تحفة الدستور (فرهنگ اعداد کلمات)

تحفة الدستور (فرهنگ اعداد کلمات)

نام کتاب	تحفة الدستور (فرهنگ اعداد کلمات)
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	کاشانی، لطف‌الله بن عبدالکریم (نويسنده) صدری، مهدی (مصحح)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏PIR‎‏ ‎‏2981‎‏ ‎‏/‎‏ک‎‏2‎‏ت‎‏3
موضوع	ابجد فارسی - واژه نامه‏های عددی
ناشر	مرکز پژوهشی ميراث مکتوب
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1386 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE11394AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«تحفة الدستور» تألیف لطف الله بن عبدالكريم كاشانى در سال 1070ق، فرهنگ اَعداد كلمات و از جمله فرهنگ‌هاى ادب فارسى است.

ساختار

كتاب مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم مصحح، مقدمه مولف، سه مقصد و يك خاتمه است.

در مقدمه مصحح،شرح حال نويسنده، ويژگى‌هاى كتاب، پيشينه تألیف فرهنگ تحفه الدستور و مطالب مفيد ديگرى آمده است. در سه مقصد نيز تا عدد 999 و در خاتمه تا عدد 1072 ذكر شده است.

گزارش محتوا

ساختن ماده تاريخ، يعنى بيان تاريخ واقعه‌اى به عدد حروف ابجد و حساب جمل، از ديرباز در ميان سخنوران و اديبان پارسى زبان رايج و معمول بوده و چون ضبط تاريخ وقايع و حوادث غالباً دشوار مى‌نموده است. اديبان و نكته‌سنجان خوش‌ذوق با بيان عبارات و اشعارى، حفظ و ضبط آنها را آسان كرده‌اند و گاه علاوه بر ذكر تاريخ واقعه، افكار و احساسات روحى خود و مردم زمان خويش را نيز در آن بيان نموده‌اند.

به گفته مصحح، مبتكر تألیف فرهنگ اعداد الفاظ، مير رفيع الدين حيدر معمايى طباطبايى كاشانى است كه در سال 1000ق كتاب خويش را تألیف نمود. وى از ماده‌تاريخ‌سازان معروف و مشهور و بلامنازع بود و گفته‌اند كه بيشتر ماده تاريخهايش را فى البداهه مى‌سروده است.

تحفة الدستور، هر چند در رديف فرهنگ‌هاى فارسى به شمار مى‌آيد اما كاملاً متفاوت با آنها است و هيچ شباهت و وجه تشابهى با ديگر فرهنگ‌ها ندارد از آن‌رو كه هيچ يك از واژه‌هاى آمده در آن معنا نشده و كسى كارى با معناى لغوى آن ندارد، بلكه مدخلهاى اين فرهنگ بر مبناى عدد است كه مولف آن را از عدد (3) آغاز و به عدد (1070) كه سال تألیف كتاب است- به انجام مى‌رساند. ظاهراً دو مدخل عددى (1071) و (1072) را نيز مولف دنبال كرده، سه واژه را براى عدد (1071) آورده و براى مدخل عددى (1072) واژه‌اى را ضبط نكرده و جاى واژه‌هاى مقابل آن خالى است.

مولف در برابر هر مدخل عددى، واژه‌هاى يافته خويش را بر حسب چند حرفى بودن با عناوين: دو حرف، سه حرف، چهار حرف و... آورده و ضبط كرده است.

كاربرد اين فرهنگ در درجه اول براى سرايندگان ماده‌تاريخ‌ساز است كه از آن در هنگام ساختن ماده تاريخى استفاده مى‌كنند. معمولاً سراينده، ماده تاريخ خود را در قالب مصراع و يا عبارت با توجه به موضوع مربوط مى‌سازد كه گاه مطابق با سال واقعه نيست؛ از اين‌رو سراينده با مراجعه به اين فرهنگ، اگر كمبود عددى نسبت به سال واقعه داشته باشد، با افزودن يا تغيير دادن واژه‌اى مناسب و در خور موضوع، عدد كسرى آن را جبران مى‌نمايد و يا چنانچه از نظر عددى تاريخ مورد نظر، افزون از سال واقعه باشد واژه‌هاى مناسب با عدد كمتر را برمى‌گزيند تا به تاريخ مورد نظر خويش دست يابد.

نكته قابل ذكر ديگر اينكه حدود سى چهل درصد از واژه‌هاى آمده در اين فرهنگ، افعالى با زمانهاى صرف شده آنهاست كه در فرهنگ‌هاى ديگر نيست.

نكته ديگر اينكه به گفته مصحح در مقدمه، مولف در اين كتاب دچار برخى اشتباهات املايى و نيز اشتباه در محاسبه شده كه در مقدمه مذكور بدانها اشاره شده است.

وضعيت كتاب

پاورقى‌هاى اين كتاب دو گونه‌اند: يكى مانند همه تصحيح‌ها و ذكر نسخه بدلهاى مندرج در متون است كه تفاوت نسخه بدلها و خطاها و تصحيح‌هاى قياسى با اعداد 1، 2 و... ذكر مى‌شود كه بخش اول پاورقى‌هاست.

ديگر مربوط است به واژه‌هاى يافته مصحح و به دست آمده از محاسبه ماده‌تاريخ‌ها در متون و كتيبه‌ها كه در فرهنگ حاضر موجود نبوده است. اين واژه‌ها در انتهاى هر مدخل در ميان قلاب آمده است.

فرهنگ تهجى واژه‌ها و تركيب‌ها با معادل عددى آنها كه توسط مصحح فراهم شده و در انتهاى اثر آمده است.

منابع مقاله

1-مقدمه مصحح.

2-درخشان، مهدى، ماده تاريخهايى ارزنده و شگفت‌انگيز، وحيد، تير 1356، شماره 211 و 212، ص 8 تا 22.

3-دائره المعارف تشيع، ج 1، ص 262.