دیوان حسن کاشی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'تـ' به 'ت') |
جز (جایگزینی متن - 'نـ' به 'ن') |
||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
در بخشی از مقدمه‌ای که حسن عاطفی بر اثر نوشته در توصیف این اثر می‌خوانیم: دیوان مولانا [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] مجموعه‌ای است شناخته‌شده از مناقب و مدایح علی(ع) و ائمه اطهار(ع) که سروده وی است و در آن تردیدی نیست. مگر آنکه اشعار مشابه دیگران به دیوان شاعر راه یافته باشد و یا امکان آن نیز وجود دارد که مدایح دیگری هم بوده، که به هنگام فراهم‌سازی دیوان از قلم افتاده باشد<ref>ر.ک: مقدمه حسن عاطفی، ص49</ref>. | در بخشی از مقدمه‌ای که حسن عاطفی بر اثر نوشته در توصیف این اثر می‌خوانیم: دیوان مولانا [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] مجموعه‌ای است شناخته‌شده از مناقب و مدایح علی(ع) و ائمه اطهار(ع) که سروده وی است و در آن تردیدی نیست. مگر آنکه اشعار مشابه دیگران به دیوان شاعر راه یافته باشد و یا امکان آن نیز وجود دارد که مدایح دیگری هم بوده، که به هنگام فراهم‌سازی دیوان از قلم افتاده باشد<ref>ر.ک: مقدمه حسن عاطفی، ص49</ref>. | ||
با وجود غلبه شاعران اهل تسنن در قـرن هفتم و هشتم هجری، شعر شیعی و مـدح و مـنقبت امـامان شیعه(ع) مورد عنایت برخی از شاعران، از جمله [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] بوده است. وی با وجـود گرمی بازار مدح و ستایش پادشاهان و امیران، صرفا به ستایش رسول اکرم(ص) و اهـل بیت ایشان، به‌ویژه امیرالمؤمنین، حضرت علی(ع) پرداخته است. او با بهره‌گیری از طبع نیرومند و به‌کار بردن صور خیال و ترکیبات زبانی خاص و زیبا، به مهم‌ترین مضامین شیعی، در اشعار خـویش توجه نموده که شعر وی را به‌مثابه ابزار و رسانه‌‌ای قوی برای ترویج و تبلیغ مـذهب تشیع درآورده است. با نظر به این امر، در بررسی مضامین شیعی در اشعار [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] به این | با وجود غلبه شاعران اهل تسنن در قـرن هفتم و هشتم هجری، شعر شیعی و مـدح و مـنقبت امـامان شیعه(ع) مورد عنایت برخی از شاعران، از جمله [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] بوده است. وی با وجـود گرمی بازار مدح و ستایش پادشاهان و امیران، صرفا به ستایش رسول اکرم(ص) و اهـل بیت ایشان، به‌ویژه امیرالمؤمنین، حضرت علی(ع) پرداخته است. او با بهره‌گیری از طبع نیرومند و به‌کار بردن صور خیال و ترکیبات زبانی خاص و زیبا، به مهم‌ترین مضامین شیعی، در اشعار خـویش توجه نموده که شعر وی را به‌مثابه ابزار و رسانه‌‌ای قوی برای ترویج و تبلیغ مـذهب تشیع درآورده است. با نظر به این امر، در بررسی مضامین شیعی در اشعار [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] به این نکته دست مـی‌یابیم که وی در عرصه شعر شیعی بسیار قدرتمندانه عمل کرده و مـی‌توان او را از دیـدگاه حـجم گسترده سروده‌هایش، بزرگ‌ترین شاعر شیعی قرن هفتم و اوایل قـرن هشتم هجـری قلمداد کرد. از نظر هنر شاعری نیز گرچه همپای بزرگان نامدار شعر فارسی قرار نمی‌گیرد، امـا زبانی روان، فـصیح و توانا دارد. اشعار او سرشار از تصـاویر شعری است؛ تصـویرهایی که در خدمت مذهب و اعتقاد شاعر قـرار دارد. شعر او پـر از تلمـیح است و ایـن تلمیحـات یکی از ویژگی‌های بارز سبکی در شعر اوست. از نظر محتوایی، اشعار کاشی مجموعـه‌ای از اعتقـادات کلامی است که با پشتوانه احادیث نبوی و استدلال‌های عقلی و نقلی، شاعر را در ترویج مذهب شیعه و عـقیده استوار خویش یاری کرده است. طبعا چنین موضوعی بیشتر از هر چیز، از قرآن و حدیث مـایه گـرفته است<ref>ر.ک: مهرآوران، محمود؛ نعمتی، فرج‌الله، ص138-139</ref>. | ||
===مضامین شیعی در اشعار حسن کاشی=== | ===مضامین شیعی در اشعار حسن کاشی=== | ||
با توجه به این‌که [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] تمام هنر شعری خویش را در خدمت مذهب شیعه و مـولا علـی(ع) قرار داده، مهم‌ترین ویژگی شعر او نیز همین مضامین هستند. شعر شیعی، هم مدیحه دارد، هم مرثیه و هم حماسه؛ ازاین‌رو در آینه شعر شیعی، تصویری از فضیلت‌ها و مظلومیت‌ها و درعین‌حال جـلوه‌هایی از حماسه را مشاهده می‌کنیم. در میان اشعار | با توجه به این‌که [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] تمام هنر شعری خویش را در خدمت مذهب شیعه و مـولا علـی(ع) قرار داده، مهم‌ترین ویژگی شعر او نیز همین مضامین هستند. شعر شیعی، هم مدیحه دارد، هم مرثیه و هم حماسه؛ ازاین‌رو در آینه شعر شیعی، تصویری از فضیلت‌ها و مظلومیت‌ها و درعین‌حال جـلوه‌هایی از حماسه را مشاهده می‌کنیم. در میان اشعار گوناگون، آنچـه به مقولـه‌‌هایی همچون: ولایت علی بن ابی‌طالب و اولاد معصومش(ع )، محبت ذوی‌القربی، فضایل، مناقـب و مراثی عترت پیامبر اکرم(ص) و مسائل کلامی شیعه و امثال آنها مـرتبط گردند، به‌نوعی «شعر شیعی» محسوب می‌شوند. در ادامه به مواردی از مهم‌ترین مضامین شیعی در اشعار [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] اشاره و برای هرکدام، نمونه یا نمونه‌هایی ذکر خواهد شد<ref>ر.ک: همان، ص124-125</ref>: | ||
# غدیریه، ولایت و وصایت علی بن ابی‌طالب و اولاد معصومش(ع): | # غدیریه، ولایت و وصایت علی بن ابی‌طالب و اولاد معصومش(ع): | ||
#:'''وصـی احمـد مرسل، امـام خلـق دو عـالم''' | #:'''وصـی احمـد مرسل، امـام خلـق دو عـالم''' | ||
#:که گشت بر ره یأجوج | #:که گشت بر ره یأجوج فتنه خنجـر او سد | ||
#:'''همو که داد نبوت به مصطفاش، همـو کـرد''' | #:'''همو که داد نبوت به مصطفاش، همـو کـرد''' | ||
#:به فـر بـازوی حـیدر سرای شرع مرمـد | #:به فـر بـازوی حـیدر سرای شرع مرمـد | ||
#:'''ز تاج‌دار«لعمـرك » جـدا مکن تو علـی را''' | #:'''ز تاج‌دار«لعمـرك » جـدا مکن تو علـی را''' | ||
#:که حـق اوست ز بعـد نبی نیابت احمـد | #:که حـق اوست ز بعـد نبی نیابت احمـد | ||
#:'''جـدا | #:'''جـدا کند ز بهشت برین خـدای مـر او را''' | ||
#:که او ز جهل، علـی را جـدا | #:که او ز جهل، علـی را جـدا کند ز محمـد | ||
#:'''چه اختلاف کنی با شهی که در صـفت او''' | #:'''چه اختلاف کنی با شهی که در صـفت او''' | ||
#:خدای پاک به قـرآن نمـود | #:خدای پاک به قـرآن نمـود معنی بی‌حـد | ||
#:'''خجسته شوهر زهرا تویی و باب دو گـوهر''' | #:'''خجسته شوهر زهرا تویی و باب دو گـوهر''' | ||
#:بـه اتفــاق دو عــالم گــزین سید اوحــد'''<ref>ر.ک: همان، ص125</ref>.''' | #:بـه اتفــاق دو عــالم گــزین سید اوحــد'''<ref>ر.ک: همان، ص125</ref>.''' | ||
| خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
#:'''ای دل کنون که عاشر ماه محرم است''' | #:'''ای دل کنون که عاشر ماه محرم است''' | ||
#:شادی مکن که نوبت شادیت در غم است''' ''' | #:شادی مکن که نوبت شادیت در غم است''' ''' | ||
#:'''بـر آل مصــطفی بـه ارادت | #:'''بـر آل مصــطفی بـه ارادت بنـال زار''' | ||
#:گر در سحاب دیده تو را قـطـره‌ای | #:گر در سحاب دیده تو را قـطـره‌ای نم است | ||
#:'''از | #:'''از نــاودان دیــده کعبـه در ایـن عــزا''' | ||
#:بر روی خـاک مکه همـه آب زمـزم است'''<ref>ر.ک: همان، ص125-126</ref>.''' | #:بر روی خـاک مکه همـه آب زمـزم است'''<ref>ر.ک: همان، ص125-126</ref>.''' | ||
# تولی و تبری: | # تولی و تبری: | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۶: | ||
#:کز دوستی‌اش بر ورق دل نگـار کـرد'''<ref>ر.ک: همان، ص126</ref>.''' | #:کز دوستی‌اش بر ورق دل نگـار کـرد'''<ref>ر.ک: همان، ص126</ref>.''' | ||
# شفاعت: | # شفاعت: | ||
'''عـذر این مشتی | '''عـذر این مشتی گنهکاران امـت را بخـواه''' | ||
چون شفیع جرم مـایی، یا علی موسی الرضـا'''<ref>ر.ک: همان، ص126-127</ref>.''' | چون شفیع جرم مـایی، یا علی موسی الرضـا'''<ref>ر.ک: همان، ص126-127</ref>.''' | ||
مضامین دیگری چون ظهور منجی، آیات نازله در شأن حضرت علی(ع) و ائمه(ع) مانند آیات ولایت، هل أتی، مباهله، تطهیر، صادقین و... و روایات صادره در مورد شأن آن حضرت(ع) مانند حدیث منزلت، مدینة العلم، افضلیت ضربه شمشیر آن حضرت بر عبادت ثقلین و...، اشاره به رویدادهای صدر اسلام مانند مباهله، ليـلة المـبيت، جنگ احد، خیبر و | مضامین دیگری چون ظهور منجی، آیات نازله در شأن حضرت علی(ع) و ائمه(ع) مانند آیات ولایت، هل أتی، مباهله، تطهیر، صادقین و... و روایات صادره در مورد شأن آن حضرت(ع) مانند حدیث منزلت، مدینة العلم، افضلیت ضربه شمشیر آن حضرت بر عبادت ثقلین و...، اشاره به رویدادهای صدر اسلام مانند مباهله، ليـلة المـبيت، جنگ احد، خیبر و خندق، زاده شدن حضرت علی(ع) در کعبه، رد الشمس، مسائل کلامی شیعه مانند توحید و عدل و اختیار و افضلیت حضرت علی(ع) بر صحابه و منصوص بودن امامت آن حضرت(ع) و... در اشعار شیخ [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] بسیار یافت می‌شود<ref>ر.ک: همان، ص127-131</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
نسخهٔ ۱۸ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۱۱
| دیوان حسن کاشی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کاشی، حسن (نویسنده)
رستاخیز، عباس (گردآورنده) عاطفی، حسن (مقدمه‌نویس) |
| ناشر | مجلس شورای اسلامی. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1389ش. |
| چاپ | چاپ دوم |
| شابک | 978-600-5594-29-4 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /د9 / 5443 PIR |
دیوان حسن کاشی، مجموعه اشعار کمال‌الدین حسن بن محمود کاشی آملی، از شاعران شیعی قرن هفتم هجری قمری، در ستایش ائمه اطهار(ع)، است. کتاب به کوشش سید عباس رستاخیز و با مقدمه حسن عاطفی منتشر شده است.
ساختار
کتاب، مشتمل است بر مقدمه رسول جعفریان، مقدمه حسن عاطفی و مجموعه اشعار کاشی به‌ترتیب قصاید، ترکیب‌بندها و ترجیع‌بندها، مسمطات، مخمّسات، مسدّسات و مربّعات، غزلیات و رباعیات.
گزارش محتوا
در بخشی از مقدمه‌ای که حسن عاطفی بر اثر نوشته در توصیف این اثر می‌خوانیم: دیوان مولانا حسن کاشی مجموعه‌ای است شناخته‌شده از مناقب و مدایح علی(ع) و ائمه اطهار(ع) که سروده وی است و در آن تردیدی نیست. مگر آنکه اشعار مشابه دیگران به دیوان شاعر راه یافته باشد و یا امکان آن نیز وجود دارد که مدایح دیگری هم بوده، که به هنگام فراهم‌سازی دیوان از قلم افتاده باشد[۱].
با وجود غلبه شاعران اهل تسنن در قـرن هفتم و هشتم هجری، شعر شیعی و مـدح و مـنقبت امـامان شیعه(ع) مورد عنایت برخی از شاعران، از جمله حسن کاشی بوده است. وی با وجـود گرمی بازار مدح و ستایش پادشاهان و امیران، صرفا به ستایش رسول اکرم(ص) و اهـل بیت ایشان، به‌ویژه امیرالمؤمنین، حضرت علی(ع) پرداخته است. او با بهره‌گیری از طبع نیرومند و به‌کار بردن صور خیال و ترکیبات زبانی خاص و زیبا، به مهم‌ترین مضامین شیعی، در اشعار خـویش توجه نموده که شعر وی را به‌مثابه ابزار و رسانه‌‌ای قوی برای ترویج و تبلیغ مـذهب تشیع درآورده است. با نظر به این امر، در بررسی مضامین شیعی در اشعار حسن کاشی به این نکته دست مـی‌یابیم که وی در عرصه شعر شیعی بسیار قدرتمندانه عمل کرده و مـی‌توان او را از دیـدگاه حـجم گسترده سروده‌هایش، بزرگ‌ترین شاعر شیعی قرن هفتم و اوایل قـرن هشتم هجـری قلمداد کرد. از نظر هنر شاعری نیز گرچه همپای بزرگان نامدار شعر فارسی قرار نمی‌گیرد، امـا زبانی روان، فـصیح و توانا دارد. اشعار او سرشار از تصـاویر شعری است؛ تصـویرهایی که در خدمت مذهب و اعتقاد شاعر قـرار دارد. شعر او پـر از تلمـیح است و ایـن تلمیحـات یکی از ویژگی‌های بارز سبکی در شعر اوست. از نظر محتوایی، اشعار کاشی مجموعـه‌ای از اعتقـادات کلامی است که با پشتوانه احادیث نبوی و استدلال‌های عقلی و نقلی، شاعر را در ترویج مذهب شیعه و عـقیده استوار خویش یاری کرده است. طبعا چنین موضوعی بیشتر از هر چیز، از قرآن و حدیث مـایه گـرفته است[۲].
مضامین شیعی در اشعار حسن کاشی
با توجه به این‌که حسن کاشی تمام هنر شعری خویش را در خدمت مذهب شیعه و مـولا علـی(ع) قرار داده، مهم‌ترین ویژگی شعر او نیز همین مضامین هستند. شعر شیعی، هم مدیحه دارد، هم مرثیه و هم حماسه؛ ازاین‌رو در آینه شعر شیعی، تصویری از فضیلت‌ها و مظلومیت‌ها و درعین‌حال جـلوه‌هایی از حماسه را مشاهده می‌کنیم. در میان اشعار گوناگون، آنچـه به مقولـه‌‌هایی همچون: ولایت علی بن ابی‌طالب و اولاد معصومش(ع )، محبت ذوی‌القربی، فضایل، مناقـب و مراثی عترت پیامبر اکرم(ص) و مسائل کلامی شیعه و امثال آنها مـرتبط گردند، به‌نوعی «شعر شیعی» محسوب می‌شوند. در ادامه به مواردی از مهم‌ترین مضامین شیعی در اشعار حسن کاشی اشاره و برای هرکدام، نمونه یا نمونه‌هایی ذکر خواهد شد[۳]:
- غدیریه، ولایت و وصایت علی بن ابی‌طالب و اولاد معصومش(ع):
- وصـی احمـد مرسل، امـام خلـق دو عـالم
- که گشت بر ره یأجوج فتنه خنجـر او سد
- همو که داد نبوت به مصطفاش، همـو کـرد
- به فـر بـازوی حـیدر سرای شرع مرمـد
- ز تاج‌دار«لعمـرك » جـدا مکن تو علـی را
- که حـق اوست ز بعـد نبی نیابت احمـد
- جـدا کند ز بهشت برین خـدای مـر او را
- که او ز جهل، علـی را جـدا کند ز محمـد
- چه اختلاف کنی با شهی که در صـفت او
- خدای پاک به قـرآن نمـود معنی بی‌حـد
- خجسته شوهر زهرا تویی و باب دو گـوهر
- بـه اتفــاق دو عــالم گــزین سید اوحــد[۴].
- مدح و منقبت امام علی و ائمه معصوم(ع):
- زانکه هم‌نفس پیمبر بود از آن دادش خــدای
- پاره‌ای از نفس پیغمبر ورا جفـت گـزین
- گوهر دریای عصمت، فاطمـه، کز رتبتش
- آفـرین بر جان پاکش باد از جـان‌‌آفـرین
- یازده معصوم پاک از نسل ایشان دان که نیست
- در قیامت غیر از ایشان کس شفیع المـذنبین[۵].
- حـماسه عـاشورا:
- ای دل کنون که عاشر ماه محرم است
- شادی مکن که نوبت شادیت در غم است
- بـر آل مصــطفی بـه ارادت بنـال زار
- گر در سحاب دیده تو را قـطـره‌ای نم است
- از نــاودان دیــده کعبـه در ایـن عــزا
- بر روی خـاک مکه همـه آب زمـزم است[۶].
- تولی و تبری:
- بیم صـراط و مـوقـف حشرش کجـا بود؟
- هر دل که بر ولای علـی زینهار کرد
- صـاحب‌قبول حضـرت عـزت کسی بود
- کز دوستی‌اش بر ورق دل نگـار کـرد[۷].
- شفاعت:
عـذر این مشتی گنهکاران امـت را بخـواه چون شفیع جرم مـایی، یا علی موسی الرضـا[۸].
مضامین دیگری چون ظهور منجی، آیات نازله در شأن حضرت علی(ع) و ائمه(ع) مانند آیات ولایت، هل أتی، مباهله، تطهیر، صادقین و... و روایات صادره در مورد شأن آن حضرت(ع) مانند حدیث منزلت، مدینة العلم، افضلیت ضربه شمشیر آن حضرت بر عبادت ثقلین و...، اشاره به رویدادهای صدر اسلام مانند مباهله، ليـلة المـبيت، جنگ احد، خیبر و خندق، زاده شدن حضرت علی(ع) در کعبه، رد الشمس، مسائل کلامی شیعه مانند توحید و عدل و اختیار و افضلیت حضرت علی(ع) بر صحابه و منصوص بودن امامت آن حضرت(ع) و... در اشعار شیخ حسن کاشی بسیار یافت می‌شود[۹].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای دیوان آمده است و تصاویر نسخ خطی، نمایه‌ها (شامل نمایه‌های نام‌ها و خاندان‌ها، جاها، صور بلاغی) و کتابنامه، در ا نتهای آن.
پس از همه این موارد، مقدمه کوتاهی از حسن عاطفی به زبان انگلیسی در انتهای اثر آمده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه حسن عاطفی.
- مهرآوران، محمود؛ نعمتی، فرج‌الله، «مجمع البحرین معنی، بررسی شیوه شاعری و مضامین شیعی حسن کاشی»، مجله تاریخ ادبیات، پاییز و زمستان 1390- شماره 69، به آدرس: