تفسیر النسفي
تفسير النسفي (مدارك التنزيل و حقائق التأويل) اثر عبدالله بن احمد نسفى (متوفى 710ق)، از جمله تفاسير عربى قرن هفتم مىباشد كه با تحقيق شيخ مروان محمد الشعّار منتشر شده است.
نام کتاب | تفسیر النسفي |
---|---|
نام های دیگر کتاب | مدارک التنزیل و حقائق التاویل |
پدیدآورندگان | شعار، مروان محمد (محقق)
نسفی، عبدالله بن احمد (نويسنده) |
زبان | عربی |
کد کنگره | BP 95 /ن5م4 |
موضوع | تفاسیر اهل سنت - قرن 7ق. |
ناشر | دار النفائس |
مکان نشر | بیروت - لبنان |
سال نشر | 1416 هـ.ق یا 1996 م |
کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10618AUTOMATIONCODE |
اين تفسير، يكى از كتب معتبر در حوزه تفسيرى اهل سنت و خصوصاً مكتب كلامى «ماتريدى» به حساب مىآيد. اين اثر، اگر چه از ارزش و جايگاه نسبتاً قابل توجهى در ميان پيروان اين مكتب برخوردار است ولى با اين حال، كمتر مورد بررسى و نقد علمى قرار گرفته است...[۱]
ساختار
كتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده، آغاز و مطالب در چهار جلد، تنظيم شده است.
نويسنده در اين اثر، از روش تفسير قرآن به قرآن، روش عقلى و اجتهادى و روش روايى، كه شامل تفسير قرآن به وسيله روايات پيامبر(ص)، اهل بيت(ع) و سخنان صحابه و تابعان مىباشد، بهره برده است...[۲]
از خلال مباحث اين كتاب، مىتوان دريافت كه نويسنده، از پانزده كتاب در علم بلاغت و ادب، تأويلات قرآنى، اعراب قرآن، اصول و فروع فقه، تفسير و قراءات استفاده كرده است. نويسنده در متن كتاب به اختصار به اين منابع اشاره كرده كه در مقدمه محقق توضيح آن آمده است...[۳]
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، ابتدا روش نسفى در تفسيرش توضيح داده شده و سپس، به ترتيب، به مباحث زير پرداخته شده است: مصادر نويسنده، رموز به كار رفته در كتاب، اقدامات تحقيقى صورت گرفته در كتاب، نسخ كتاب و مصادر و مراجع مورد استفاده محقق. در پايان اين مقدمه، زندگىنامه مختصرى از نويسنده، ارائه گرديده است...[۴]در مقدمه نويسنده نيز به موضوع كتاب اشاره شده است...[۵]
اين تفسير نسبتاً جامعى به حساب مىآيد و مؤلف آن، در اين كتاب، مهمترين مبانى، اصول و قواعد مختلف تفسيرى را بهكار گرفته است. نسفى به عنوان يك مفسر قرآن و محقق متعهد به اصول اسلامى، به مهمترين مبانى تفسير قرآن يعنى وحى الهى بودن قرآن، قابليت فهم و تفسير آن و عصمت پيامبر اسلام(ص) در ابلاغ قرآن، توجه داشته است...[۶]
برخى از اصول تفسيرى مورد استفاده نسفى عبارت است از: جواز تأويل و حمل برخلاف ظاهر، در نظر گرفتن قواعد ادبيات عرب، وجود بطن در آيات قرآنى و امكان راهيابى به آن. همچنين او در تفسير آيات، از قواعدى مانند اخذ: به عموم لفظ به جاى توجه به خصوص مورد، دلالت امر بعد از نهى به اباحه و افاده عموم بهوسيله نكرهاى كه با وصف عام توصيف شده، استفاده كرده است...[۷]
بررسى كتاب نسفى نشان مىدهد كه او در تفسير آيات، تلاش نموده تا گرايشهاى كلامى، فقهى، ادبى و علمى خود را نشان دهد. اما در خصوص سبك بيان نسفى در اين تفسير مىتوان گفت كه اين كتاب، يك تفسير ترتيبى كامل، در حجم متوسط و جامع است كه بهدليل مهارتهاى ادبى مؤلف، بهصورت مزجى و براى مخاطب خاص يعنى دانشمندان و مفسران، تدوين يافته است...[۸]
از جمله ويژگىهاى اين اثر، آن است كه نويسنده در تفسير خود، از رموز و اصطلاحات خاصى در اشاره به قراءات، اعلام، فقه و... استفاده كرده است كه از جمله اهم آنها، عبارتند از:
- مكى؛ كه اشاره دارد به علماى مكه مانند ابن كثير و مجاهد.
- مدنى؛ كه به علماى مدنى مانند يزيد، نافع، شيبه و اسماعيل اشاره دارد.
- بصرى؛ مانند عاصم الجحدرى.
- شامى؛ مانند ابن عامر و الذمارى و شريح...[۹]
از ديگر ويژگىهاى منحصر به فرد اين كتاب، كه بر ارزش و اعتبار آن مىافزايد، آن است كه محقق، در تحقيق و تصحيح اين اثر، از كتب و آثار بسيارى استفاده كرده است كه مىتوان آنها را در چهار دسته زير، تقسيم كرد:
الف) كتب تفسير و علوم قرآن؛ از جمله:
- إسرائيليات و الموضوعات في كتب التفسير؛ محمد بن محمد ابوشهبة.
- أسباب النزول؛ سيوطى.
- أسباب النزول؛ واحدى نيشابورى.
ب) كتب حديث و علوم حديث؛ از جمله:
- الإحسان بترتيب صحيح ابن حبان؛ علاءالدين بن بلبان.
- الأدب المفرد؛ امام بخارى.
- أسنى المطالب في أحاديث مختلف المراتب؛ محمد درويش الحوت.
د) كتب تاريخ و تراجم؛ از جمله:
- أسد الغابة في معرفة الصحابة؛ ابن اثير.
- الإصابة في تمييز الصحابة؛ ابن حجر.
- الأعلام؛ خيرالدين زركلى.
د) كتب لغت و علوم مختلف ديگر؛ از جمله:
- تنزيل الآيات على الشواهد من الأبيات؛ محبالدين افندى.
- القاموس المحيط؛ فيروزآبادى.
- كشف الظنون عن أسامى الكتب و الفنون؛ حاجى خليفه...[۱۰]
وضعيت كتاب
فهارس هر جلد، در انتهاى همان جلد، جاى گرفته است. اين فهارس شامل فهرست شواهد سورهها، ادله قرآنى و مطالب مىشود.
در پاورقىها، علاوه بر ذكر منابع و اشاره به اختلاف نسخ، توضيحاتى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن داده شده است.
پانويس
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- فيض الله اف، خيرالله، «بررسى مبانى، اصول، روشها و گرايشهاى تفسير نسفى در مدارك التنزيل و حقائق التأويل»، مركز اطلاعات و مدارك اسلامى، معاونت پژوهشى، دفتر تبليغات اسلامى، 1391، آدرس اينترنتى:
http://www.icnc.ir/index.aspx?pid 289&metadataId 8a0ff6cf-08b2-4aea-b7e4-5ab79b89ad02.