فرمانفرما، عبدالحسین میرزا

فرمانفرما، عبدالحسین میرزا

نام	فرمانفرما، عبدالحسین میرزا
نام های دیگر	ن‍ص‍رت‌ال‍دول‍ه‌، ع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن‌ س‍الار ل‍ش‍ک‍ر، ع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن‌
نام پدر
متولد	1236 هـ.ش
محل تولد
رحلت	1318 هـ.ش یا 1359 هـ.ق
اساتید
برخی آثار	‏مسافرت نامه کرمان و بلوچستان / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
کد مولف	AUTHORCODE532AUTHORCODE

ولادت

«عبد الحسين ميرزا، ملقب به فرمان‌فرما»، در سال 1274ق (1236ش) متولد شد.

خاندان

پدرش، فيروز ميرزا، ملقب به نصرت الدوله، پسر شانزدهم عباس ميرزاى نايب السلطنه و عموى ناصر الدين شاه بود. مادرش، شاهزاده حاجيه هما خانم، دختر بهمن ميرزا بهاء الدوله، پسر فتحعلى شاه و كوچك‌ترين فرزند خانواده بود.

کسب علم و دانش

تحصيلات عبد الحسين ميرزا همانند ديگر شاهزادگان آن دوره نبود؛ معمولا شاهزادگان بعد از فراگرفتن ادبيات فارسى و عربى و آداب دينى و تعليم خط، به تيراندازى و شكار مشغول مى‌شدند، آن‌گاه در دربار حضور مى‌يافتند، اما براى عبد الحسين ميرزا، معلم سرخانه آوردند. او ادبيات فارسى، عربى و آداب دينى را فراگرفت. فارسى را خوب مى‌دانست و در نوشتن، سبك خاصى داشت. مطلب را صريح، مؤثر و بدون زوايد ادا مى‌كرد. بعد او را به مدرسه نظام اتريشى كه در تهران داير بود، فرستادند و در آنجا زبان فرانسه را ياد گرفت و بعد از مدتى مسئول تعليم سربازان و انتظامات جنگى شد.

بعد از اتمام مدرسه اتريش، زير نظر كامران ميرزا نائب السلطنه، وزير جنگ و پسر ناصر الدين شاه مشغول خدمت گرديد. در سال 1299ق، به درجه سرهنگى رسيد و رياست افواج کرمان به عهده او واگذار شد و او بعد از مدتى به تهران بازگشت.

وى در جوانى به كمك پدر توانست قناتى را براى تهران حفر كند كه به قنات فرمان‌فرما معروف شد و چون پدرش، فيروز ميرزا، به فرمان‌فرما ملقب شد، شاه لقب نصرت الدوله را به عبد الحسين ميرزا اعطا كرد. وى در سال 1301ق، به منصب سرتيپى نائل گرديد و سال بعد عازم آذربايجان شد و به نام نصرت الدوله در آن ايالت، معروف گرديد.

عبد الحسين ميرزا در تبريز به دستگاه مظفر الدين ميرزا وليعهد پيوست و در خدمت امير نظام حسنعلى خان گروسى وارد شد و به رياست قراسوران (ژاندارمرى) آذربايجان منصوب گرديد. در سال 1303ق، فيروز ميرزا فرمان‌فرما، در تهران در گذشت. عبد الحسين ميرزا براى تشريفات عزادارى از تبريز به تهران آمد و بعد از انجام مراسم با نامه‌اى كه از طرف امير نظام از تبريز براى او فرستاد شد، دوباره به تبريز بازگشت و به كار سابق خود مشغول شد. در همين ايام با دختر وليعهد، مظفر الدين ميرزا نيز ازدواج كرد و از اين پس، در كسوت صندوق‌دارى وليعهد انجام وظيفه كرد.

عبد الحسين ميرزا، در سال 1309ق به جاى برادر خويش، حاكم کرمان شد و در اين زمان، او ملقب به فرمان‌فرما كه به معناى حاكم و قدرت مطلق يك منطقه مى‌باشد، نائل شد.

از آنجايى كه او سال‌ها در تبريز زندگى كرده بود، برايش سخت بود كه در کرمان زندگى كند، ولى كم‌كم با اين منطقه و مردمان خون‌گرم آنجا خو گرفت. او در اين ايام، ديوان اشعار ميرزا آقا خان کرمانى، از آزادى‌خواهان ضد حكومت قاجار را كه در زندان بود، چاپ كرد و به خانواده او نيز بسيار التفات نمود. حكومت اول او در کرمان، تا سال 1311ق، طول كشيد و در اين زمان، مظفر الدين ميرزاى وليعهد، او را به فرماندهى قشون آذربايجان منصوب كرد و حكومت خوى و اروميه را نيز به او محول نمود. او هفت سال در اين مناطق به حكومت پرداخت تا اينكه به خاطر آشوب در كردستان، او را حاكم كردستان و ساوجبلاغ و صاين‌قلعه نمودند، ولى چون در اواخر سال 1312ق، در کرمان آشوب و درگيرى به وجود آمد، براى بار دوم او را حاكم کرمان كردند.

عبد الحسين ميرزا، از كردستان روانه تهران شد و به حضور شاه رسيد و از آنجا راهى کرمان شد و تا سال 1314ق، در آنجا ماند. در اين سال بر حسب صلاحديد ميرزا على‌اصغر خان امين السلطان، صدراعظم، او را از کرمان به حكومت تهران منصوب كردند و حكومت کرمان نيز همچنان تحت نظر او باقى ماند.

پس از عزل امين السلطان از مقام صدارت و به صدارت رسيدن ميرزا على خان امين الدوله در سال 1314ق، فرمان‌فرما به سمت وزارت جنگ منصوب شد و يك سال بعد، از اين مقام معزول و به خاطر كارشكنى اطرافيان شاه، به عراق تبعيد شد و در صدارت عين الدوله به تهران بازگشت.

او بعد از تبعيد، در اولين كابينه بعد از مشروطيت، وزير دادگسترى شد و در اواسط همين سال (1325ق)، به استاندارى آذربايجان منصوب گرديد و در آنجا درگيرى‌هايى نيز با دولت عثمانى داشت. پس از فتح تهران در سال 1327ق، در هيئت دولتى كه بى‌نخست‌وزير بود، فرمان‌فرما وزارت دادگسترى را بر عهده داشت و در كابينه مستوفى الممالك، در سال 1328ق، وزير جنگ بود و در كابينه عين الدوله، وزير كشور بود. وى در كابينه وثوق الدوله، والى فارس شد.

آثار

كتاب «مسافرت‌نامه کرمان و بلوچستان»، اثر آن مرحوم است.

وفات

سرانجام، فرمان‌فرما بعد از پنجاه سال حضور در صحنه سياسى ايران و درك دوران پنج شاه و رنج سال‌ها تبعيد و معاصر بودن با دو انقلاب بزرگ و ديدن انقراض سلسله خاندانش، در سال 1318ش، بعد از آنكه فرزند ارشد خويش را در راه سياست از دست داد، در سن 82 سالگى، در تهران درگذشت و در شهر رى، در كنار حرم حضرت عبد العظيم به خاك سپرده شد.

وابسته‌ها

مسافرت نامه کرمان و بلوچستان / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده