دانشگاه پهلوی به روایت اسناد

دانشگاه پهلوی به روایت اسناد
پدیدآوران	سلیمانی، فرزاد (گردآورنده) سلطانی احمدی، مجتبی (محقق)
ناشر	مؤسسه فرهنگی و هنری و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۷
شابک	‎978-964-419-881-6
کد کنگره	‏LGR۷۴۴/س۸د۲

دانشگاه پهلوی به روایت اسناد گردآورنده فرزاد سلیمانی و دکتر مجتبی سلطانی احمدی؛ سیاست‌های باستان‌گرایانه در دوره‌ی پهلوی دوم موجب شد تا موقعیت خاص فارس به ویژه شیراز به عنوان مهد تمدن ایران باستان مورد توجه کارگزاران حکومت قرار بگیرد و تأسیس دانشگاه پهلوی به عنوان بزرگترین دانشگاه خاورمیانه با شناخت از وضعیت خاص این منطقه صورت بگیرد. این کتاب به دنبال مطالعه‌ی اسنادی دانشگاه پهلوی از ابتدای دهه‌ی چهل تا پیروزی انقلاب اسلامی است. در این مجموعه ضمن توصیف و تبیین زمینه‌های احداث دانشگاه، چگونگی تکوین و مبارزات سیاسی دانشجویان آن نیز بررسی می‌شود. این مجموعه یکی از منابع مهم و گنجینه‌ای ارزشمند در بررسی و شناخت جنبش دانشجویی در ایران است.

ساختار

این کتاب از پنج فصل تشکیل شده است: فصل اول: کلیات؛ فصل دوم: دانشگاه پهلوی (تأسیس، تثبیت و گسترش)؛ فصل سوم: دانشگاه پهلوی و نهضت امام خمینی(ره)؛ فصل چهارم: مبارزات دانشجویان دانشگاه پهلوی در واپسین دهه‌ی عمر رژیم پهلوی؛ فصل پنجم: دانشگاه پهلوی در آخرین سال رژیم پهلوی

معرفی کتاب

انقلاب اسلامی ایران با همگامی تمام قشرهای جامعه و با هدایت و رهبری حضرت امام خمینی(ره) به پیروزی رسید. دانشجویان هر جامعه ای، یکی از اقشار آگاه جامعه نسبت به مسائل گوناگون هستند و ویژگی آرمان خواهی و منتقد بودن به عنوان یکی از صفات ممتاز، آنان را از سایر گروه‌ها و اقشار اجتماعی متمایز می‌کند. به همین خاطر، داشتن تفکر انتقادی در جهت بهبود وضعیت موجود، قشر دانشجو را در تلاش و تکاپو نگه می دارد و همواره او را با مسائل مختلف اجتماعی درگیر می‌کند. اسناد و مدارک موجود، حاکی از فعالیت انقلابی دانشگاهیان و دانشجویان است. اسناد مجموعه‌ی حاضر بیانگر گوشه‌ای از تلاش‌های دانشجویان دانشگاه پهلوی با وجود مراقبت‌های رژیم و مقابله علیه مبارزات آنان است.

سرزمین فارس همانند دوران باستان در دوره‌ی اسلامی نیز از اهمیت فراوان تاریخی برخوردار بود. استان فارس در دوره‌های مختلف شامل بخش وسیعی از خاک ایران بوده است و همچنین موقعیت جغرافیایی آن به گونه‌ای است که از طریق خلیج فارس با تمدن اروپایی ارتباط و آشنایی داشت، از زمان‌های دور بازرگانان و تجار خارجی به این منطقه رفت و آمد و داد و ستد داشته‌اند. بدین ترتیب ایالت فارس به عنوان دروازه‌ی جنوبی ورود نوگرایی و تحول خواهی ایران محسوب می‌شود. علاوه بر این، ایالت فارس به عنوان مهد فرهنگ و تاریخ ایران همواره در صحنه‌ی استقلال و آزادی خواهی، کانون مبازات ضد استعماری بوده است. شهر شیراز نیز به عنوان شهری قدیمی گذشته‌ای دیرینه دارد، شهری که وارث و نگهدارنده‌ی فرهنگ و تمدن سرزمین ایران محسوب و از قدیم الایام لقب «دارالعلم» داشته، و بزرگان و اندیشمندانی از ادب و فرهنگ و معارف اسلامی را - که هرکدام در دوران مختلفی از تاریخ ایران صاحب مکتب بوده‌اند - در دامن خود پرورانده است. شیراز به دلیل مرکزیت سیاسی و اجتماعی منطقه‌ی فارس، که در برگیرنده‌ی بخش وسیعی از قسمت‌های جنوبی کشور است، همواره در تحولات سیاسی - اجتماعی تاریخ ایران نقش بسزایی داشته است. همچنین جاذبه‌های گردشگری و مراکز صنعتی موجب حضور گسترده‌ی اتباع خارجی در شیراز شده است.

سیاست‌های باستانگرایانه و بازگشت به دستاوردهای فرهنگی و اجتماعی ایران باستان در دوره‌ی پهلوی دوم موجب شد تا موقعیت خاص فارس به ویژه شیراز به عنوان مهد تمدن ایران باستان مورد توجه کارگزاران حکومت قرار بگیرد و تأسیس دانشگاه پهلوی به عنوان بزرگترین دانشگاه خاورمیانه با شناخت از وضعیت خاص این منطقه صورت بگیرد. دانشجویان دانشگاه پهلوی ویژگی‌های متمایزی نسبت به سایر دانشجویان کشور داشتند، زیرا به واسطه‌ی ارتباطاتی که دانشگاه با سایر دانشگاه‌های جهان داشت، اکثر دانشجویان با آگاهی از وضعیت سایر کشورهای پیشرفته و مقایسه‌ی آن‌ها با اوضاع کشور خود در پی یافتن علل عقب ماندگی ایران و جستجوی راهکارهای پیشرفت و بالندگی آن بودند.

حضور گسترده‌ی دانشجویان دانشگاه پهلوی در اعتصابات، تظاهرات، تحصن‌ها و سخنرانی‌ها، ائتلاف و همکاری آن‌ها با سایر گروه‌های اجتماعی مردم شیراز، نشانگر این است که علی رغم سرمایه گذاری و تبلیغات گسترده در شیراز، حکومت پهلوی نتوانست به جز جذب اندکی از طبقات خاص جامعه، طبقات اصلی را با خود همراه سازد. با قیام 15 خرداد 1342 و شروع جنبش دینی - سیاسی، دانشجویان نیز متأثر از این جنبش به فعالیت پرداختند. خرداد سال 1342 را می‌توان نقطه عطفی در تاریخ مبارزات ملت ایران دانست، زیرا بسیاری از معادلات حاکم بر روند جریان‌های فکری را تحت الشعاع خود قرار داد. قیام 15 خرداد به عنوان جریان کاملا برخاسته از تفکر دینی و نیز با غایت و هدفی دینی و از همه مهم تر برخورداری از رهبری یک مرجع دینی توانست اکثریت اقشار جامعه‌ی ایران آن روز را با خود همراه سازد. فراگیری وسیع قیام 15 خرداد و همراهی آحاد مردم با رهبر آن و نیز حوادث پس از آن، باعث شد تا ایدئولوژی دینی به عنوان راهکار مناسب مبارزه در میان جوانان بالاخص دانشجویان مطرح و مورد توجه قرار گیرد.

کتاب پیش رو به دنبال مطالعه‌ی اسنادی دانشگاه پهلوی از ابتدای دهه‌ی چهل تا پیروزی انقلاب اسلامی است. در این مجموعه ضمن توصیف و تبیین زمینه‌های احداث دانشگاه، چگونگی تکوین و مبارزات سیاسی دانشجویان آن نیز بررسی می‌شود. این مجموعه یکی از منابع مهم و گنجینه‌ای ارزشمند در بررسی و شناخت جنبش دانشجویی در ایران است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران