امام علی(ع) و علم و هنر

امام علی(ع) و علم و هنر
پدیدآوران	دشتی، محمد (نويسنده)
ناشر	مؤسسه فرهنگی تحقيقاتی اميرالمومنين (علیه السلام)
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1388ش
چاپ	3
شابک	‎978-964-6422-25-4
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	BP ۳۸/۰۹/ع۸د۵ ۱۳۸۲
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

امام علی(ع) و علم و هنر، اثر محمد دشتی (۱۳۳۰-۱۳۸۰ش)، محقق، مؤلف، مترجم و پژوهشگر نهج‌البلاغه است که به بررسی آموزه‌ها و سیره حضرت علی(ع) در زمینه دانش، آگاهی و هنر می‌پردازد و روش‌های کشف حقایق جاودانه هستی را از دیدگاه ایشان توضیح می‌دهد. این کتاب جلد ششم از مجموعه ۵۰ جلدی با عنوان «الگوهای رفتاری امیرالمؤمنین(ع)» است.

ساختار

ساختار کتاب شامل بخش‌های سرآغاز، مباحث مقدماتی تحت عنوان «ضرورت‌ها» و دو فصل با بخش‌های مختلف، و کتابنامه موضوعی است.

گزارش محتوا

سرآغاز کتاب حاوی مطالبی پیرامون الگوهای رفتاری حضرت علی(ع) شناخت و ضرورت تبیین آنها، باضافه مطالبی درباره الگوهای رفتاری و شرایط زمان و مکان و اقسام الگوهای رفتاری است.

بخش ضرورت‌ها: این بخش با تبیین «جایگاه مباحث علمی» آغاز می‌شود. در این قسمت به دو نظریه معروف درباره علم و آگاهی اشاره شده است. که حاصل نظریه اول و غیر توحیدی تبدیل علم به جهل در اثر ناپایداری و تبدیل شدن فرضیه‌ها به فرضیه‌های جدید است. درمقابل، در نظریه دوم از دیدگاه توحیدی پیامبران الهی و اسلام و دیدگاه نهج‌البلاغه بر وجود واقعیت‌های ثابت و علم و آگاهی، باورها، فرمول‌ها، محاسبات، تحلیل‌ها و راه حل‌های جاودانه، در سراسر نظام هستی سخن گفته شده است. سپس به راههای اثبات علم جاودانه و راهها و روش‌های شناخت که شامل روش‌های تجربی، عقلی و فلسفی، و همچنین وحی الهی است اشاره شده و در مورد انواع علوم بحث شده است. در ادامه اظهارات وحی‌گونه حضرت علی(ع) در بخش علم و هنر و در ارائه دیدگاه‌های علمی، و طرح علوم و فنون از نظر کاربردی به سه دسته (رازهای کشف شده، رازهای در حال کشف، رازهای فوق درک بشری)تقسیم شده است. و در نهایت به این نکته اشاره شده که مجموع مباحث مطرح شده در این کتاب در این سه دسته مطرح شده است.

بخش دیگر این مباحث، «هنر از دیدگاه نهج‌البلاغه» است. در این دیدگاه، هنر برای خلق زیبایی‌ها و نشان دادن جمال و زیبایی پروردگار معرفی شده و به هدفمندی آن که سیراب کردن مردم در تمام سطوح فکری و آشنا کردن آنان با واقعیت‌ها اشاره شده است. جوانب گوناگون هنر شامل هنر سخنوری(که دل‌ها را تکان می‌دهد)، هنر نویسندگی(که در نامه‌ها و نوشته‌های امام علی(ع) تجلی یافته)، و استفاده از شعر حماسی و نمایشنامه‌نویسی برای رساندن پیام الهی و دفاع از آرمان‌ها می‌شود.

فصل اول رهنمودهای علمی امام علی(ع) است. این فصل به تفصیل به «علوم و آگاهی‌های امام(ع)» می‌پردازد. اعترافات متعدد صحابه و خلفا، مانند اعتراف عائشه مبنی بر اینکه علی(ع) عالم‌ترین مردم است و اعترافات دیگران به برتری علمی ایشان بیانگر وسعت دانش امام(ع) دانسته شده است .

در بخش «جلوه‌های علوم علوی»، به ریشه‌های پیدایش علم امام(ع)، از جمله علم غیب و وحی الهی و آموزش‌های پیامبر(ص) اشاره شده و منابع کتبی ایشان، مانند کتاب‌هایی که نزد امام بود(مانند «کتاب علی» و «جامعه»)، و «جفر» که تمام حوادث جهان در آن موجود است، ذکر شده‌اند.

در بخش «اقسام و جوانب علوم علوی»، علوم مختلفی که امام(ع) در آن‌ها سرآمد بودند، ، مانند علم تفسیر قرآن، علم کلام و خداشناسی، علم فقه و احکام دین، وعرفان که بزرگان عرفای جهان اسلام از ایشان آموخته‌اند، شرح داده شده است. همچنین امام علی(ع) پایه‌گذار نحو و ادبیات عرب دانسته شده و به آگاهی گسترده‌ای ایشان به علم فلک‌شناسی و نجوم و اسرار آسمان‌ها و توانایی پیشگویی از حوادث آینده، مانند حوادث کوفه و خراسان و ستمگری‌های بنی‌امیه، اشاره شده است. .

در بخش دیگر از مباحث به ترویج فرهنگ قرآنی از رهگذر جمع آوری قرآن توسط حضرت علی(ع)، تاسیس علم نحو برای حفظ قرآن پرداخته شده سپس مطالبی پیرامون امام و اقسام علوم، که در آن از علومی مانند: روانشناسی و رفتار شناسی و مسائل، مردم شناسی و علم وراثت که در بیانات و سیره حضرت علی(ع) یافت می‌شود، مطرح شده است.

در ادامه بحث، روش‌های تحقیق مطرح شده و مطالبی پیرامون ارزش و جایگاه تجربه، تجربه علمی و پاسخ امام(ع) با روش تجربی ذکر شده و به تشویق ایشان به آموزش و نقل حدیث، تلاش ایشان برای کسب دانش، نوشتن و جمع‌آوری حدیث، تدوین و تالیف کتب علمی و....اشاره شده است.

در بخشی دیگر علوم کاربردی، (صرف و نحو، لغت، فصاحت و بلاغت، جغرافیا، پاسخ به پرسش‌های ریاضی، رهنمودهایی در طب و بهداشت، مباحثی پیرامون کیمیا و صنعت و خط و خطاطی) و برخی علوم جدید، کاربرد و آموزش آنها توسط امامان(ع) مطرح شده است. پاسخ به پرسش‌ها اعم از شبهات، پرسش‌های عمومی، سؤالات شرعی و بیان احکام و حدود، توضیح اصطلاحات شرعی و پاسخ به مسائل حیوانات، پاسخ به مسائل تربیتی و استفاده از علم غیب در حل نزاع‌ها از دیگر موضوعات مطرح شده در این فصل است.

در فصل دوم، در سه بخش، به موضوع امام علی(ع) و رهنمودهای آموزشی هنری پرداخته شده است. در این فصل، ابتدا نحوه استفاده از نمایش در آموزش مورد بحث قرار گرفته و نمونه‌های به کار گرفته شده توسط حضرت علی(ع) در این خصوص ذکر شده سپس موضوع هنرهای کاربردی مطرح شده و به توصیه حضرت علی(ع) درباره روش نویسندگی و تشویق و هدیه دادن به شاعر توسط امام(ع) اشاره شده است. در ادامه به مباحث تبلیغاتی و آموزشی پرداخته شده و ضمن آن از سفرهای تبلیغی امام(ع) و استفاده ایشان از جاذبه‌های تبلیغی و هنر سخنوری و....یاد شده است. در چشمه‌سار نهج‌البلاغه عنوان مطالب آخر کتاب است که در آن بیانات امام(ع) در مورد حدیث‌شناسی، زیبائی‌های هستی، نژادشناسی، روح شناسی و....ذکر شده است. .

در پایان کتاب کتابنامه‌ای موضوعی شامل فهرست کتابهای فارسی و عربی پیرامون امام علی(ع) بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.