تسمية أصحاب رسول‌الله(ص)

تسمية أصحاب رسول اللّه صلی الله علیه و سلم
پدیدآوران	ترمذی، محمد بن عیسی (نويسنده) حیدر، عماد الدین احمد (محقق)
ناشر	دار الجنان
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1406ق - 1986م
چاپ	1
موضوع	صحابه - نامها - محمد (ص)، پیامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. صحابه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تسمية أصحاب رسول‌الله(ص)، از آثار حافظ و محدّث مشهور سنی قرن سوم هجری قمری، ابوعیسى محمد بن عیسى بن سَورَه سُلَمى، معروف به ترمذى (متوفای 279ق)، فرهنگ‌نامه‌ای مختصر است که به معرفی اجمالی یاران مشهور پیامبر(ص) می‌پردازد. پژوهشگر معاصر، عمادالدین احمد حیدر، این کتاب را تصحیح و تحقیق کرده و نویسنده و کتابش را شناسانده و روش تحقیق و ویژگی‌های نسخه‌های خطی آن را توضیح داده و منابع مطالب مطرح‌شده را در پاورقی‌ها ثبت کرده است.

هدف و روش

• ترمذى مقدمه‌ای مطرح نکرده و انگیزه و اهداف و روش خودش را آشکار نساخته است. نویسنده که محدّث است در آغاز کتاب، بعد از معرفی اجمالی 10 نفر و آوردن قید «شهد بدراً»، برای همگی آنان، تأکید کرده است که: «فهذه عشرة»؛ یعنی: پس اینها ده نفر شدند. راز این تأکید برای کسانی که آشنا با احادیث و مباحث خلافت و امامت هستند، آشکار است.
• عمادالدین احمد حیدر، با تأکید بر آنکه آثار بسیاری در باب شناسایی یاران پیامبر(ص) پدید آمده و کتاب الإصابة في تمييز الصحابة، جامعیت مطلوبی دارد، افزوده است: ترمذى در کتاب حاضر درصدد معرفی همه صحابه نبوده و دامنه تحقیق خودش را به مشاهیر محدود کرده و این اثر تاکنون (1406ق) منتشر نشده است.

ساختار و محتوا

در این اثر کوتاه، تعداد 728 نفر از یاران مشهور رسول اکرم(ص) به ‌شکل اجمالی، یعنی با بیان نام و نسب یا فقط کنیه، شناسایی شده است. چینش مطالب به شکل الفبایی است؛ با این توضیح: نخست، 10 نفر (خلفای راشدین + 6 نفر دیگر)، بعد اسامی یاران با نام و نشان و به‌ترتیب الفبایی و آنگاه کنیه‌های کسانی آمده که نامشان معلوم نیست؛ مانند «ابوالسمح خادم النبی(ص)».

نمونه مباحث

• ترمذى بدون ذکر روایت اختلافی و ساختگی «عشره مبشره»، کتاب خودش را با ذکر اسامی ده نفر از مشاهیری آغاز کرده است که در غزوه بدر حضور داشتند و نخست، به‌ترتیب اسامی 3 خلیفه را یاد کرده و بعد، نفر چهارم را امام علی(ع) شمرده است و در معرفی او به این عبارت کوتاه بسنده کرده است: «علي بن أبي‌طالب - رضي‌الله‌عنه - أبوالحسن الهاشمي القرشي شهد بدراً»؛ یعنی «علی فرزند ابوطالب - که ‌خدا از او راضی باد - ابوالحسن هاشمی قریشی در بدر حاضر بود».
• حمزه فرزند عبدالمطلب هاشمی قریشی عموی پیامبر(ص).
• یاران پیامبر(ص) که اسامی آنان مشخص نیست، ولی کنیه‌هایشان معلوم است: ابوهاشم بن عتبة بن ربیعه... ابوسلمی که برای پیامبر(ص) چوپانی می‌کرد... ابوطلیق... ابوفاطمه و... .
• یادآوری انتقادی: این کتاب، معرفی اجمالی صحابه است و اطلاعات اندکی دارد، ولیکن نویسنده گاه جانب‌دارانه نوشته است؛ مثلا درباره کسانی مانند خلفای سه‌گانه، قید «شهد بدراً» را به‌عنوان افتخار مطرح کرده است، ولی به‌عنوان مثال برای حمزه سیدالشهداء که در غزوه بدر حاضر بود و نقش مهمی نیز داشت و در غزوه احد شهید شد، کتمان یا فراموش کرده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.