحه را فقط آيات قرآن و نيم ديگر را توضيح و تفسير مفسر به همراه آيات و فرازهاى آن تشكيل مى‌دهد.
پاورقى‌هاى موجود اغلب برگرفته از تعليقات نسخ خطى متفاوت مى‌باشد. بيان فضل سور، اشاره به متن برخى احاديث، نسخه بدلها و اختلاف نسخ توسط محقق محترم ذكر شده است.
منابع مقاله
- دائرة المعارف تشيع، ج 4، ص 545
- كشاف الفهارس، بخش علوم قرآن، ج 4، ص 203
- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، ج 1، ص 759، بهاء‌الدين خرمشاهى
- مقدمه محقق، ج 1، تفسير و مجلدات تفسير