أنيس الطالبين

أنيس الطالبين

نام کتاب	أنيس الطالبين
نام های دیگر کتاب	آداب المتعلمين. فارسي ترجمه آداب المتعلمين
پدیدآورندگان	نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (نويسنده) ذهنی تهرانی، محمدجواد (مترجم)
زبان	عربی فارسي
کد کنگره
موضوع
ناشر	نشر حاذق
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	مجلد1: 1370ش ,
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE34222AUTOMATIONCODE

أنيس الطالبين، از آثار سید محمدجواد ذهنی تهرانی (متولد تهران 1326-1381ش، قم) است که در آن، کتاب «آداب المتعلمين» نوشته خواجه نصیرالدین طوسی (طوس 579-‌653ش، بغداد) را از عربی به فارسی ترجمه کرده است.

در اثر حاضر، متن عربی و کامل کتاب «آداب المتعلمين» نیز به‌صورت قطعاتی جداگانه آمده و بعد هرکدام برگردان به فارسی شده است.

درباره این ترجمه چند نکته گفتنی است:

1. مترجم در مقدمه‌اش – که زمان و مکان نگارشش را مشخص نکرده - ‌یادآور شده است: «... اصل انتخاب علم و راه تحصیل آن، چون امر مهم و قابل توجهی است، لاجرم محتاج به راهنما و معین می‌باشد و در این زمینه اگرچه کلمات و عبارات و احیاناً تصنیفاتی از خامه پرفیض علما و دانشمندان بر صفحات اوراق نقش بسته شده است، ولی درعین‌حال می‌توان از بین تمام کتاب‌ها، «آداب المتعلمين» تصنیف سلطان‌المحققین استاد الحكماء و المتكلمين مرحوم عالم بزرگوار خواجه طوسی، ملقب به نصير الملة و الدين را نام برد. این کتاب در عین صغر حجم و اختصار، کتابی است بسیار ارزنده و پربار که برای مفید و مستفید قرائتش لازم و ضروری می‌باشد؛ لذا چون عبارات آن به زبان تازی نوشته شده و برخی از فارسی‌زبانان که مبتدی بوده و احیانا از استفاده مطالب پرارزش آن محروم می‌باشند، ازاین‌رو، این بی‌مایه آن را صرفا ترجمه کرده و از هرگونه شرح و توضیحی در ذیل کلمات آن احتراز نمودم تا بدین وسیله از اختصار و کم‌حجم بودنش خارج نشده و احیانا راغبین به آن بتوانند پیوسته آن را به‌همراه خود داشته و از دستورالعمل‌ها و وصایای بسیار مفید و سازنده آن بهره‌مند شوند و نام آن را أنيس الطالبين نهادم و...» .
2. کتاب حاضر متأسفانه مستند نیست و مترجم محترم هیچ ارجاع، استناد و توضیحی به هیچ نوعی – درون‌متنی، پاورقی، پی‌نوشت و... - ‌نیاورده است.

   مترجم محترم حتی نشانی آیات و روایات را نیز ذکر نکرده است و به همین جهت برخی از اشتباهات در آن رخنه کرده است؛ مثلاً نوشته شده: «لقوله تعالى: إنّما الأعمال بالنّيات» و مترجم ترجمه کرده: «به دلیل فرموده حق تعالى که فرموده: إنّما الأعمال بالنّيات»؛ صرفا اعمال به‌واسطه نیت تحقّق مى‏پذیرند» .

   درحالی‌که این عبارت، آیه نیست و روایت است.

3. همچنین برای اثر حاضر هیچ فهرستی، حتی فهرست مطالب هم تنظیم نشده است.
4. البته مقابله تفصیلی ترجمه حاضر با متن اصلی، مسئله‌ای تخصصی است و فرصتی فراخ می‌طلبد، ولی برای مقایسه اجمالی شایسته است به این نمونه توجه شود:

   «فصل دوم: در بیان نیت.

   متن: «الفصل الثّاني في النّية. لا بدّ لطالب العلم من النّية في تعلّم العلم؛ إذ النّية هو الأصل في جميع الأحوال لقوله تعالى: «إنّما الأعمال بالنّيات» و لقوله(ص): «لكلّ امرئ ما نوى». فينبغي أن ينوي المتعلّم بطلب العلم رضاء اللّه تعالى و إزالة الجهل عن نفسه و عن سائر الجهّال و إبقاء الإسلام و إحياء الدّين بالأمر بالمعروف و النّهي عن المنكر من نفسه و من متعلّقاته و من الغير بقدر الإمكان فينبغي لطالب العلم أن يصير في المشاقّ و يجتهد بقدر الوسع؛ فلا يصرف عمره في الدّنيا الحقيرة الفانية و لا يذلّ نفسه بالطّمع و يجتنب عن الحقد و يحترز عن التّكبّر».

   ترجمه: «فصل دوّم در بیان نیت. قطعا و مسلّما طالب علم در مقام تعلّم مى‏باید داراى نیت‏ باشد؛ زیرا نیت اصل در تمام احوال و حالات می‌باشد؛ به دلیل فرموده حق تعالى که فرموده: «إنّما الأعمال بالنّيات»؛ «صرفا اعمال به‌واسطه نیت تحقّق مى‏پذیرند» و کلام درربار حضرت نبوى(ص) که چنین نقل شده: «لكلّ امرئ ما نوى»؛ «براى شخص است آنچه را که نیت می‌کند». پس شایسته است که طالب دانش و خواهان علم در طىّ تحصیلش خشنودى حق تعالى را در نظر داشته و همّتش برطرف کردن جهل و نادانى از خود و دیگر نادانان بوده و قصدش ابقای اسلام و احیای دین به‌واسطه وادار کردن خود و وابستگان و دیگران را به اعمال حسنه و بازداشتن از افعال قبیحه و زشت بوده و تا حدّ امکان در این راه بکوشد. بنابراین شایسته است طالب علم خود را در مشاقّ و زحمات طاقت‏فرسا قرار داده و به‌مقدارى که قدرت دارد در این زمینه پاى فشرده و استقامت نماید، عمر گران‌مایه را در تحصیل دنیاى پست و زودگذر صرف نکرده و ابدا نفس خویش را به‌واسطه طمع و چشم‏داشت به حطام و سرمایه دنیوى ذلیل نکند، از کینه‏ورزى و تکبّر خوددارى و اجتناب کند»» .

   چنان‌که مشاهده می‌شود، ترجمه مذکور، صحیح است و از نظر زبانی رسا است و اشکال خاصی در آن مشاهده نمی‌شود؛ جز آنکه عبارت «احیای دین به‌واسطه وادار کردن خود و وابستگان و دیگران را به اعمال حسنه و بازداشتن از افعال قبیحه و زشت»، برگردان مناسبی برای «إحياء الدّين بالأمر بالمعروف و النّهي عن المنكر من نفسه و من متعلّقاته و من الغير»، نیست؛ زیرا امر به معروف و نهی از منکر، اصطلاحی شناخته‌شده است و نیازی به ترجمه ندارد و اگر هم قرار بر ترجمه باشد، امر و نهی به معنای وادارکردن و بازداشتن نیست.

5. هرچند توفیق مقایسه تفصیلی ترجمه و شرح حاضر با متن اصلی حاصل نشد، ولی با نظر به اینکه شارح محترم از استادان باسابقه حوزه علمیه قم بوده و کتاب‌های متعددی را بارها تدریس کرده و در توانایی علمی و ادبی او تردیدی نیست و کتاب‌های نوشته‌شده را نیز به‌خوبی ترجمه و شرح کرده، می‌توان گفت که کتاب حاضر از نظر مطابقت ترجمه، قابل توجه است و دانشجویان گرامی می‌توانند در پژوهش‌های خودشان از آن بهره گیرند.
6. مترجم محترم، ترجمه این اثر را در تاریخ پنج‌شنبه، 11 صفر 1407ق، در قم به پایان برده است .

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.