ارتباط افکار مولوی و عطار

ارتباط افکار مولوی و عطار
پدیدآوران	بیات، محمدحسین (نویسنده)
ناشر	دانشگاه علامه طباطبایی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1387
چاپ	اول
موضوع	نقد و تفسیر عطا‌ر، محمد بن‌ ابراهیم‌، ۵۳۷؟ - ۶۲۷؟ق‌,نقد و تفسیر مولوی، جلال‌ الدین‌ محمد بن‌ محمد، ۶۰۴ - ۶۷۲ق‌.
کد کنگره	‏ PIR۵۰۵۵/ب۹/الف۴

ارتباط افکار مولوی و عطار تألیف محمدحسین بیات، این کتاب، اشتراکات فکری مولانا و عطار را در هفت موضوع مهم عرفانی مورد بررسی تطبیقی قرار داده است.

نگارنده، پیش از پرداختن به اصل مطلب، مختصری از شرح حال عطار و مولانا را آورده است. در بخش بررسی زندگی عطار، چکیده و طرح کلی چهار کتاب او، یعنی منطق الطیر، مصیبت‌نامه، الهی‌نامه، و اسرارنامه را که محور و اساس این تحقیق بوده، به اختصار گزارش و معرفی کرده است.

زندگی‌نامه مولانا به دلیل مشهور بودنش بسیار کوتاه بیان شده و در عوض ۳۵ حکایت مثنوی که به زعم نویسنده، مولانا از آثار عطار اقتباس کرده، به طور تطبیقی با نمونه مشابه آن در آثار عطار مورد اشاره قرار داده شده است.

روش محقق چنان‌که خود بیان داشته بدین گونه است: ابتدا چهار کتاب شیخ عطار را به مطالعه گرفته و هفت موضوع عقل، عشق، فنا، وحدت وجود، جبر، اختیار، و انسان کامل را جستجو و فیش‌برداری کرده و سپس در مورد مثنوی مولانا نیز همین کار را انجام داده است.

آنگاه به بررسی فیش‌ها پرداخته و مشترکات آن دو را شناسایی و استخراج کرده و ساختار کتاب را مدون نموده است. در این تحقیق، عشق به دلیل اینکه از نگاه این دو عارف بزرگ، اساس عالم هستی به حساب می‌آید، محور و اصل قرار گرفته و سایر موضوعات فرعی تلقی شده‌است.

نگارنده بحث عقل را در یازده عنوان مطرح کرده که نُه مورد آن ممدوح و مورد قبول مولانا و عطار است و دو مورد آن مذموم و مورد انکار آن دو قرار دارد. از باب مثال: عقل سلیم یا عقل بی غبار، عقل ایمانی، عقل انسان کامل، عقل کل یا کلی، عقل عرشی یا عقل موافق عشق، مورد قبول هر دو می‌باشد و عقل‌های فلسفی و عقل منکر عشق از نظر هر دو مردود است.

عشق گسترده‌ترین بحث این کتاب است. در اثر حاضر، نخست حقیقت عشق بررسی شده، آنگاه عشق و محبت با یکدیگر مورد سنجش قرار گرفته و در ادامه به بیان ویژگی‌های عشق پرداخته و آن را در یازده عنوان به قرار ذیل توضیح داده است: عشق و عقل، سریان و عمومیت عشق، ملازم بودن عشق با ملامت و اضطراب، همراه بودن عشق با جانبازی و مانند این‌ها.

در ادامه، به تبیین عشق حقیقی و مجازی و دو طرفی بودن عشق و موضوعاتی از این قبیل پرداخته است. سپس مباحث فنا و بقا و به دنبال آن وحدت وجود، جبر، اختیار و انسان کامل آمده است.

بیان و تقریر مطالب در هر بخش به این صورت است که نخست موضوع مورد بحث تبیین و اصطلاحات آن تعریف تشریح می‌گردد. آنگاه آن را با ژرف‌نگری عرفانی پیگیری و بررسی می‌کند. در ادامه به بیان سخنان مولانا و عطار می‌پردازد و ابیاتی چند به عنوان نمونه از هر یک نقل و مشترکات آن دو را در هر موضوع نشان می‌دهد. در پایان مآخذ مورد استفاده که به بیش از شصت مورد می‌رسد آورده شده است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.