۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
دیوان اشعار ابوالقاسم قائممقام فراهانی (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۲۵ ژوئیهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۱۹:۱۳
، ۲۵ ژوئیهٔ ۲۰۱۸لینک درون متنی
(صفحهای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب | تصویر =NUR12139J1.jpg | عنوان =دیوان اشعار ابوالقاسم قائممقا...» ایجاد کرد) |
(لینک درون متنی) |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''دیوان اشعار ابوالقاسم قائممقام فراهانی'''، مشتمل بر اشعار فارسی و عربی ابوالقاسم قائممقام فراهانی (متوفی 1251ق)، متخلص به ثنایی است. در ضمیمه این کتاب اثر دیگر قائممقام با نام مثنوی جلایرنامه آمده است. | '''دیوان اشعار ابوالقاسم قائممقام فراهانی'''، مشتمل بر اشعار فارسی و عربی [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|ابوالقاسم قائممقام فراهانی]] (متوفی 1251ق)، متخلص به ثنایی است. در ضمیمه این کتاب اثر دیگر [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام]] با نام مثنوی جلایرنامه آمده است. | ||
کتاب توسط سید بدرالدین یغمایی تصحیح شده است. | |||
کتاب توسط [[يغمايي، بدرالدين|سید بدرالدین یغمایی]] تصحیح شده است. | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب مشتمل بر سه بخش است: | کتاب مشتمل بر سه بخش است: | ||
# مقدمه مصحح با عنوان گوشههایی از زندگی پرفرازونشیب قائممقام | # مقدمه مصحح با عنوان گوشههایی از زندگی پرفرازونشیب [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام فراهانی]]؛ | ||
# اشعار پارسی و تازی او، مشتمل بر 1606 بیت پارسی و 87 بیت عربی (قطعات پارسی، دوبیتی و رباعیات، یعنی از صفحه 145 تا 154 کتاب به حساب نیامده است)؛ | # اشعار پارسی و تازی او، مشتمل بر 1606 بیت پارسی و 87 بیت عربی (قطعات پارسی، دوبیتی و رباعیات، یعنی از صفحه 145 تا 154 کتاب به حساب نیامده است)؛ | ||
# مثنوی جلایرنامه، شامل 1124 بیت که بر اساس نسخه استاد وحید دستگردی بهوسیله نگارنده تصحیح و تحشیه شده و منضم به این دیوان است<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، صفحه ده</ref>. | # مثنوی جلایرنامه، شامل 1124 بیت که بر اساس نسخه استاد وحید دستگردی بهوسیله نگارنده تصحیح و تحشیه شده و منضم به این دیوان است<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، صفحه ده</ref>. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
کتاب با نگاهی به گوشههایی از زندگی پرفرازونشیب قائممقام فراهانی و آثارش آغاز شده است. نسب قائممقام با سیوهفت واسطه از طریق امام زینالعابدین(ع)، به امیرالمؤمنین علی(ع) میرسد و اکثر آنان افرادی هستند که از نظر ادب و فرهنگ و تاریخ و یا سیاست و خدمات دیوانی و اداری منشأ اثر بودهاند<ref>ر.ک: همان، صفحه پنج</ref>. | کتاب با نگاهی به گوشههایی از زندگی پرفرازونشیب [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام فراهانی]] و آثارش آغاز شده است. نسب [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام]] با سیوهفت واسطه از طریق [[امام سجاد(ع)|امام زینالعابدین(ع)]]، به [[امام على(ع)|امیرالمؤمنین علی(ع)]] میرسد و اکثر آنان افرادی هستند که از نظر ادب و فرهنگ و تاریخ و یا سیاست و خدمات دیوانی و اداری منشأ اثر بودهاند<ref>ر.ک: همان، صفحه پنج</ref>. | ||
در بخشی از این مقدمه، به خدمات [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام]] پرداخته شده است. از جمله مهمترین خدمات [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام]]، خدمت به فرهنگ کشور بوده است؛ بدین معنی که سیاق و عبارات و نوشتههای ایران را که از زمان صفویه رو به انحطاط گذاشته بود و مبدل به عبارتپردازیهای مغلق شده، تغییر و تبدیل به عبارات سهل و ساده داده است و در واقع میتوان [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام]] را معمار نثر جدید فارسی بشمار آورد و منشآت وی گواه صادقی بر این مدعاست. [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام]] نهتنها در نثر، بلکه در شعر نیز قدرتی بسزا دارد و در این فن هرچند که شاگرد مکتب شعرای خراسان است، اما مانند نثر، صاحب ابتکار و تصرف و شیرینکاری و تجدد است؛ خاصه در اشعاری که قصدی خاص دارد و میخواهد چیزی بگوید و مطلبی بپروراند و از آن جمله است قصیده «نونیه» که بعد از یکی از شکستهای مجاهدان در آذربایجان که موجب شکست لشکریان ولیعهد نیز گردید و کارها را خراب و اختیار را از کف سردار لشکر بهدر برد، میگوید و میموید: | |||
'''آه، از این قوم بیحمیت و بیدین کرد ری، ترک خمسه و لر قزوین'''<ref>ر.ک: همان، صفحه نه و ده</ref>. | '''آه، از این قوم بیحمیت و بیدین کرد ری، ترک خمسه و لر قزوین'''<ref>ر.ک: همان، صفحه نه و ده</ref>. | ||
اشعار کتاب با قصیدهای در تبریک ورود ولیعهد از تهران به تبریز آغاز شده است. پس از آن قصیده دیگری در مدح و اندرز ولیعهد و قصیدهای در هجو و نکوهش آصفالدوله آمده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص1 و 4</ref>. قصاید قائممقام فراهانی را میتوان با توجه به مضمون و نوع ادبی، به انواع: «مدح»، «گلایه»، «اندرز»، «هجو»، «نکوهش»، «مطایبه» و «طنز» تقسیمبندی نمود که وجـود این انـواع ادبی، حاکی از استقلال فکری وی و عدم وابستگی محض به دربار است. قائممقام، با آمیختن و ادغام مدیحه با انواع ادبی دیگر، حتی انواع متناقضی همچون قدح (بهمنظور نقد و آگاهیبخشی)، شـیوهای مـتفاوت با معاصران خود در پیش گرفته و با فاصله گرفتن از ستایشهای یکجانبه، نگاه ابزاری خود به مدح را آشکار میسازد. دغدغه و حساسیت قائممقام نسبت به مسائل سـیاسی، مـالی و اخلاقی دربار، در جهت حفظ منافع ملی بوده که با توجه به انتقادناپذیری درباریان، وی از قالب مدح و ستایشگری در جهت بیان این دغدغهها، استفاده میکند<ref>ر.ک: مدرسی، فاطمه و دیگران، ص303</ref>. | اشعار کتاب با قصیدهای در تبریک ورود ولیعهد از تهران به تبریز آغاز شده است. پس از آن قصیده دیگری در مدح و اندرز ولیعهد و قصیدهای در هجو و نکوهش آصفالدوله آمده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص1 و 4</ref>. قصاید [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام فراهانی]] را میتوان با توجه به مضمون و نوع ادبی، به انواع: «مدح»، «گلایه»، «اندرز»، «هجو»، «نکوهش»، «مطایبه» و «طنز» تقسیمبندی نمود که وجـود این انـواع ادبی، حاکی از استقلال فکری وی و عدم وابستگی محض به دربار است. قائممقام، با آمیختن و ادغام مدیحه با انواع ادبی دیگر، حتی انواع متناقضی همچون قدح (بهمنظور نقد و آگاهیبخشی)، شـیوهای مـتفاوت با معاصران خود در پیش گرفته و با فاصله گرفتن از ستایشهای یکجانبه، نگاه ابزاری خود به مدح را آشکار میسازد. دغدغه و حساسیت [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام]] نسبت به مسائل سـیاسی، مـالی و اخلاقی دربار، در جهت حفظ منافع ملی بوده که با توجه به انتقادناپذیری درباریان، وی از قالب مدح و ستایشگری در جهت بیان این دغدغهها، استفاده میکند<ref>ر.ک: مدرسی، فاطمه و دیگران، ص303</ref>. | ||
قائممقام با سرودن دیوانی بر اساس مـضامین و انـواع ادبی مختلف – بهویژه مسائل زمان و جامعه پیرامونی - قابلیت و استعداد ادبی خود را مورد تـأیید و تـحلیل بـسیاری از محققان قرار داده است. کمتر شعری از قائممقام دیده میشود که ناظر بر یک حادثه اجتماعی نـباشد. از سویی دیگر، مدایح قـائممـقام نیز سمت و سویی متفاوت با دیگر شاعران معاصر خود دارد: «مدائح او نه مانند مدائح فتحعلیخان صبا و قاآنی آنقدر مبالغهآمیز و مستهجن است و نه مثل مدائح سروش و محمودخان ملکالشعراء آنقـدر شیرین و مستحسن». همچنین درباره اهداف و انگیزه | [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام]] با سرودن دیوانی بر اساس مـضامین و انـواع ادبی مختلف – بهویژه مسائل زمان و جامعه پیرامونی - قابلیت و استعداد ادبی خود را مورد تـأیید و تـحلیل بـسیاری از محققان قرار داده است. کمتر شعری از [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام]] دیده میشود که ناظر بر یک حادثه اجتماعی نـباشد. از سویی دیگر، مدایح قـائممـقام نیز سمت و سویی متفاوت با دیگر شاعران معاصر خود دارد: «مدائح او نه مانند مدائح فتحعلیخان صبا و قاآنی آنقدر مبالغهآمیز و مستهجن است و نه مثل مدائح سروش و محمودخان ملکالشعراء آنقـدر شیرین و مستحسن». همچنین درباره اهداف و انگیزه [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام]] از مدیحهسرایی آمده است که: «در مدحیههای او که به سیاق قصاید کهن پارسی و بیشتر در مدح عباسمیرزای ولیعهد سروده شدهاند، مـحور اصـلی مضمون بر مسائل سیاسی و اجتماعی روز و هشدار و توجه دادن به خطرات و آفاتی است که کشور و سلطنت را تهدید میکند». البته گفتنی است که هشدار و تنبیه، بخشی از اهداف و اغراض قائممقام از مـدیحهسـرایی را شامل میشود<ref>ر.ک: همان، ص289</ref>. | ||
مثنوی جلایرنامه نماینده ذوق و سلیقه قائممقام است که از زبان یک تن از خدمتگزاران خویش «جلایر» نام گفته است. قائممقام این مثنوی را دور از تکلف شاعرانه و بدون رعایت اصول و قواعد شعری و لغوی و خلاصه به زبان عامیانه و هزل و بهمنظور شکایت و انتقاد از نابسامانیهای آن زمان و از جمله نمایاندن نکات ذیل بیان داشته است: | مثنوی جلایرنامه نماینده ذوق و سلیقه [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام]] است که از زبان یک تن از خدمتگزاران خویش «جلایر» نام گفته است. [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام]] این مثنوی را دور از تکلف شاعرانه و بدون رعایت اصول و قواعد شعری و لغوی و خلاصه به زبان عامیانه و هزل و بهمنظور شکایت و انتقاد از نابسامانیهای آن زمان و از جمله نمایاندن نکات ذیل بیان داشته است: | ||
# چون پس از معاهده ترکمانچای جنجال و هیاهوی بسیاری در بین توده مردم بوده و سخن از خادم و خائن میراندهاند، قائممقام بدینوسیله خادم و خائن را معرفی نموده است. | # چون پس از معاهده ترکمانچای جنجال و هیاهوی بسیاری در بین توده مردم بوده و سخن از خادم و خائن میراندهاند، [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام]] بدینوسیله خادم و خائن را معرفی نموده است. | ||
# به این طریق خدمات عباسمیرزا نایبالسلطنه را به فتحعلی شاه و عموم مردم ایران اعلام داشته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص165</ref>. | # به این طریق خدمات عباسمیرزا نایبالسلطنه را به فتحعلی شاه و عموم مردم ایران اعلام داشته است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص165</ref>. | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۴: | ||
جلایرنامه با این ابیات آغاز میشود: | جلایرنامه با این ابیات آغاز میشود: | ||
'''چنین گوید غلام تو جلایر که من رفتم ز شرا تا ملایر'''؛ | '''چنین گوید غلام تو جلایر که من رفتم ز شرا تا ملایر'''؛ | ||
'''بدیدم جملگی شهزادگان را همه سرو سهی آزادگان را'''<ref>ر.ک: همان، ص167</ref>. | '''بدیدم جملگی شهزادگان را همه سرو سهی آزادگان را'''<ref>ر.ک: همان، ص167</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
در ابتدای کتاب تصویر شجرنامه درختی قائممقام که با 37 واسطه از طریق امام زینالعابدین به امام علی(ع) میرسد، از کتاب جهادیه میرزا بزرگ قائممقام فراهانی نقل شده است. | در ابتدای کتاب تصویر شجرنامه درختی [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|قائممقام]] که با 37 واسطه از طریق امام زینالعابدین به امام علی(ع) میرسد، از کتاب جهادیه [[قائممقام، ابوالقاسم بن عیسی|میرزا بزرگ قائممقام فراهانی]] نقل شده است. | ||
مصحح کتاب با استفاده از نسخه وحید دستگردی واژهها و جملههایی را که نادرست به نظر میآمده یا کتابت آن ویژه عصر قاجار بوده را تصحیح کرده و بهصورت متداول امروزی در میان [] آورده و در توضیحات به آن اشاره کرده است. | مصحح کتاب با استفاده از نسخه وحید دستگردی واژهها و جملههایی را که نادرست به نظر میآمده یا کتابت آن ویژه عصر قاجار بوده را تصحیح کرده و بهصورت متداول امروزی در میان [] آورده و در توضیحات به آن اشاره کرده است. | ||
| خط ۶۹: | خط ۷۴: | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||