۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' .' به '.') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
}} | }} | ||
'''المستدرك علی الصحيحین'''، مشهورترین اثر ابوعبدالله محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری (متوفی 405ق)، کتابی است هشتجلدی به زبان عربی با موضوع روایات اسلامی. حاکم در این اثر، نخستین کسی است که توان و امکان آن را یافته است تا بر صحیح بخاری (متوفی 256ق) و مسلم (متوفی 261ق) استدراکی تدوین نماید. وی در این مجموعه، شروط بخاری و مسلم را تبیین نموده است. بحث رجالی و سپس موضوع شروط بخاری و مسلم، از مباحث موردتوجه حاکم در این کتاب است؛ چنانکه در المدخل الی الصحيحین با التفات به همین مطلب، ضمن مقدمهای هوشمندانه، در سخن از روایت شیخین، بهرهگیری درست از اصطلاحات جرح و تعدیل و عمل بدانها را بهعنوان پایه و اساس، در قالب پیششرطی برای ثبت صحیح از سقیم، موردتوجه قرار داده است و این برخلاف بسیاری از همعصران اوست که صرف وجود نام یک راوی در صحیحین را شاخصه جرح و تعدیل افراد میدانستند. با نگاه به آثار حدیثی حاکم نیشابوری، میتوان گفت: «وی آغازگر تلاشی برای پالودن اندیشه اصحاب حدیث عصر خود از برخی جزمینگریها بوده است».<ref>ر.ک: حاج منوچهری، فرامرز، ج20، ص37-38</ref> | '''المستدرك علی الصحيحین'''، مشهورترین اثر [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|ابوعبدالله محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری]] (متوفی 405ق)، کتابی است هشتجلدی به زبان عربی با موضوع روایات اسلامی. [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] در این اثر، نخستین کسی است که توان و امکان آن را یافته است تا بر صحیح بخاری (متوفی 256ق) و مسلم (متوفی 261ق) استدراکی تدوین نماید. وی در این مجموعه، شروط بخاری و مسلم را تبیین نموده است. بحث رجالی و سپس موضوع شروط بخاری و مسلم، از مباحث موردتوجه [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] در این کتاب است؛ چنانکه در المدخل الی الصحيحین با التفات به همین مطلب، ضمن مقدمهای هوشمندانه، در سخن از روایت شیخین، بهرهگیری درست از اصطلاحات جرح و تعدیل و عمل بدانها را بهعنوان پایه و اساس، در قالب پیششرطی برای ثبت صحیح از سقیم، موردتوجه قرار داده است و این برخلاف بسیاری از همعصران اوست که صرف وجود نام یک راوی در صحیحین را شاخصه جرح و تعدیل افراد میدانستند. با نگاه به آثار حدیثی [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]]، میتوان گفت: «وی آغازگر تلاشی برای پالودن اندیشه اصحاب حدیث عصر خود از برخی جزمینگریها بوده است».<ref>ر.ک: حاج منوچهری، فرامرز، ج20، ص37-38</ref> | ||
مرکز البحوث و تقنیة المعلومات (مرکز تحقیقات و فناوری اطلاعات) دارالتأصیل، تحقیق این اثر برعهده گرفته اند. | مرکز البحوث و تقنیة المعلومات (مرکز تحقیقات و فناوری اطلاعات) دارالتأصیل، تحقیق این اثر برعهده گرفته اند. | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
مستدرک یعنی کتابی که در آن روایات مطابق با شرط یکی از مصنفان میآید و آن مصنف آنها را در کتاب خود نیاورده است، بهعبارتدیگر، کتب مستدرک نوعی متمم برای اصل کتاب به شمار میروند. از جمله کسانی که به مستدرک نویسی روی آورد ابوعبدالله حاکم نیشابوری در «المستدرك علی الصحيحین» بود. او در این کتاب به جمعآوری احادیث با شرط بخاری و مسلم پرداخت و علاوه بر آن احادیثی را که طبق نظر خود صحیح میدانست به کتاب افزود، بنابراین چهار دسته از روایات در کتاب حاکم جمع شده است که عبارتند از: | مستدرک یعنی کتابی که در آن روایات مطابق با شرط یکی از مصنفان میآید و آن مصنف آنها را در کتاب خود نیاورده است، بهعبارتدیگر، کتب مستدرک نوعی متمم برای اصل کتاب به شمار میروند. از جمله کسانی که به مستدرک نویسی روی آورد [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|ابوعبدالله حاکم نیشابوری]] در «المستدرك علی الصحيحین» بود. او در این کتاب به جمعآوری احادیث با شرط بخاری و مسلم پرداخت و علاوه بر آن احادیثی را که طبق نظر خود صحیح میدانست به کتاب افزود، بنابراین چهار دسته از روایات در کتاب حاکم جمع شده است که عبارتند از: | ||
# روایات مطابق با شرط مسلم که مسلم در کتابش نیاورده است؛ | # روایات مطابق با شرط مسلم که مسلم در کتابش نیاورده است؛ | ||
# روایات مطابق با شرط بخاری که بخاری در کتابش نیاورده است؛ | # روایات مطابق با شرط بخاری که بخاری در کتابش نیاورده است؛ | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۳: | ||
# روایات مطابق با نظر حاکم.<ref>ر.ک: همان، ص44</ref> | # روایات مطابق با نظر حاکم.<ref>ر.ک: همان، ص44</ref> | ||
ظاهراً به دلیل عدم ذکر فضایل معاویه و آوردن فضائل نسبتاً کامل امیرالمؤمنین علی(ع) مثل حدیث طیر و ولایت و... در کتاب حاضر است که به حاکم نیشابوری نسبت تشیع دادهاند.<ref>ر.ک: همان، ص48</ref> | ظاهراً به دلیل عدم ذکر فضایل معاویه و آوردن فضائل نسبتاً کامل امیرالمؤمنین علی(ع) مثل حدیث طیر و ولایت و... در کتاب حاضر است که به [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]] نسبت تشیع دادهاند.<ref>ر.ک: همان، ص48</ref> | ||
# در مقدمه کتاب، مؤلف بعد از حمد و ثنای خداوند درباره پیامبر(ص) و امت او ویژگیهای این امت در مقایسه با سایر امتها سخن میگوید و سپس به وضعیت جامعه اشاره میکند مخصوصاً به این موضوع که به احادیث خارج از صحیحین اهمیت داده نمیشد. در ادامه میگوید که جماعتی از بزرگان اهل علم در شهر از او خواستند تا کتابی بنویسد و در آن احادیث صحیحی را با شرط بخاری و مسلم جمع کند. سرانجام در پایان مقدمه ذکر میکند که در این کتاب، احادیثی آمده که به کمک خدا بر شرط شیخین و یا بر شرط یکی از آن دو است و نیز احادیثی را که در نظر او صحیح بوده به آن اضافه کرده است. | # در مقدمه کتاب، مؤلف بعد از حمد و ثنای خداوند درباره پیامبر(ص) و امت او ویژگیهای این امت در مقایسه با سایر امتها سخن میگوید و سپس به وضعیت جامعه اشاره میکند مخصوصاً به این موضوع که به احادیث خارج از صحیحین اهمیت داده نمیشد. در ادامه میگوید که جماعتی از بزرگان اهل علم در شهر از او خواستند تا کتابی بنویسد و در آن احادیث صحیحی را با شرط بخاری و مسلم جمع کند. سرانجام در پایان مقدمه ذکر میکند که در این کتاب، احادیثی آمده که به کمک خدا بر شرط شیخین و یا بر شرط یکی از آن دو است و نیز احادیثی را که در نظر او صحیح بوده به آن اضافه کرده است. | ||
# از مقدمه کتاب استفاده میشود که تألیف آن در سال 373ق آغاز شده است. | # از مقدمه کتاب استفاده میشود که تألیف آن در سال 373ق آغاز شده است. | ||
# 53 کتاب حدیث این اثر، خود کتابهای فقهی و اعتقادی را شامل میشود. حاکم معمولاً در اول هر کتاب حدیثی، به زمان شروع آن اشاره دارد. در آخر هر کتاب، به پایان آن اشاره میشود مثلاً در آخر کتاب الایمان مینویسد: «هذا آخر کتاب الایمان.» | # 53 کتاب حدیث این اثر، خود کتابهای فقهی و اعتقادی را شامل میشود. [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] معمولاً در اول هر کتاب حدیثی، به زمان شروع آن اشاره دارد. در آخر هر کتاب، به پایان آن اشاره میشود مثلاً در آخر کتاب الایمان مینویسد: «هذا آخر کتاب الایمان.» | ||
# در ضمنِ کتاب البیوع، کتابهای سَلَم، شفعه، اجاره و حواله، حرث و قراض و... که در کتاب بخاری در آخر کتاب بیوع ذکر شده، آمده است. | # در ضمنِ کتاب البیوع، کتابهای سَلَم، شفعه، اجاره و حواله، حرث و قراض و... که در کتاب بخاری در آخر کتاب بیوع ذکر شده، آمده است. | ||
# در ترتیب کتابها، ابتدا ترتیب بخاری مدنظر قرار گرفته و در مرتبه دوم به ترتیب کتابهای صحیح مسلم توجه شده است. | # در ترتیب کتابها، ابتدا ترتیب بخاری مدنظر قرار گرفته و در مرتبه دوم به ترتیب کتابهای صحیح مسلم توجه شده است. | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۶: | ||
# گاهی در ذکر شرط حدیث از عبارات مشابهی استفاده شده است مثلاً در حدیث 18 بهجای ذکر «هذا حديث صحيح علی شرط مسلم و لم یخرجاه» عبارت «قد احتج مسلم بصالح بن أبی صالح السمان» به کار رفته است. | # گاهی در ذکر شرط حدیث از عبارات مشابهی استفاده شده است مثلاً در حدیث 18 بهجای ذکر «هذا حديث صحيح علی شرط مسلم و لم یخرجاه» عبارت «قد احتج مسلم بصالح بن أبی صالح السمان» به کار رفته است. | ||
# بعضی جاها حدیث صحیح الإسناد دانسته شده است و احتجاج بیان میشود مثلاً در حدیث 4 میگوید: «و اتفقنا جميعاً علی الإحتجاج بحديث اللیث بن سعد عن عیاش بن عباس القتبانی؛ و هذا إسناد مصری صحيح و لا يحفظ له». | # بعضی جاها حدیث صحیح الإسناد دانسته شده است و احتجاج بیان میشود مثلاً در حدیث 4 میگوید: «و اتفقنا جميعاً علی الإحتجاج بحديث اللیث بن سعد عن عیاش بن عباس القتبانی؛ و هذا إسناد مصری صحيح و لا يحفظ له». | ||
# گاهی احادیث مدنظر حاکم با عنوان «حدیث صحیح» ذکر شده است مثلاً در حدیث 8 یا 20 و.... | # گاهی احادیث مدنظر [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] با عنوان «حدیث صحیح» ذکر شده است مثلاً در حدیث 8 یا 20 و.... | ||
# در انتهای بعضی احادیث مانند حدیث 8316 (موجود در جلد 8) هیچ نظری نسبت به آن وجود ندارد و شروط و شواهد بیان نمیشود. | # در انتهای بعضی احادیث مانند حدیث 8316 (موجود در جلد 8) هیچ نظری نسبت به آن وجود ندارد و شروط و شواهد بیان نمیشود. | ||
# در برخی جاها، حدیثی از بخاری و مسلم با اضافات آمده و گفته شده که او بر طرف حدیث اتفاق کرده است ولی در آخر بیان میشود که ادامه حدیث نیز بنا بر شرط اوست. | # در برخی جاها، حدیثی از بخاری و مسلم با اضافات آمده و گفته شده که او بر طرف حدیث اتفاق کرده است ولی در آخر بیان میشود که ادامه حدیث نیز بنا بر شرط اوست. | ||
# گاهی حدیث با کمی تفاوت نسبت به روایات بخاری و مسلم یا یکی از آن دو آمده است و بیان میشود که آنان به چه شکلی روایت کردهاند و در آخر بیان میگردد که بر شرط آنها و یا صحیح است مثل حدیث 22 در صفت مسلم و مؤمن. | # گاهی حدیث با کمی تفاوت نسبت به روایات بخاری و مسلم یا یکی از آن دو آمده است و بیان میشود که آنان به چه شکلی روایت کردهاند و در آخر بیان میگردد که بر شرط آنها و یا صحیح است مثل حدیث 22 در صفت مسلم و مؤمن. | ||
# گاه ذکر میشود که اصحاب حدیث در روایت فلان راوی اتفاق کردهاند ولی حدیثی را که حاکم از آن راوی نقل کرده، روایت نکردهاند مثل حدیث 26. | # گاه ذکر میشود که اصحاب حدیث در روایت فلان راوی اتفاق کردهاند ولی حدیثی را که [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم]] از آن راوی نقل کرده، روایت نکردهاند مثل حدیث 26. | ||
# گاه احادیث با متن متفاوت ذکر میشوند که در معنا مشترکند مثلاً احادیث بابهای «تفترق امتی علی ثلاث و سبعین فرقه» و «لیس المؤمن بالطعان و لا اللعان و لا الفاحش و لا البذی» در کتاب الایمان. | # گاه احادیث با متن متفاوت ذکر میشوند که در معنا مشترکند مثلاً احادیث بابهای «تفترق امتی علی ثلاث و سبعین فرقه» و «لیس المؤمن بالطعان و لا اللعان و لا الفاحش و لا البذی» در کتاب الایمان. | ||
# در برخی از موارد، فقط شاهدی در ذکر حدیث آمده است و شرط ذکر آن بیان نمیشود. | # در برخی از موارد، فقط شاهدی در ذکر حدیث آمده است و شرط ذکر آن بیان نمیشود. | ||
| خط ۹۹: | خط ۹۹: | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
صفحات 181 تا 198 از جلد اول کتاب حاوی رونوشت تصاویری از نسخههای خطی کتاب است. حاکم نیشابوری، تألیف کتاب را در 372ق، به درخواست جماعتی از مردم آغاز کرد.<ref>ر.ک: همان، ص45</ref> به حاکم نیشابوری نسبت تشیع دادهاند. بیشک دلیل این نسبتها تألیف کتاب «المستدرك علی الصحيحین»ش است. مثلاً ابن طاهر مینویسد: حاکم نیشابوری در باطن تعصب شدیدی نسبت به شیعه دارد ولی در ظاهر، خود را پیرو اهل سنت نشان میدهد. وی درباره معاویه و خانواده او غلو میکند و بد آنها را میگوید.<ref>ر.ک: همان، ص48</ref> | صفحات 181 تا 198 از جلد اول کتاب حاوی رونوشت تصاویری از نسخههای خطی کتاب است. [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]]، تألیف کتاب را در 372ق، به درخواست جماعتی از مردم آغاز کرد.<ref>ر.ک: همان، ص45</ref> به [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]] نسبت تشیع دادهاند. بیشک دلیل این نسبتها تألیف کتاب «المستدرك علی الصحيحین»ش است. مثلاً ابن طاهر مینویسد: [[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]] در باطن تعصب شدیدی نسبت به شیعه دارد ولی در ظاهر، خود را پیرو اهل سنت نشان میدهد. وی درباره معاویه و خانواده او غلو میکند و بد آنها را میگوید.<ref>ر.ک: همان، ص48</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||