ظاه‍ری‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ داود

ظاه‍ری‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ داود
نام کامل	ابن داود ابوبکر محمد بن داود اصفهانی
نام پدر	داود
ولادت	255ق/869م‌
محل تولد	بغداد
رحلت	297ق/ 910م
پیشه	فقیه‌ ظاهری‌، ادیب‌، شاعر
اطلاعات علمی
برخی آثار	الزهرة

ابن داود ابوبکر محمد بن داود اصفهانی (255-297ق/ 869-910م)، فقیه‌ ظاهری‌، ادیب‌، شاعر و گردآورنده جنگی‌ از سروده‌های‌ عاشقانه‌.

ولادت

وی در سال 255ق/869م‌، در بغداد به‌ دنیا آمد، اما نیاکان‌ او در اصفهان‌ می‌زیسته‌اند. آگاهی‌ ما درباره زندگی‌ او اندک‌ است. از کودکی‌ نزد پدر که‌ خود بنیان‌گذار مکتب‌ ظاهری‌ در فقه‌ است‌، به‌ تحصیل‌ پرداخت.

مهارت‌ها

تیزهوشی‌ او زبانزد مردم‌ بود؛ چنان‌که‌ گفته‌اند در ۷سالگی‌ قرآن‌ را حفظ داشت‌ و در ۱۰سالگی‌ با ادیبان‌ و شاعران‌ هم‌روزگارش‌ گفت‌ و شنود و مناظره‌ آغاز کرد. در فهم‌ اخبار و احادیث‌ نیز دارای‌ بینش‌ کافی‌ بود، اما چندان‌ به‌ روایت‌ حدیث‌ نمی‌پرداخت. بااین‌همه‌ از پدرش‌ و نیز تنی‌ چند از محدثان‌ روزگار خود احادیثی‌ را روایت‌ کرده‌ است.

معاصرین

وی‌ با گروهی‌ از ادیبان‌، شاعران‌ و فقیهان‌ روزگار خویش‌ دوستی‌ و هم‌نشینی‌ داشت‌ که‌ از آن‌ میان‌ دو نحوی‌ بزرگ‌، نفطویه‌ و ثعلب و نیز ابن‌ رومی‌ شاعر و قاضی‌ ابوعمر یوسف‌ و ابن‌ سریج‌ را می‌توان‌ نام‌ برد.

مقام فقهی

ابن‌داود در ۲۷۰ق/۸۸۳ م‌، پس‌ از مرگ‌ پدر، به‌جای‌ او نشست‌ و به‌ تدریس‌ و افتا پرداخت. این‌ امر به‌ سبب‌ صغر سن‌ وی‌ پذیرفته‌ نیامد؛ پس‌ در پی‌ آزمایش‌ او برآمدند، اما او با هوشمندی‌ و زیرکی‌ ویژه‌ای‌ در این‌ آزمون‌ پیروز شد و بر مسند خویش‌ بماند.

برخی‌ از فقهای‌ هم‌روزگارش‌ دانش‌ فقهی‌ او را ستوده‌اند و مسعودی‌ و ابن‌ ندیم‌ از وی‌ به‌عنوان‌ فقیهی‌ یگانه‌ و دانشمند یاد کرده‌اند. به‌ گفته ذهبی،‌ ۴۰۰ نفر در درس‌ وی‌ شرکت‌ می‌جسته‌اند.

بااین‌همه‌ ابن‌ سریج‌، پیشوای‌ شافعیان‌، در دانش‌ فقهی‌ او به‌ دیده تردید نگریسته‌ است.

روش افتا

گزارش‌هایی‌ که‌ درباره فتواهای‌ او در دست‌ است‌، نشان‌ می‌دهد که‌ وی‌ به‌ پرسش‌های‌ جدی‌ به‌گونه‌ای‌ رندانه‌ و گاه‌ طنزآمیز پاسخ‌ می‌داده‌ است‌.

ویژگی‌های شخصیتی

ابن داوود شخصیتی‌ زودرنج‌ و حساس‌ داشت‌ و نازک‌‌خیال‌ بود.

وفات

وی در سال 297ق/ 910م، درگذشت.

آثار

همه آثار او، به‌جز کتاب‌ «الزهرة»، از دست‌ رفته‌ است‌. برخی از آثار منسوب‌ به او عبارتند از:

1. الوصول‌ إلی‌ معرفة الأصول‌؛
2. الإنذار؛
3. الإعذار؛
4. الإيجاز.

منابع مقاله

سیدی، محمد، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1369.

وابسته‌ها

الزهرة