ابوعصیده، ابوجعفر احمد‌ بن عبید بن ناصح

ابوعصیده، ابوجعفر احمد‌ بن عبید بن ناصح ‌
نام کامل	حارث بن سعید بن حمدان؛
نام‌های دیگر	ابوعصیده، ابوجعفر احمد‌ بن عبید بن ناصح؛
لقب	‌
تخلص	ابوعصیده؛
نسب	دیلمی هاشمی کوفی؛
نام پدر	عبید بن ناصح بن بلنجر دیلمی هاشمی کوفی؛
ولادت	ح185ق؛
محل تولد	کوفه؛، عراق؛
محل زندگی	ایران، عراق؛
رحلت	د ح ۲۷۵ ق؛
طول عمر	ح90؛
دین	اسلام؛
مذهب	‌ شیعه؛
پیشه	راوی، نحوی؛‌
اطلاعات علمی
درجه علمی	راوی، نحوی؛
اساتید	اصمعی، ابن اعرابی، هیثم ‌بن عدی؛
مشایخ	‌‌ واقدی، علی ‌بن عاصم، ابوداوود طیالسی، حسین بن علوان؛ ‌
معاصرین	متوكل، منتصر، معتز، ابویعقوب خریمی؛ ‌
شاگردان	وشاء، قاسم بن محمد بن بشار انباری، احمد بن حسن بن سفیان، علی بن محمد مصری، محمد ابن جعفر آدمی، عبدالله بن اسحاق خراسانی؛
برخی آثار	1- عیون الاخبار و الاشعار؛

ابوعصیده، ابوجعفر احمد‌ بن عبید بن ناصح (د ح ۲۷۵ ق / ۸۸۸ م)، راوی و نحوی ایرانی تبار عصر عباسی.

نسب

اصل وی از دیلم بود و نیای بزرگش بَلَنجَر نام داشت.

ولادت

تاریخ و محل ولادت ابوعصیده به درستی روشن نیست. ذهبی گوید: وی به هنگام مرگ ۹۰ سال داشته است كه در این صورت سال تولد او باید حدود ۱۸۵ ق باشد.

اساتید

ابوعصیده نزد بزرگان دو مكتب نحوی كوفه و بصره از جمله اصمعی، ابن اعرابی و هیثم ‌بن عدی به كسب دانش و از كسانی چون واقدی، علی ‌بن عاصم، ابوداوود طیالسی و حسین بن علوان حدیث شنید و پس از آنكه در علم و ادب شهرتی یافت، به دعوت متوكل (حك‍ ۲۳۲-۲۴۷ ق) به سامرا رفت و تعلیم و تربیت فرزندان وی، منتصر و معتز را بر عهده گرفت. در این زمینه حكایاتی نیز آمده است.

تدریس

ابوعصیده مجالس درسی نیز در سامرا تشكیل داد و به تدریس برخی آثار استادان خود از جمله اصمعی و واقدی، به ویژه المغازی و السیر واقدی، پرداخت.

شاگردان

از شاگردان او وشاء، قاسم بن محمد بن بشار انباری، احمد بن حسن بن سفیان، علی بن محمد مصری، محمد ابن جعفر آدمی و عبدالله بن اسحاق خراسانی را می‌توان نام برد.

نحو، شعر

ابوعصیده در نحو پیرو مكتب كوفه بود و زبیدی او را در طبقۀ سوم نحویان كوفه نهاده است.

ابوعصیده شعر نیز می‌سرود، اما تنها ۴ بیت از اشعار او به دست ما رسیده است.

وی راوی شعر نیز بوده و اشعار برخی از شاعران هم روزگار خود از جمله ابویعقوب خریمی را روایت كرده است.

حدیث، جرح و تعدیل رجالی

او افزون بر روایت شعر، به نقل احادیثی نیز پرداخته و به همین جهت نام وی به كتاب‌های رجال راه یافته است.

گرچه احادیث وی چندان مورد اعتماد محدثان نبوده و جز ابن حبان كه وی را در زمرۀ ثقات آورده است، دیگران او را ضعیف خوانده‌اند.

وی روایاتی دربارۀ فاطمۀ زهرا(ع) و ماجرای فدك نیز نقل كرده است و احتمالاً به همین جهت برخی از معاصران، وی را در زمرۀ شیعیان آورده‌اند.

وفات

تاریخ مرگ او را برخی ۲۷۳ و برخی دیگر ۲۷۸ ق نوشته‌اند.

آثار

از تألیفات ابوعصیده بجز:

عیون الاخبار و الاشعار،

كه نسخه‌ای از آن در قاهره موجود است، چیزی بر جای نمانده است.

ابن ندیم، ۳ كتاب دیگر نیز با عنوان‌های الزیادات من معانی الشعر، المذكر و المؤنث و المقصور والممدود به وی نسبت داده است‌. ‌

منابع مقاله

حجت جلالی، عباس، دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.