وقعة الجمل

وقعة الجمل
پدیدآوران	سید ضامن بن شدقم (نویسنده) آل‌‌شبیب موسوی، تحسین (محقق)
ناشر	السید تحسین آل شبیب الموسوی
مکان نشر	[بی جا] - [بی جا]
سال نشر	1420 ق
چاپ	1
موضوع	جنگ جمل، 36ق. علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - جنگ‏ها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏37‎‏/‎‏95‎‏ ‎‏/‎‏ض‎‏2‎‏و‎‏7*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

وقعة الجمل، نوشته سید ضامن بن شدقم المدنى، دربردارنده گزارش‌هاى جنگ جمل است که در منطقه بصره اتفاق افتاد. این کتاب، در عین اختصار، حاوى مستندات مهم تاریخى در این رابطه است که آن را جزو منابع اولیه تحقیق و پژوهش در سیره حضرت امیرالمؤمنین(ع) قرار داده است.

این کتاب، به زبان عربى بوده و تحقیق و دیباچه آن، توسط جناب آقاى سید تحسین آل شبیب الموسوى صورت گرفته است.

ساختار

کتاب، مشتمل است بر یک مقدمه از محقق و چهار عنوان کلى با نام‌های «ابتداء الفتنة»، «الخروج الى البصرة»، «الوقائع حین الحرب» و «الوقائع بعد الحرب». فهرست مطالب نیز زیر عنوان «المحتویات» ذکر شده است.

گزارش محتوا

نویسنده، در فصل اول کتاب، به اسباب و علل جنگ جمل مى‌پردازد؛ جنگى که بلا فاصله بعد از به حکومت رسیدن ظاهرى حضرت امام على(ع)، به وقوع پیوست. ایشان، در این فصل، به مهم‌ترین عوامل شعله‌ور نمودن آتش جنگ اشاره مى‌نماید که موارد ذیل، از جمله این علل مى‌باشد:

1. مساوى قرار دادن مواجب عرب و غیر عرب از بیت المال؛
2. برترى ندادن مهاجرین و انصار بر سایر مردمى که در دوران‌هاى بعد به دین مبین اسلام مشرف گردیدند، در حقوق اجتماعى؛
3. بغض و کینه امویان نسبت به ایشان؛
4. عدم مشورت حضرت امیر(ع) با طلحه و زبیر در رتق و فتق امور؛ و...

ابن شدقم، در فصل دیگر کتاب، به ملحق شدن جبهه نفاق(بیعت‌شکنان)، به معاویه و نامه‌نگارى‌هاى صورت گرفته بین آنان و پسر ابوسفیان اشاره مى‌نماید؛ به عنوان مثال، وقتى که حضرت امیر(ع)، بعد از بیعت مردم مدینه، به معاویه نامه‌اى نوشتند و در آن، ماجراى بیعت مردم مدینه و مهاجر و انصار را با خویش خاطرنشان کردند و خواستار بیعت وى و اهل شام شدند، معاویه بدون اینکه پاسخ نامه امام(ع) را بدهد، نامه‌اى را به زبیر بن العوام نوشت و در آن ادعا کرد که از اهل شام براى حکومت او(زبیر) بیعت گرفته است، پس از وى خواست که به سمت کوفه و بصره حرکت نموده و مردم را به خون‌خواهى عثمان تحریک نماید و در پایان این نامه نیز یادآور شد که بعد از او، طلحه، امیر خواهد بود و بیعت براى او را نیز از اهل شام گرفته است.

نامه‌نگارى‌هاى معاویه، به این‌جا ختم نشد، بلکه او با تهییج احساسات بنى امیه و ترساندن آنها از حکمرانى حضرت امیر(ع)، آنها را براى نبرد با حضرت ابوالحسن(ع) مهیا کرد. نامه‌هاى پسر هند، به مروان بن الحکم، سعید بن العاص، عبدالله بن عمر، یعلى بن امیة، ولید بن عقبة بن ابى معیط و پاسخ این افراد به او، در این کتاب آمده است.

خطبه‌هاى آتشین حضرت مرتضى(ع) و بیان نمودن فسق و فجور طلحه و زبیر و پیمان‌شکنان، بخش دیگر این کتاب را تشکیل مى‌دهد. نویسنده، در این قسمت، به خروج ام المؤمنین، عایشه بر امام برحق و واجب الاطاعة خود اشاره مى‌نماید و اینکه چگونه این زن، مخالف آیه صریح قرآن که در حق زنان پیامبر(ص) مبنى بر اینکه باید در خانه‌هاى خود باشند و در فتنه‌هایى که بین مسلمانان اتفاق مى‌افتد، شرکت نکنند اشاره مى‌کند؛ آیه‌اى که در آن، خداوند متعال مى‌فرماید: (و قرن فى بیوتکن و لاتبرجن تبرج الجاهلیة الأولى).

خروج ایشان با یادآورى مناقب حضرت امیر(ع) توسط ام المؤمنین، جناب ام سلمة، همسر دیگر حضرت رسول(ص) صورت گرفت که با ذکر فضایل امام على(ع) و گفتارهاى پیامبر(ص) در حق ایشان و اینکه حضرت ختمى مرتبت(ص)، به‌طور تلویحى خروج او را خبر داده بودند، همراه بود. عاقبت، ام المؤمنین، عایشه، از قصد خود منصرف گردید و تصمیم به عدم خروج گرفت، اما با اغواى عبدالله بن زبیر و به یاد آوردن کینه‌هاى قدیمى خود نسبت به حضرت امیر(ع)، به همه اهل مکه اعلام کرد که قصد خروج از مکه را دارد و هر کس که مایل است، به وى ملحق شود.

نویسنده، به این نکته اشاره مى‌نماید که ارتش طلحه و زبیر به فرماندهى عایشه، به قصد ملحق شدن به معاویه عازم بلاد شام گردید، اما در نیمه راه، عبدالله بن عامر(کارگزار عثمان در بصره)، به آنها ملحق شد و به آنها گفت که معاویه به همراهى با شما تن نخواهد داد؛ ازاین‌رو پیشنهاد تصرف بصره را مطرح نمود و هزار هزار درهم همراه با دویست شتر به آنها داد.

اصحاب جمل، به محض رسیدن به بصره با عثمان بن حُنَیف و یاران او درگیر شده و با لشکر سى‌هزار نفرى جمل، بر آنها ظفر یافته و او را به اسارت برده و هفتاد نفر از یاران او را با فجیع‌ترین وجهى به شهادت رساندند.

حضرت امیر(ع)، همراه با سپاهى بیست هزار نفرى(که در رأس آنها مهاجرین و انصار بودند)، بعد از چهار ماه، روانه بصره شدند و بعد از واقعه‌اى خونین که طى آن، هزاران نفر از هر دو گروه کشته شدند، دستور دادند که تعداد زیادى از بانوان شیردل که به هیئت مردان در آمده بودند، ام المؤمنین، عایشه را به مدینه بازگردانند.

وابسته‌ها

نبرد جمل (ترجمه وقعة الجمل)

الجمل و النصرة لسيد العترة في حرب البصرة

الجمل

الكافئة في إبطال توبة الخاطئة