اخلاق و آداب زندگی در شریعت اسلامی

سراج الشیعة در آداب الشریعت

نام کتاب	سراج الشیعة در آداب الشریعت
نام‌های دیگر کتاب	مرآة الکمال لمن رام درک مصالح الأعمال فی الأدب و السنن سراج الشیعة فی آداب الشریعة مرآه الکمال لمن رام درک مصالح الاعمال فی الادب و السنن. فارسی اخلاق و آداب زندگی در شریعت اسلامی
پدیدآورندگان	مامقانی، عبدالله (نويسنده) فضلی، علی (محقق)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏258‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏2‎‏ ‎‏م‎‏4041
موضوع	احادیث اخلاقی - قرن 14 اخلاق اسلامی شیعه - شعایر و مراسم مذهبی مسلمانان - آداب و رسوم و زندگی اجتماعی
ناشر	رسالت يعقوبی
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1388 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE15003AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

سراج الشيعة في آداب الشريعة يا اخلاق و آداب زندگى در شريعت اسلامى، اثر آيت‌الله عبدالله مامقانى، با تحقيق و ويرايش على فضلى، پيرامون آداب و احكام دين مبين اسلام از ولادت تا مرگ بوده كه به زبان فارسى و قبل از سال 1351ق، نوشته شده است.

مؤلف، معتقد است كه ادب، از جمله امور مهم زندگى آدمى بوده و به‌وسيله اين امر است كه انسان از ساير حيوانات تميز داده مى‌شود، ولى فقها غالبا همت خود را به‌سوى بيان واجبات و محرمات مصروف داشته و آداب و سنن را استيفاء نفرموده‌اند؛ تا آن‌جا كه پاره‌اى از آن‌ها فراموش شده است و حال آنكه اين آداب، در شريعت، مستند مى‌باشند. انگيزه وى از نوشتن اين اثر، نشان دادن اين آداب و استنادات آن‌ها مى‌باشد.

ساختار

کتاب، با سه مقدمه از آقاى عباس‌زاده، محقق و مؤلف آغاز و مطالب در دوازده فصل و يك خاتمه و هر فصل، در چندين مقام، درباره آداب ولادت، لباس، مسكن، خوردن و آشاميدن، خوابيدن و بيدار شدن، طهارت و نماز، نظافت و زينت، ازدواج، كسب روزى و طلب رزق، معاشرت و مصاحبت، قرائت قرآن، ذكر، دعا و زيارت، حفظ صحت و سلامت، دفع مرض و وصف احتضار، مردن، غسل دادن، كفن كردن، دفن نمودن، تعزيه گذاردن و... به تفصيل ارائه شده است.

از آنجايى كه انسان يك موجود اجتماعى است و بخش عمده‌اى از زندگى وى در ميان جمع مى‌گذرد و زندگى مدنى براى خود، آداب و احكام ويژه‌اى دارد كه حق الناس ناميده مى‌شود، مؤلف در اين اثر بيشتر به بيان آداب معاشرت پرداخته و از نرم‌خويى و نرم‌گويى شروع كرده و تمامى مباحث اخلاق فردى و اجتماعى و فهرستى از فضايل و رذايل اخلاقى را در بخش مربوطه، مفصل‌تر از ساير بخش‌ها آورده است.

کتاب، با سخنان ژرفناك و زيباى ائمه(ع) شكل گرفته است و فطرت خفته آدمى را با موسيقى جان‌فزاى اين سخنان تعالى‌بخش، به نيكويى بيدار مى‌كند.

اين اثر، ترجمه همراه با تلخيص «مرآة الكمال لمن رام درك مصالح الاعمال» مى‌باشد، اما از آنجا كه اصل کتاب به زبان عربى بوده و عامه مردم توان استفاده از آن را نداشته‌اند، مؤلف خود اقدام به ترجمه کتاب به زبان فارسى نموده است.

در تصحيح اين اثر، از کتاب «مرآة الكمال» استفاده شده و برخى از نكات بسيار مهمى كه به عللى از از «مرآة الكمال» به اين کتاب منتقل نشده و براى محقق ارزش فراوانى دارد، در پاورقى و يا در متن کتاب، بين [] آمده است و گاهى در کتاب عناوينى افزوده شده تا اينكه روشن شود مطالبى كه در پيش روست، حول چه موضوعى است. اين مطالب نيز بين [] آمده است.

نوع نگارش کتاب، نمايانگر ادبيات قرن پيشين است، لذا ارزش ادبى نيز دارد و مصحح تلاش نموده تا اسلوب نگارش متن را تغيير نداده و امانت‌دار خوبى براى کتاب باشد و براى فهم آسان‌تر فرمايشات مصنف و براى وضوح معناى كلمات غريب کتاب، بين [] به روشنگرى مطالب پرداخته است.

اين کتاب فرح‌بخش، هم براى عموم مردم بسيار مفيد است و هم براى پژوهشگران فن، نموذج و نمودار ارزشمندى است كه ايشان را به ابواب گوناگون كتب معتبرى همچون «الكافى»، «التهذيب»، «من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه»، «[[عيون أخبار الرضا عليه‌السلام (تصحیح لاجوردی‌) |عيون اخبار الرضا]]»، «معانى الاخبار»، «بحار الانوار»، «عدة الداعى»، «المحاسن»، «علل الشرايع»، «البلد الامين»، «قرب الاسناد»، «روضة الواعظين»، «الخصال»، «وسائل الشيعة»، «مستدرك الوسائل»، «مجمع البيان»، «علل الشرايع»، «مكارم الاخلاق»، «اكمال‌ الدين»، «ثواب الاعمال و عقاب الاعمال» و... آشنا مى‌سازد.

گزارش محتوا

در مقدمه آقاى عباس‌زاده، به اين نكته اشاره شده است كه يكى از ويژگى‌هاى مهم اسلام، در كنار جاودانگى و جهانى بودن آن، جامعيت آن است كه براى جسم، روح، عقل و هم‌چنين براى فرد، خانواده، جامعه و همين‌طور براى دنيا و آخرت انسان برنامه‌ى سعادت‌بخش دارد.

در مقدمه محقق و مؤلف، نكاتى پيرامون کتاب بيان شده است.

در فصل اول، آداب ولادت، در سه مقام زير بيان شده است:

الف) آداب ساعت ولادت كه برخى از آن‌ها عبارتند از:

1. نگاه نكردن زنان در اول ولادت به عورت طفل.
2. غسل دادن و شستن طفل بعد از ولادت به‌صورت ترتيبى يا ارتماسى.
3. اذان گفتن در گوش راست و اقامه در گوش چپ پيش از بريدن ناف.
4. خواندن سوره حمد، آية الكرسى، آخر سوره حشر و سوره‌هاى توحيد، ناس و فلق بعد از اذان.
5. پيچيدن طفل در پارچه سفيد و...

ب) آداب روز هفتم ولادت كه عبارتند از:

1. تراشيدن سر طفل قبل از عقيقه.
2. ختنه نمودن.
3. عقيقه كردن.
4. سوراخ نمودن پايين نرمى گوش راست و بالاى نرمى گوش چپ و...

ج) آداب حمل، ولادت و بعد از آن كه شامل بيان نكاتى پيرامون شير دادن، نحوه نگه‌دارى طفل، تأديب اطفال و حقوق و الدين و اطفال بر يكديگر و...

در فصل دوم، آداب لباس در چهار مقام زير بيان شده است:

آ

1. داب خود لباس؛ از جمله: حرمت حرير و طلا بر مردان، پاك و مباح بودن لباس، استحباب زينت كردن مسلمان براى برادر مسلمان و...
2. عمامه، كلاه، كفش و خلخال: نويسنده معتقد است كه پوشيدن عمامه، مستحب بوده و علاوه بر آنكه حلم را زياد مى‌كند، تاج ملائكه و عرب بوده و هر وقت عرب عمامه را ترك كنند، عزتشان مى‌رود.
3. نگشتر: در روايتى به نقل از «مستدرك الوسائل»، چنين آمده است كه جبرئيل(ع) به پيامبر(ص) عرض نمود كه: هركس به جهت متابعت سنت تو در دست راست خود انگشتر كند و او را روز قيامت متحير يابم، دست او را گرفته و او را به تو و به اميرالمؤمنين(ع) مى‌رسانم.
4. لباس نماز: در اين بخش، احكام لباس نمازگزار، از جمله مكروه بودن لباس سياه، امامت بدون رداء، همراه داشتن آهن شكار و... بيان شده است.

در فصل سوم، در سه مقام زير، به آداب مسكن اشاره شده است:

1. آداب مسكن و همسايه‌دارى: نويسنده معتقد است كه خوش‌رفتارى با همسايه، رزق را زياد، عمر را دراز و خانه را معمور مى‌نمايد. در روايات نيز چنين آمده است كه: «خوش‌رفتارى با همسايه، عبارت نيست از اينكه به او ظلم نكنى، بلكه خوش‌رفتارى با او، آن است كه بر اذيت او صبر نمايى».
2. اشاره به مكان‌هايى كه نماز خواندن در آن‌ها مكروه است كه عبارتند از: حمام، مستراح، طويله شتر، جاهايى كه در آن‌ها سوراخ مورچه است، زمين بابل كه زمين ملعونى است و...
3. فضيلت مسجد و آداب آن: در اين بخش، مستحبات و مكروهات مسجد، استحباب نماز در مسجد و فضيلت مساجد بيان شده است.

فصل چهارم، آداب خوردن، آشاميدن و متعلقات آن‌ها را در هفت مقام زير، در خود جاى داده است:

1. خوردن: در اين بخش، احكام مربوط به خوردن، از جمله مستحب بودن خوردن شام، شستن دستان قبل و بعد از طعام، بردن نام خدا پيش از غذا و... بيان شده است.
2. آشاميدن كه از جمله آداب آن عبارت است از: استحباب خوردن آب بارانى كه به زمين نرسيده، با دست راست آب خوردن، ذكر سيد الشهدا(ع) و لعن قاتلان آن حضرت و...
3. حبوبات: در اين بخش، احكامى پيرامون گندم، جو، برنج، نخود و ساير حبوبات بيان شده است.
4. گوشت، روغن و شير: نويسنده با استناد به روايات، معتقد است كه هركس خوردن گوشت را چند روز ترك كند، عقلش فاسد شده و هركس چهل روز گوشت نخورد، بدخلق شود.
5. سبزى‌ها و ميوه‌ها: مستحب است حاضر كردن سبزى در سفره و خوردن از آن. در اين قسمت، نويسنده با استناد به روايات، به مستحب بودن خوردن برخى از سبزى‌ها و ميوه‌ها اشاره كرده است؛ از جمله: كاسنى، بادرنجبويه، تره، كرفس، كاهو، پياز، ترب، شلغم، هويج، كدو، خيار، خربزه، خرما، انگور، انار، انجير، زيتون و...
6. خوراك‌هاى متفرقه مانند تخم مرغ، سركه، شكر، كاچى، حلوا، فالوده، سياه‌دانه و...
7. وليمه، مهمانى و مهمان: نويسنده وليمه دادن در چند مورد را بسيار نيكو دانسته است؛ از جمله: عروسى، عقيقه، ختنه، برگشتن از حج يا زيارت، خريد خانه، فارغ شدن از بنايى خانه، انتقال به خانه تازه و...

در فصول بعدى، به ترتيب، آداب زير بيان شده است: خوابيدن و بيدار شدن، طهارت و نماز، تنظيفات و تزيينات، نكاح، كسب و طلب رزق، معاشرت، خواندن قرآن و دعا، اسباب حفظ صحت، آداب مرض و متعلقات آن، احتضار، مردن، غسل دادن، كفن كردن، دفن نمودن و تعزيه گذاردن.

در خاتمه، در شش مقام، آداب متفرقه زير بيان شده است:

1. موجبات فقر و وسعت رزق.
2. موجبات همّ و غم و رفع آن‌ها.
3. حقوق‌هايى كه بر گردن هر فرد است.
4. وصف اسلام، ايمان، دين، تشيع، تدين، تقوى و عقل الهى.
5. آداب متفرقه؛ از جمله: آداب مربوط به ديدن باد شديد، رعد و برق، باران و...
6. چند روايت متفرقه.

وضعيت کتاب

تحقيق و تصحيح اين اثر را آقاى على فضلى انجام داده است.

اين کتاب به همت آقاى ميرزا احمد يعقوبى و عباس عباس‌زاده به چاپ رسيده است.

فهرست مطالب، در ابتداى کتاب آمده و پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع و توضيح برخى كلمات متن اختصاص يافته است.

منابعى كه در پاورقى‌ها آمده، برگرفته از تحقيقات شيخ محى‌ الدين مامقانى در «مرآة الكمال» بوده و تلاش مضاعفى در استخراج روايات كشيده نشده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.