ذخيرة المعاد في شرح الإرشاد

ذخيرة المعاد في شرح الإرشاد تألیف محقق سبزوارى (م 1090 ق).

ذخیرة المعاد في شرح الإرشاد

نام کتاب	ذخیرة المعاد في شرح الإرشاد
نام های دیگر کتاب	ارشاد الاذهان الی احکام الایمان. شرح
پدیدآورندگان	محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمومن (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏182‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8‎‏ ‎‏الف‎‏4‎‏02‎‏83
موضوع	علامه حلی، حسن بن یوسف، 648 - 726ق. ارشاد الاذهان الی احکام الایمان - نقد و تفسیر فقه جعفری - قرن 8ق.
ناشر	موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE160AUTOMATIONCODE

اين كتاب شرح مزجى مفصّلى از كتابهاى طهارت، صلاة، زكاة، خمس، صوم، حج از كتاب «إرشاد الأذهان إلى أحكام الإيمان» علامۀ حلى (م 726 ق) است.

ارزش كتاب

كتاب إرشاد الأذهان يك دورۀ فقه از طهارت تا ديات است كه محقق سبزوارى در اين كتاب فقط قسمت عبادات آن را شرح زده است.

إرشاد الأذهان مثل «تبصرة المتعلمين» از كتاب‌هاى مختصر فقهى علامۀ حلى است كه در حدود 50 شرح و حاشيه بر آن نوشته شده است كه مهم‌ترين آنها غاية المراد شهيد اوّل (م 786 ق)، روض الجنان شهيد ثانى (م 966 ق)، مجمع الفائدة و البرهان محقق اردبيلى (م 990 ق)، ذخيرة المعاد محقق سبزوارى، و نهج السداد شيخ يوسف بحرانى (م 1186 ق) است.

اين كتاب از موسوعه‌هاى فقهى استدلالى مفصلى است كه از زمان نگارش مورد توجه فقهاى بزرگ واقع شده و حواشى و شروح متعددى بر آن نوشته شده است و همين‌طور در كتاب‌هاى مفصل فقهى همچون:

- مفتاح الكرامة سيد جواد عاملى (م 1226 ق)،

- رياض المسائلسيد على طباطبايى (م 1231 ق)،

- غنائم الأيام ميرزاى قمى (م 1231 ق)،

- مستند الشيعة محقق نراقى (م 1245 ق)،

- جواهر الكلام شيخ محمد حسن نجفى (م 1226 ق)،

- كتاب‌هاى فقهى شيخ مرتضى انصارى (م 1281 ق)،

- و همچنين از فقهاى متأخر، كتاب الصلاة مرحوم نائينى (م 1355 ق)،

- مستمسك العروة الوثقى سيد محسن حكيم (م 1390 ق)،

- كتاب‌هاى فقهى سيد مصطفى خمينى (م 1396 ق)،

- و امام خمينى (م 1405 ق)،

- و كتاب‌هاى فقهى آیت‌الله خويى (م 1413 ق)،

به آن استناد و استدلال شده است.

از آن جايى كه در اين كتاب قسمت‌هاى معاملات، احكام و ايقاعات بيان نشده‌اند پس از آن وى به تأليف كفاية الأحكام پرداخته است كه در آن مباحث قسمت عبادات به صورت مختصر نوشته شده و ساير قسمت‌ها، مفصل‌تر و گسترده‌تر مورد بررسى واقع شده است.

در الذريعةج 99/18 در مورد كفاية الأحكام (المقتصد) آمده است: و كأنه تشيم الذخيرة حيث إنه أجمل في أبواب المعاملات اقتصارا على ما في الذخيرة و فصل أبواب المعاملات التي لم يكتب منها شيئا في الذخيرة.

در كتاب كفاية الأحكام مكررا تفصيل مطالب به ذخيرة المعاد ارجاع داده شده است. شهرت اين دو كتاب موجب آن شده كه در كتاب‌هاى فقهى محقق سبزوارى معمولا به صاحب الذخيرة و الكفاية معرفى گردد.

در الذريعةج 19/10 در معرفى ذخيرة المعاد آمده است: أجمل في المعاملات و عكس في كتابه الكفاية فأجمل في العبادات و فصل في المعاملات.

اين عبارت ظاهرا صحيح نيست زيرا در ذخيرة المعاد مباحث معاملات حتى به صورت مجمل نيز ذكر نشده است.

مؤلف در پايان كتاب الطهارة در مورد آن مى‌نويسد: الحمد للّه على ما وفقني له من إتمام هذا الكتاب الجيد المتين.

تاريخ تأليف

در پايان جلد اوّل (كتاب الطهارة) تاريخ پايان آن رمضان 1050 ق ذكر شده است و در پايان جلد دوم (كتاب الصلاة) تاريخ پايان آن جمادى الثانى 1053 ق و در جلد سوّم پايان كتاب زكاة و كتاب حج ذكر نشده است امّا تاريخ پايان كتاب الصوم رجب 1055 ق ذكر شده است.

بنابراين احتمالا كتاب الحج حدود سال‌هاى 1056 تا 1058 پايان يافته است. در الذريعةج 19/10 تاريخ پايان مجلد اوّل 1050 ق، و پايان مجلد دوم، رمضان 1050 ق ذكر شده است كه ظاهرا اشتباه است.

نسخه‌ها

در الذريعةج 19/10 به چهار نسخۀ خطى اشاره شده است كه عبارتند از:

- نسخۀ كتابخانۀ تقوى در تهران به خط مصنف،

- نسخه‌اى در نزد عبدالامير جواهرى تا آخر سجدۀ تلاوت،

- نسخه‌اى در نزد شيخ عبداللّه بن مبارك آل حميدان مربوط به سال 1222 ق،

- نسخه‌اى در نزد سيد محمد باقر آل احمد حسينى قزوينى.

در صفحۀ 241 مقدمه‌اى بر فقه شيعه به نسخه‌هاى منتخب متعددى همچون نسخه‌هاى كتابخانه‌هاى مجلس شوراى اسلامى، آستان قدس رضوى، آیت‌الله‌ گلپايگانى، فيضيه و آستانه قم اشاره شده است.

تاريخ انتشار

در الذريعةج 19/10 به چاپ آن در سال 1274 ق و در صفحۀ 241 مقدمه‌اى بر فقه شيعه به نسخه‌هاى چاپى مربوط به سال 1273 و 1274 در تهران اشاره شده است.

اين نسخه‌ها در چاپخانۀ آقا محمدرضا الطباع بافت چاپ شده است و تجديد چاپ آن توسط مؤسسۀ آل البيت(ع) انجام شده است.

ترتيب مطالب

در جلد اوّل كتاب الطهارة شامل اقسام طهارت (وضوء، غسل، تيمم)، آب مطلق، آب مضاف و اقسام نجاسات است.

جلد دوم در بردارندۀ نماز شب، مقدمات نماز مثل اوقات نماز، قبله، لباس نمازگزار، مكان نمازگزار، واجبات نماز، نماز جمعه، نماز عيدين، نماز آيات، نماز شب، نوافل، چيزهايى كه در نماز بايد ترك شوند، احكام خلل در نماز، شكيات، نماز جماعت و نماز مسافر است.

در جلد سوم كتاب زكاة، شرايط، مصارف، مقدار زكاة، خمس، انفال، صوم و حج بيان شده‌اند. قابل ذكر است كه كتاب خمس با عنوان «النظر الثالث» در ضمن كتاب الزكاة مطرح شده است. بحث انفال نيز در ضمن كتاب الزكاة است.

شروح و حواشى

از زمان نگارش اين كتاب، شروح و حواشى متعددى بر آن نوشته شده كه به بعضى اشاره مى‌شود.

1. حاشيه بر ذخيرة المعاد، استاد اكبر وحيد بهبهانى (م 1206 ق) تا آخر كتاب الصوم (ذ85/6/).
2. حاشيه بر ذخيرة المعاد، سيد ابوالقاسم جعفر بن حسين خوانسارى (م 1158 ق) (ذ85/6/).
3. حاشيه بر ذخيرة المعاد، سيد حسين بن ابى القاسم جعفر خوانسارى، شيخ بحر العلوم (م 1191 ق) (ذ86/6/).
4. مستقصى الاجتهاد في شرح ذخيرة المعاد، محمد حسين بن محمد ابراهيم قزوينى، شيخ بحر العلوم (ذ277/13/).
5. تحقيق في القياس، (بخشى از شرح بر ذخيرة المعاد) از وحيد بهبهانى (مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 241).
6. الجمع بين الأخبار المتعارضة، از وحيد بهبهانى (مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 241).
7. حاشيه بر ذخيرة المعاد، آقا حسين بن جمال الدين خوانسارى (م 1098 ق) (ذ86/6/).
8. حاشيه بر ذخيرة المعاد، حسين بن حسن جيلانى اصفهانى (م 1129 ق) (ذ86/6/).
9. حاشيه بر ذخيرة المعاد، امير فيض الله بن عبدالقاهر حسينى تفريشى (ذ86/6/).
10. حاشيه بر ذخيرة المعاد، ملا محمد بن عبدالفتاح تنكابنى سراب (م 1124 ق) (ذ86/6/).
11. حاشيه بر ذخيرة المعاد، سيد محمد مهدى بحر العلوم بروجردى (م 1212 ق) (ذ86/6/).
12. شرح بر ذخيرة المعاد، از محمد سعيد (مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 241).

پیوندها

مطالعه کتاب ذخیرة المعاد في شرح الإرشاد در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور