اختراعات و اکتشافات دانشمندان اسلامی
| نام کتاب | اختراعات و اکتشافات دانشمندان اسلامی |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | تقوی، کرامت الله (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | |
| موضوع | اختراعات |
| ناشر | آفاق لارستان |
| مکان نشر | لارستان - ایران |
| سال نشر | 1382 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE18852AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«اختراعات و اكتشافات دانشمندان اسلامى»، اثر كرامت‌الله تقوى، بررسى اقدامات مسلمانان در زمينه اختراعات و اكتشافات در علوم مختلف مى‌باشد كه به زبان فارسى و در سال 1380ش، نوشته شده است.
ساختار
کتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در پانزده بخش، به معرفى علومى اختصاص يافته است كه دانشمندان مسلمان در آن علم، مخترع يا مكتشف چيزى بوده‌اند.
گزارش محتوا
در مقدمه، به اين نكته اشاره شده است كه دانشمندان اسلامى، بسيارى از اختراعات و اكتشافات تاريخ تمدن بشرى را به خود اختصاص داده‌اند، ولى با كمال تأسف، جوامع اسلامى و حتى انديشمندان مسلمان عصر حاضر اطلاع چندانى در اين مورد ندارند .[۱].
نويسنده، معتقد است كه مورخين و محققين مسلمان به دليل مشكلات متعدد، از جمله بى‌توجهى و بى‌مهرى و خودباختگى حكومت‌هاى موجود در كشورهاى اسلامى، نتوانسته‌اند موضوع اختراعات و اكتشافات مسلمانان را عنوان كار خود قرار دهند و بى‌خبرى شديد تاريخى مؤلفان مسلمان در تمامى رشته‌هاى علمى، موجب شده است تا بسيارى از اختراعات و اكتشافات دانشمندان اسلامى را به انديشمندان غربى نسبت دهند. به نظر وى، اين بى خبرى وقيحانه به تمامى رسانه‌هاى ارتباط جمعى، مانند روزنامه‌ها، مجلات، صدا و سيما، سينماها و خصوصا كتب درسى مدارس و دانشگاه‌هاى اسلامى شديدا سرايت كرده و بدين‌وسيله جوانان و نوجوانان مسلمان با اين بى‌خبرى دروغين، رشد كرده و شكل مى‌گيرند .[۲].
به اعتقاد وى براى پايان بخشيدن به اين وضع نابسامان و ظلم بى‌حساب در حق انديشمندان مخترع و مكتشف اسلامى گذشته و بى‌خبرى مؤلفين مسلمان امروز و احساس حقارت دانش‌آموزان و دانشجويان جوامع اسلامى ضرورت دارد دولت‌هاى مسلمان، خصوصا دولت اسلامى ايران به خويشتن خويش بازگشته و ضمن حاكميت‌بخشى نظم و قانون و مبناگذارى علم و تخصص، به اين موضوع بپردازند .[۳].
علوم مذكور در کتاب و برخى از دانشمندانى كه در آن علوم، مخترع يا مكتشف بوده‌اند، به ترتيب عبارتند از:
1. پزشكى: از جمله اكتشفات ذكرشده در آن عبارتند از: امراض خون؛ گردش خون؛ دوران خون در ريه؛ بستن بزرگ‌رگ‌هاى خون؛ خُرد كردن سنگ مثانه در داخل مثانه؛ رماتيسم مفاصل و سل ستون فقرات؛ افتراق نقرس و رماتيسم؛ التهاب استخوان؛ سل مفصلى استخوان؛ تعداد رگ‌ها، استخوان‌ها و مفصل‌هاى انسان؛ ميكروب و انتقال بيمارى به‌وسيله ميكروب‌ها؛ سرايت سرطان به ساير اعضاى بدن؛ التهاب واگيرى طحال؛ روش بيهوشى كامل در جراحى؛ روش عملى آبله‌كوبى؛ مايه‌كوبى خوراكى؛ پنى سيلين؛ روش جلوگيرى از چرك كردن محل بريدگى؛ معالجات آبى نمناك و سردكننده؛ مداواى بيمارى جرب؛ معالجه جذام؛ چگونگى ديدن اشياء به‌وسيله چشم؛ واكسن گزيدگى سگ هار؛ واكسن كزاز؛ استعمال پنبه در طب؛ مسرى بودن طاعون و... .[۴].
به اعتقاد نويسنده، قابل ملاحظه‌ترين مورد پيشرفت پزشكان اسلامى، چشم‌پزشكى بوده است. مسلمانان به اين بخش طب، توجه بخصوصى داشتند و آن خوشبختانه با تأئيد كشفيات فيزيك‌دانان پيشقدم اسلامى درباره نور و عدسى به آنجا رسيد كه تقريبا به‌عنوان يك اختراع اسلامى - عربى در سطح جهان شناخته مى‌شود .[۵].
به نظر وى، اولين کتاب درباره چشم‌پزشكى را دانشمند جهان اسلام «حنين بن اسحاق» نوشت. اين کتاب به‌همراهى اثر مهم على بن عيسى بغدادى؛ يعنى «تذكرة الكحالين» و عمار موصلى مأخذ اصلى و پايه چشم‌پزشكى اروپا شدند و تا آخر قرن هيجدهم همچنان استحكام خود را حفظ كردند. حتى در همين زمان اخير هم آن سرزمين چشم‌پزشكى، داروى مجربش را به شكل قطره كه از گياهى مصرى به دست آورده، بر عليه تيره بودن عدسى چشم و سردرد ارائه داده است .[۶].
2. مكانيك: از جمله اختراعات ذكرشده در آن عبارتند از: سيفون؛ ترازوى ابوريحان؛ ترازوى حساس هيدوستاتيك؛ آسياب‌هاى بادى؛ آسياى آبى و دستگاه روغن‌كشى؛ نخستين سيستم نيرو محركه آبى و... .[۷].
نويسنده، معتقد است كه مسلمانان براى اولين بار ماشين چاپ را اختراع كردند. در چاپخانه مسلمانان پول كاغذى، كارت و کتاب چاپ منتشر مى‌شد. وزير عبدالرحمن سوم با دستگاه‌هاى چاپ، نوشته‌هاى ادارى‌اش را چاپ مى‌كرد و به ادارات اندلس مى‌فرستاد، ولى اين مسلم است كه اعراب مسلمان با ماشين چاپ خود اضافه بر پول كاغذى (اسكناس) كارت نيز چاپ مى‌كردند؛ البته به نقل قول برخى از مورخين، چينى‌ها نيز در اختراع چاپ سهيم هستند، ولى آنچه را كه مى‌توان به‌عنوان خيانت مسلم در ثبت تاريخ به حساب آورد آنكه گروهى ناآگاهانه و گروهى عامدانه «گوتنبرگ آلمانى» را مخترع چاپ مى‌دانند، درحالى‌كه آنچه وى انجام داده، به نظر نويسنده، كپيه‌بردارى و ساخت چاپخانه مسلمانان آن هم به‌صورت منحط و ناقص بعد از ساليان و قرن‌ها بوده است .[۸].
3. رياضيات: از جمله اكتشافات در آن عبارت است از: روش محاسبات و فرمول‌هاى مثلثات كروى؛ مثلثات كروى قائم‌الزاويه؛ مثلث حسابى كرجى؛ حل مسئله تثليث زاويه؛ سكانت؛ تانژانت؛ سينوس؛ كوتانژانت (ظل تمام)؛ روش ساخت عدد كامل؛ حاصل جمع توان‌هاى متوالى؛ حاصل جمع توان‌هاى سوم و چهارم؛ مجموع‌هاى توان‌هاى صحيح و... .[۹].
به نظر نويسنده، پژوهش‌ها و نوآورى‌هاى ابوريحان بيرونى در زمينه رياضيات، هندسه و مثلثات و نقشه‌بردارى، بسيار وسيع و اساسى است. در رياضيات، بيرونى پژوهش‌هايى در زمينه اعداد كسرى، عدد صفر و حل معادلات سه‌مجهولى و تصحيحاتى بر رياضيات هنديان انجام داده و مسائلى چون تقسيم زاويه به سه قسمت (با روش جبرى) و محاسبه قطر زمين را حل كرده است. وى در اين زمينه صاحب کتابى تحت عنوان «استخراج الأوتار في الدائرة بخواص الخط المنحني فيها»، مى‌باشد كه در آن، قضاياى چندى از هندسه را كه جنبه اصولى دارد با روش هندسه تحليلى؛ يعنى روش تلفيقى هندسه و جبر اثبات مى‌كند. به اعتقاد او با توجه به اين اثر مى‌توان بيرونى را مبدع اين رشته از رياضيات و هندسه؛ يعنى رشته «هندسه تحليلى» دانست. بيرونى در زمينه نقشه‌بردارى نيز روش‌هاى ابداعى خاصى داشته كه براساس تلفيق دانش‌هاى رياضى و هندسه استوار بوده است .[۱۰].
ديگر علوم مذكور عبارتند از: نجوم؛ شيمى؛ جغرافيا؛ علوم نظامى؛ زمين‌شناسى؛ روان‌شناسى؛ اقتصاد؛ موسيقى؛ گياه‌شناسى؛ علوم غذايى و ساير علوم از جمله علم جمعيت‌شناسى، اصول علمى مديريت، پايه‌گذارى علم تحقيقى و...
وضعيت کتاب
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع و مآخذ و نام‌هاى اشخاص و مكان‌هاى جغرافيايى در انتهاى کتاب آمده است.
پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب اختراعات و اکتشافات دانشمندان اسلامی در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور