روح و ریحان: تفاوت میان نسخه‌ها

در این دو جلد چنانکه در مقدّمه نیز بدان متذکّر شده‌اند هر جلد به شرح و تفسیر پنجاه و پنج عبارت از بایزید پرداخته است و لذا در مجموع به یکصد و ده عبارت و قول از وی پرداخته و مورد شرح و تفسیر قرار گرفته است. این اقوال نیز هم با شماره در فهرست معلوم شده است و هم با کلمه‌ی «گفت:». سرآغاز کتاب نبز با عبارتی زیبا از بایزید به طور برجسته در یک صفحه قرار گرفته است که آن چنین است: «به صحرا شدم، عشق باریده بود و زمین تر شده. چنان که پای به برف فرو شود به عشق فرو می‌شد».

در جلد اوّل ما شاهد 55 سخن از بایزید به همراه شرح و تفسیر آن هستیم که از شماره یک تا 55 را شامل می‌شود و در جلد دوّم دقیقاً ادامه‌ی همین شماره را تا انتها شاهد هستیم یعنی از شماره 56 الی 110. ضمن این که هر دو جلد برای خود مقدّمه‌ای مستقل دارد و در انتهای مقدّمه‌ی جلد دوّم تاریخ 1394 خورشیدی و ایّام سوگواری سلطان العاشقین، حضرت اباعبدالله الحسین(ع) قید شده است.

هر سخنی که گفته شده است منبع آن در پاورقیِ همان صفحه وارد شده و گاه از آنجا که چندین منبع تاریخی و یا صوفیانه به ذکر آن قول پرداخته باشند در همان پاورقی به منابع متعدّد هم اشاره می‌کند. در این تفسیر گذشته از اجتهادات و آراء خود نویسنده با شواهدی از آیات و روایت و نیز اقوالی از دیگر عارفان مواجه می‌شویم که در تشریح هر چه بهتر سخنان بایزید مفید به نظر می‌رسد.

نویسنده در گفتار 46 بیان می‌کند: گفت: خدای تعالی را بندگانند که اگر بهشت با همه‌ی زینت بر ایشان عرضه کنند، ایشان از بهشت همان فریاد کنند که دوزخیان از دوزخ <ref>متن، ج1، ص 20</ref>. این سخن که در [[تذکرة الأولیاء|تذکرة الاولیاء]] است نمونه‌های دیگری هم با اندکی اختلاف و یا به زبان غیر پارسی در [[الرسالة القشيرية|رساله قشیریه]] و [[حلية الأولياء و طبقات الأصفياء|حلیة الاولیاء]] آمده است. نویسنده در شرح این سخن مصداق این افراد را انبیاء و اولیاء خاص در نظر گرفته و در انتهای بحث خود می‌گوید: «عارفان در هر جایی که او باشد خوشدل و راحتند و برایشان بهشت و دوزخ فرقی نمی‌کند، بهشتی که نظر او نباشد همان دوزخ است که فقط تغییر رنگ و نام داده است؛ و دوزخی که به آن توجّه کند شاید صورت ظاهرش آتش باشد ولی در دل این آتش آبی سرد و گوارا برای افراد وجود دارد. غرض این است که آدمی که فقط به خداوند دل ببندد و با او انس بگیرد و او یگانه معشوقش واقع شود غیر از او را بر نمی‌تابد، در هر لباسی و در هر حالتی» <ref>متن، ج1، صص 385-384</ref>. آخرین سخن بایزید هم که با شماره 110 مشخّص شده است عبارتی است کوتاه و عمیق که گفت: نفس صفتی است که هرگز نپرورد جز به باطل <ref>متن، ج2 ص 513</ref>.