مصارع المصارع

مصارع المصارع

نام کتاب	مصارع المصارع
نام های دیگر کتاب	مصارعة الفلاسفة
پدیدآورندگان	مرعشی، محمود (اهتمام) معزی، حسن (محقق) شهرستانی، محمد بن عبدالکریم (نويسنده) نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BBR‎‏ ‎‏774‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏6038
موضوع	شهرستانی، محمد بن عبد الکریم، ۴۷۹؟ - ۵۴8؟ق. مصارعه الفلاسفه - نقد و تفسیر ابن سینا، حسین بن عبد الله، 370 - 428ق. فلسفه اسلامی - دفاعیه‌ها و ردیه‌ها
ناشر	کتابخانه عمومی حضرت آيت الله العظمی مرعشی نجفی (ره)
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1405 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE1793AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى كتاب

"مصارعه الفلاسفه" اثر محمد بن عبد الكريم شهرستانى 548ق است كه به زبان عربى در رد بر فلاسفه نوشته است.

وى اين كتاب را، بنا به درخواست نقيب ترمذ در هفت مسئله بر ضد ابن‌سينا نوشته است.

انگيزه اصلى و سبب اساسى در تأليف كتاب، ردّ بر بوعلى در بعضى از مسائل فلسفى است.

ساختار كتاب

پس از مقدمه‌اى از مولف، در 5 فصل تحت عنوان 5 مسئله به مطالبى چون حصر اقسام وجود، وجود واجب الوجود، توحيد و علم واجب الوجود و بالاخره در حدوث عالم سخن مى‌گويد.

گزارش محتوا

عبدالكريم شهرستانى موقعيت كلام اشعرى را فلسفى نمى‌داند، بلكه حتى ورود آراى فرعى فيلسوفان به علم كلام را هم مطلبى قابل نقد مى‌خواند: اين متكلم معاصر غزالى وقتى كه به معرفى آراى معتزليان نخستين؛ مانند ابوالهذيل علّاف، و نظّام و ديگر معتزليان مى‌پردازد با يك لحن انتقاد كلى آن‌ها را مطالعه كننده آثار فيلسوفان مى‌خواند. با وجود اين، خود او كتاب‌هاى شفا، نجات و اشارات ابن سينا را خوانده و در مصارعة الفلاسفة (يعنى بر زمين زدن فلاسفه) در چند مسأله به نقادى آن‌ها پرداخته است كه مهم‌ترين آن‌ها عبارتند از: وجود مطلق، وجود خداوند، توحيد، علم خدا و حدوث عالم.

بدين صورت، موقعيت شهرستانى در كلام اشعرى به جز يك مورخ آراى متكلمان، امتياز ديگرى ندارد.

خواجه نصيرالدين طوسى در قرن هفتم به پا مى‌خيزد. در ساحت «مصارعة الفلاسفة» به ردّ شهرستانى مى‌پردازد و او را ضربه فنّى مى‌سازد.

بديهى است كه آراء فلسفى شهرستانى، نمى‌تواند مبانى مشّايى يا صبغه ارسطويى داشته باشد، زيرا در غير اين صورت كتاب مصارعة الفلاسفة را در ردّ بر «ابن سينا»، راجع به هفت مسأله الاهيات (در وجود و واجب و حدوث) نمى‌نوشت.

نصيرالدّين طوسى در مصارعه خويش ضمن مسأله پنجم (حدوث عالم) كه شهرستانى قائل به قدم كلمات و حروف شده، آشكارا گفته است: «اين معتقد باطنيّه باشد كه مصنّف [شهرستانى] به ايشان گرايش دارد.»

اگر چه در ابتداى مصارعة، شهرستانى عهد كرده است كه بر طريق حكمت حكما طى طريق كند و طبق مشى آنان جواب بوعلى را بدهد؛ ولى از چند جمله مصارعة و از چند تصريح خواجه نصير در مصارع المصارع، مى‌توان تمايل او را به اسماعيليان دريافت. با اين همه، اين را كه تمام اين كتاب با كلام سنتى اسماعيليه منطبق است، در مصارعة الفلاسفة نمى‌توان يافت.

شهرستانى در مصارعه مى‌نويسد:

بعضى از حكما قائل‌اند، غناى اكبر براى كسى است كه خلق و امر دست اوست. خداوند بالاتر از آن است كه توصيف به تمام شود، چه برسد به نقص. او متمم هر تامى است و مكمل هر ناقصى است...؛ ولى اين حرف بايد در هر صفتى حتى وجود هم طرد شود. او موجود است؛ يعنى موجد هر موجودى است و واجب‌الوجود است؛ يعنى موجِب هر وجودى است، عالِم است؛ يعنى معلم هر عالمى است و قادر است به معناى اين كه مقدر هر قادرى است، كه اين مطلب منهاج آن مرد [ابن‌سينا] نيست و اگر اين مذهب بوعلى بود، نبايد حكم به عموم وجود و شمول آن كند.

خواجه نصير در مصارع المصارع جواب مى‌دهد:

آنچه او مى‌گويد، مذهب تعليميان است. آنان قائل‌اند كه خداى متعال نه موجود است نه معدوم، بلكه او مبدأ وجود و عدم است و همچنين در هر متقابلى و مترتبى خداوند بلند مرتبه‌تر از آنهاست، بلكه حاكم بر متقابلان و مترتبان است.

وضعيت كتاب

اولين بار در مصر در سال 1976 به دست سهير مختار بر اساس تنها نسخه كتاب‌خانه بغداد چاپ شد. همين تصحيح به همراه مصارع المصارع، اثر خواجه نصيرالدين طوسى، را كتابخانه آيت‌اللّه مرعشى چاپ كرد و اخيرا در سال 1997، موفق فوزى الجبر از روى همان نسخه بغداد آن را مجددا تصحيح و منتشر كرده است.

خواجه نصيرالدين طوسى اين كتاب را در اثرى به نام مصارع المصارع نقد كرده است. وى در مقدمه كتاب خود مى‌نويسد: «من اين نقد را نه به خاطر دفاع از ابن سينا، بلكه به دليل آن كه مغالطه‌هاى آن را متذكر شوم، نوشتم؛ اين كتاب را اثرى بسيار ضعيف با مقدماتى واهى يافتم كه به سفاهت آميخته است.»

منابع مقاله

1- متن و مقدمه كتاب

2- مجله هفت آسمان، پاييز 1379 شماره 7، عنوان مقاله: شهرستانى، سنى اشعرى يا شيعى باطنى، نويسنده: مهدى فرمانيان.

وابسته‌ها

مصارع المصارع

پیوندها

مطالعه کتاب مصارع المصارع در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور