۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
}} | }} | ||
'''المستدرك علی الصحيحین'''، مشهورترین اثر [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|ابوعبدالله محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری]] (متوفی 405ق)، کتابی است هشتجلدی به زبان عربی با موضوع روایات اسلامی. [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] در این اثر، نخستین کسی است که توان و امکان آن را یافته است تا بر صحیح بخاری (متوفی 256ق) و مسلم (متوفی 261ق) استدراکی تدوین نماید. وی در این مجموعه، شروط بخاری و مسلم را تبیین نموده است. بحث رجالی و سپس موضوع شروط بخاری و مسلم، از مباحث موردتوجه [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] در این کتاب است؛ چنانکه در المدخل الی الصحيحین با التفات به همین مطلب، ضمن مقدمهای هوشمندانه، در سخن از روایت شیخین، بهرهگیری درست از اصطلاحات جرح و تعدیل و عمل بدانها را بهعنوان پایه و اساس، در قالب پیششرطی برای ثبت صحیح از سقیم، موردتوجه قرار داده است و این برخلاف بسیاری از همعصران اوست که صرف وجود نام یک راوی در صحیحین را شاخصه جرح و تعدیل افراد میدانستند. با نگاه به آثار حدیثی [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]]، میتوان گفت: «وی آغازگر تلاشی برای پالودن اندیشه اصحاب حدیث عصر خود از برخی جزمینگریها بوده است».<ref>ر.ک: حاج منوچهری، فرامرز، ج20، ص37-38</ref> | '''المستدرك علی الصحيحین'''، مشهورترین اثر [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|ابوعبدالله محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری]] (متوفی 405ق)، کتابی است هشتجلدی به زبان عربی با موضوع روایات اسلامی. [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] در این اثر، نخستین کسی است که توان و امکان آن را یافته است تا بر [[صحيح البخاري|صحیح بخاری]] (متوفی 256ق) و [[صحيح مسلم|مسلم]] (متوفی 261ق) استدراکی تدوین نماید. وی در این مجموعه، شروط بخاری و مسلم را تبیین نموده است. بحث رجالی و سپس موضوع شروط بخاری و مسلم، از مباحث موردتوجه [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] در این کتاب است؛ چنانکه در المدخل الی الصحيحین با التفات به همین مطلب، ضمن مقدمهای هوشمندانه، در سخن از روایت شیخین، بهرهگیری درست از اصطلاحات جرح و تعدیل و عمل بدانها را بهعنوان پایه و اساس، در قالب پیششرطی برای ثبت صحیح از سقیم، موردتوجه قرار داده است و این برخلاف بسیاری از همعصران اوست که صرف وجود نام یک راوی در صحیحین را شاخصه جرح و تعدیل افراد میدانستند. با نگاه به آثار حدیثی [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]]، میتوان گفت: «وی آغازگر تلاشی برای پالودن اندیشه اصحاب حدیث عصر خود از برخی جزمینگریها بوده است».<ref>ر.ک: حاج منوچهری، فرامرز، ج20، ص37-38</ref> | ||
مرکز البحوث و تقنیة المعلومات (مرکز تحقیقات و فناوری اطلاعات) دارالتأصیل، تحقیق این اثر برعهده گرفته اند. | مرکز البحوث و تقنیة المعلومات (مرکز تحقیقات و فناوری اطلاعات) دارالتأصیل، تحقیق این اثر برعهده گرفته اند. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب هشت جلد دارد که شامل دو مقدمه محقق و مؤلف؛ و محتوای کتاب در 53 کتاب و خاتمه است. برخی از این کتابها دارای ابواب و زیرمجموعههایی است. در استخراج مستدرک بر کتابهایی مانند، مسندهای احمد بن | کتاب هشت جلد دارد که شامل دو مقدمه محقق و مؤلف؛ و محتوای کتاب در 53 کتاب و خاتمه است. برخی از این کتابها دارای ابواب و زیرمجموعههایی است. در استخراج مستدرک بر کتابهایی مانند، مسندهای [[مسند الإمام أحمد بن حنبل|احمد بن حنبل]]، حارث بن ابی اسامه، اسماعیل بن اسحاق قاضی، [[دارمی، عثمان بن سعید|عثمان بن سعید دارمی]]، مسدد، حمیدی، شافعی و مؤطأ عبدالله بن وهب، مصنف عبدالرزاق و صحیح ابن خزیمه اعتماد شده است.<ref>ر.ک: قاسمی حامد، مرتضی، ص51</ref> | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
مستدرک یعنی کتابی که در آن روایات مطابق با شرط یکی از مصنفان میآید و آن مصنف آنها را در کتاب خود نیاورده است، بهعبارتدیگر، کتب مستدرک نوعی متمم برای اصل کتاب به شمار میروند. از جمله کسانی که به مستدرک نویسی روی آورد [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|ابوعبدالله حاکم نیشابوری]] در «المستدرك علی الصحيحین» بود. او در این کتاب به جمعآوری احادیث با شرط بخاری و مسلم پرداخت و علاوه بر آن احادیثی را که طبق نظر خود صحیح میدانست به کتاب افزود، بنابراین چهار دسته از روایات در کتاب حاکم جمع شده است که عبارتند از: | مستدرک یعنی کتابی که در آن روایات مطابق با شرط یکی از مصنفان میآید و آن مصنف آنها را در کتاب خود نیاورده است، بهعبارتدیگر، کتب مستدرک نوعی متمم برای اصل کتاب به شمار میروند. از جمله کسانی که به مستدرک نویسی روی آورد [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|ابوعبدالله حاکم نیشابوری]] در «المستدرك علی الصحيحین» بود. او در این کتاب به جمعآوری احادیث با شرط بخاری و مسلم پرداخت و علاوه بر آن احادیثی را که طبق نظر خود صحیح میدانست به کتاب افزود، بنابراین چهار دسته از روایات در کتاب حاکم جمع شده است که عبارتند از: | ||
# روایات مطابق با شرط مسلم که مسلم در کتابش نیاورده است؛ | # روایات مطابق با شرط [[صحيح مسلم|مسلم]] که [[قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج|مسلم]] در کتابش نیاورده است؛ | ||
# روایات مطابق با شرط بخاری که بخاری در کتابش نیاورده است؛ | # روایات مطابق با شرط بخاری که بخاری در کتابش نیاورده است؛ | ||
# روایات مطابق با شرط بخاری و مسلم که آن دو در کتابهایشان نیاوردهاند؛ | # روایات مطابق با شرط بخاری و مسلم که آن دو در کتابهایشان نیاوردهاند؛ | ||
# روایات مطابق با نظر حاکم.<ref>ر.ک: همان، ص44</ref> | # روایات مطابق با نظر حاکم.<ref>ر.ک: همان، ص44</ref> | ||
ظاهراً به دلیل عدم ذکر فضایل معاویه و آوردن فضائل نسبتاً کامل امیرالمؤمنین علی(ع) مثل حدیث طیر و ولایت و... در کتاب حاضر است که به [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]] نسبت تشیع دادهاند.<ref>ر.ک: همان، ص48</ref> | ظاهراً به دلیل عدم ذکر فضایل معاویه و آوردن فضائل نسبتاً کامل [[امام على(ع)|امیرالمؤمنین علی(ع)]] مثل حدیث طیر و ولایت و... در کتاب حاضر است که به [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]] نسبت تشیع دادهاند.<ref>ر.ک: همان، ص48</ref> | ||
# در مقدمه کتاب، مؤلف بعد از حمد و ثنای خداوند درباره پیامبر(ص) و امت او ویژگیهای این امت در مقایسه با سایر امتها سخن میگوید و سپس به وضعیت جامعه اشاره میکند مخصوصاً به این موضوع که به احادیث خارج از صحیحین اهمیت داده نمیشد. در ادامه میگوید که جماعتی از بزرگان اهل علم در شهر از او خواستند تا کتابی بنویسد و در آن احادیث صحیحی را با شرط بخاری و مسلم جمع کند. سرانجام در پایان مقدمه ذکر میکند که در این کتاب، احادیثی آمده که به کمک خدا بر شرط شیخین و یا بر شرط یکی از آن دو است و نیز احادیثی را که در نظر او صحیح بوده به آن اضافه کرده است. | # در مقدمه کتاب، مؤلف بعد از حمد و ثنای خداوند درباره پیامبر(ص) و امت او ویژگیهای این امت در مقایسه با سایر امتها سخن میگوید و سپس به وضعیت جامعه اشاره میکند مخصوصاً به این موضوع که به احادیث خارج از صحیحین اهمیت داده نمیشد. در ادامه میگوید که جماعتی از بزرگان اهل علم در شهر از او خواستند تا کتابی بنویسد و در آن احادیث صحیحی را با شرط [[صحيح البخاري|بخاری]] و [[صحيح مسلم|مسلم]] جمع کند. سرانجام در پایان مقدمه ذکر میکند که در این کتاب، احادیثی آمده که به کمک خدا بر شرط شیخین و یا بر شرط یکی از آن دو است و نیز احادیثی را که در نظر او صحیح بوده به آن اضافه کرده است. | ||
# از مقدمه کتاب استفاده میشود که تألیف آن در سال 373ق آغاز شده است. | # از مقدمه کتاب استفاده میشود که تألیف آن در سال 373ق آغاز شده است. | ||
# 53 کتاب حدیث این اثر، خود کتابهای فقهی و اعتقادی را شامل میشود. [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] معمولاً در اول هر کتاب حدیثی، به زمان شروع آن اشاره دارد. در آخر هر کتاب، به پایان آن اشاره میشود مثلاً در آخر کتاب الایمان مینویسد: «هذا آخر کتاب الایمان.» | # 53 کتاب حدیث این اثر، خود کتابهای فقهی و اعتقادی را شامل میشود. [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] معمولاً در اول هر کتاب حدیثی، به زمان شروع آن اشاره دارد. در آخر هر کتاب، به پایان آن اشاره میشود مثلاً در آخر کتاب الایمان مینویسد: «هذا آخر کتاب الایمان.» | ||
# در ضمنِ کتاب البیوع، کتابهای سَلَم، شفعه، اجاره و حواله، حرث و قراض و... که در کتاب بخاری در آخر کتاب بیوع ذکر شده، آمده است. | # در ضمنِ کتاب البیوع، کتابهای سَلَم، شفعه، اجاره و حواله، حرث و قراض و... که در کتاب بخاری در آخر کتاب بیوع ذکر شده، آمده است. | ||
# در ترتیب کتابها، ابتدا ترتیب بخاری مدنظر قرار گرفته و در مرتبه دوم به ترتیب کتابهای صحیح مسلم توجه شده است. | # در ترتیب کتابها، ابتدا ترتیب بخاری مدنظر قرار گرفته و در مرتبه دوم به ترتیب کتابهای صحیح مسلم توجه شده است. | ||
# کتاب معرفة الصحابة که تقریباً یکچهارم مستدرک را تشکیل میدهد در صحیح بخاری و مسلم وجود ندارد و کتاب فضائل که در بخاری و مسلم موجود است در مستدرک در ضمن کتاب معرفة الصحابة آمده است. | # کتاب معرفة الصحابة که تقریباً یکچهارم مستدرک را تشکیل میدهد در [[صحيح البخاري|صحیح بخاری]] و [[صحيح مسلم|مسلم]] وجود ندارد و کتاب فضائل که در بخاری و مسلم موجود است در مستدرک در ضمن کتاب معرفة الصحابة آمده است. | ||
# تکرار کتاب در آن صورت گرفته، مثلاً «كتاب الأحكام» که جای دیگر با نام «كتاب الحدود» یا «كتاب الطب» که در جای دیگر با عنوان «تتمة كتاب الطب» تکرار شده است؛ یعنی کتابها در عنوان مشترکند نه در محتوا. | # تکرار کتاب در آن صورت گرفته، مثلاً «كتاب الأحكام» که جای دیگر با نام «كتاب الحدود» یا «كتاب الطب» که در جای دیگر با عنوان «تتمة كتاب الطب» تکرار شده است؛ یعنی کتابها در عنوان مشترکند نه در محتوا. | ||
# در میان صحابیان راوی احادیث کتاب، 1460 تن مرد و 106 نفر زن هستند. در میان صحابیان مرد، عبدالله بن عباس با 672 حدیث که 214 تا از آنها مربوط به تفسیر است، ابوهریره با 574 حدیث و انس بن مالک با 308 حدیث، رتبههای اول تا سوم را به لحاظ تعداد روایات، دارند. در میان صحابیان زن از نظر تعداد حدیث، عایشه با 361 حدیث که 77 تا از آنها در معرفت صحابه است و امسلمه با 54 حدیث، رتبههای اول و دوم را از لحاظ تعداد روایات، دارند. | # در میان صحابیان راوی احادیث کتاب، 1460 تن مرد و 106 نفر زن هستند. در میان صحابیان مرد، عبدالله بن عباس با 672 حدیث که 214 تا از آنها مربوط به تفسیر است، ابوهریره با 574 حدیث و انس بن مالک با 308 حدیث، رتبههای اول تا سوم را به لحاظ تعداد روایات، دارند. در میان صحابیان زن از نظر تعداد حدیث، عایشه با 361 حدیث که 77 تا از آنها در معرفت صحابه است و امسلمه با 54 حدیث، رتبههای اول و دوم را از لحاظ تعداد روایات، دارند. | ||
| خط ۹۶: | خط ۹۶: | ||
# در برخی موارد توضیحات فقهالحدیثی نیز داریم مثل روایت 4809 و گاه زمان دریافت آن نیز ذکر میشود مانند حدیث 4799 و گاه شهر دریافت حدیث نیز ذکر میشود مانند حدیث 2150. | # در برخی موارد توضیحات فقهالحدیثی نیز داریم مثل روایت 4809 و گاه زمان دریافت آن نیز ذکر میشود مانند حدیث 4799 و گاه شهر دریافت حدیث نیز ذکر میشود مانند حدیث 2150. | ||
# احادیث، معمولاً به هشت یا نه واسطه به پیامبر(ص) میرسد و در برخی احادیث بعد از ذکر شرط حدیث، اشاره میشود که مثلاً علمای فلان شهر نسبت به آن احتجاج کردهاند. | # احادیث، معمولاً به هشت یا نه واسطه به پیامبر(ص) میرسد و در برخی احادیث بعد از ذکر شرط حدیث، اشاره میشود که مثلاً علمای فلان شهر نسبت به آن احتجاج کردهاند. | ||
# مجموعه کاملی از روایات فضیلت علی(ع) و اهلبیت آن حضرت در کتاب آمده و به صحت آنها تصریح شده است.<ref>ر.ک: همان، ص49-53</ref> | # مجموعه کاملی از روایات فضیلت [[امام على(ع)|علی(ع)]] و اهلبیت آن حضرت در کتاب آمده و به صحت آنها تصریح شده است.<ref>ر.ک: همان، ص49-53</ref> | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||