تحفۀ فاطمیه: جنگ‌نامۀ سردار فاتح در یزد

تحفۀ فاطمیه: جنگ‌نامۀ سردار فاتح در یزد
پدیدآوران	جلالی یزدی، میرزا مهدی (نویسنده) مسرت، حسین (مصحح)
ناشر	بختیاری پژوهان
مکان نشر	فارسان
سال نشر	۱۴۰۲ش
شابک	‎5ـ0ـ90002ـ622ـ978
کد کنگره	‏

تحفۀ فاطمیه: جنگ‌نامۀ سردار فاتح در یزد سروده میرزا مهدی جلالی یزدی، به کوشش حسین مسرت؛ «تحفۀ فاطمیه» اثر شادروان میرزا مهدی جلالی یزدی است که در ستایش و گزارش جنگ محمدرضا خان سردار فاتح بختیاری با راهزنان راه خراسان به سردستگی شخصی به نام تیمور سروده شده است.

گزارش کتاب

فتح‌نامه یا ظفرنامه یا پیروزی‌نامه به مجموعه‌های منثور و منظومی اطلاق می‌شود که سخنوران یا نویسندگان دربارۀ پیروزی‌های ممدوح خود می‌سرودند یا می‌نوشتند. فتح‌نامه‌های منظوم معمولاً در قالب مثنوی و در بحر متقارب سروده شده‌اند.

«تحفۀ فاطمیه» اثر شادروان میرزا مهدی جلالی یزدی است که در ستایش و گزارش جنگ محمدرضا خان سردار فاتح بختیاری با راهزنان راه خراسان به سردستگی شخصی به نام تیمور سروده شده است. این اثر از چند جهت حائز اهمیت است:

تنها اثر باقی‌مانده از شاعر است؛ اثری جامع در معرفی عملکرد سردار فاتح و دوران حاکمیت ایشان در یزد است؛ افزودن یک فتح‌نامه به فتح‌نامه‌های ایرانی؛ دارای ارزش ادبی به سبب سروده‌های مرتبط با موضوع از چند شاعر هم‌عصر؛ گزارش تاریخی از دوران مشروطه و عملکرد سران و سپاه بختیاری.

این کتاب منظوم مانند بسیاری از فتح‌نامه‌ها در قالب مثنوی و در بحر متقارب سروده شده است. از این کتاب منحصربه‌فرد چاپ سنگی در هیچ‌کدام از فهرست‌های کتاب‌های چاپی فارسی و حتی فهرست‌های جداگانۀ کتاب‌های چاپ سنگی ایران یاد نشده است.

همان‌طور که گفته شد این مثنوی در شرح جنگ‌ها و پیروزی‌های محمدرضا خان بختیاری مشهور به سردار فاتح (1263 ـ 1313 ش) با اشرار و راهزنان منطقۀ رباط پشت بادام (خلف بادام) یزد در سال 1331 قمری به سرپرستی تیمور است و در پایان آن اشعاری را که شعرای یزد مانند میرزا حسین شوکت، میرزا غلامحسین شارق، خدایی و سیدابراهیم افصح‌الملک در ستایش سردار فاتح سروده‌اند، به همراه تاریخچۀ کوتاه زندگانی سیاسی سردار فاتح به قلم اسدالله تبریزی (رئیس المتکلمین) از کارگزاران حکومتی سردار فاتح درج شده است. اشعار و مدایح آغاز مثنوی و نیز خود مثنوی با تخلص «جلالی» است و دو قصیده و مخمس به نام افصل الملک آمده است.

از ویژگی‌های این منظومه می‌توان به این موارد اشاره کرد:

دارابودن اشعار سیاسی شارق یزدی که در آن واژگان فرانسوی زیادی به کار رفته و در دیوان خطی و چاپی وی نیست. این کتاب گویای بخشی از تاریخ سیاسی ـ اجتماعی یزد در دورل مشروطه است.

این منظومه در ردیف تاریخ ادبیات ایران و یزد در دورۀ مشروطه قرار می‌گیرد که تا کنون ناشناخته بوده است. نشانۀ بهره‌گیری سرایندگان ایرانی از ادبیات سیاسی روز اروپا و درج واژگان اروپایی در اشعار است.

پیداشدن اشعار سخنوران یزدی مانند جلالی و خدایی که تا کنون حتی یک بیت از شعر آنها در جایی دیده نشده است. گزارشی از زندگانی سردار فاتح و تاریخ بختیاری و تاریخ مشروطۀ ایران به قلم اسدالله تبریزی را دارد.

یگانه‌بودن و نبودن آن در فهرست‌های چاپی و چاپ سنگی و کتابخانه‌های ایران. این کتاب در رجب 1331 قمری در مطبعۀ اخوت یزد در قطع وزیری با خط نسخ اسدالله تبریزی و به شیوۀ چاپ سنگی و روی کاغذ فرنگی در 62 صفحه چاپ شده است.

در پیوست کتاب شماری از نام‌دارانی که نام‌شان در منظومۀ «تحفۀ فاطمیه» آمده، برای آشنایی بیشتر خوانندگان معرفی شده‌اند.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات