الموشح

‏الموشح
پدیدآوران	مرزبانی، محمد بن عمران (نویسنده) بجاوی، علی محمد (محقق)
عنوان‌های دیگر	مآخذ العلماء علی الشعراء في عدة أنواع من صناعة الشعر
ناشر	نهضة مصر
مکان نشر	قاهره - مصر
چاپ	1
موضوع	زبان عربی - فن شعر شاعران عرب شعر عربی - تاریخ و نقد
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏PJA‎‏ ‎‏2215‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏4‎‏م‎‏8‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الموشح، مآخذ العلماء على الشعراء في عدة أنواع من صناعة الشعر، اثر عربى ابوعبدالله محمد بن عمران بن موسى مرزبانى، كتابى است در نقد شعر كه در قرن چهارم هجرى نوشته شده است.

ساختار

كتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در چهار باب تنظيم شده و نویسنده در هر باب، به بررسى شعراى دوران خاصى، پرداخته است.

نویسنده نظريات علما را درباره شعرا نقل كرده، ولى صرفا به اين نقل اكتفا نمى‌كند، بلكه علاوه بر ذكر مآخذ، كتاب را بر حسب شعرا و شعرا را بر حسب زمانى كه مى‌زيسته‌اند مرتب نموده است. علاوه بر اين، در مواجهه با اين مآخذ، همانند فردى آگاه و مطلع برخورد نموده؛ ازاين‌رو برخى را توثيق مى‌كند و بعضى را داراى اشكال دانسته و مواردى را نيز تصحيح مى‌نمايد.

نقد شعر در تاريخ ادبيات سابقه‌اى بس طولانى دارد. در عصر اموى گفت‌وگوها و نظريات گوناگونى درباره شاعرترين شعرا صورت مى‌گرفت كه گاه به منازعه و دشمنى منجر مى‌شد.

اما اولین كسى كه به تأليف كتابى در اين زمينه پرداخت، محمد بن سلام جمحى (232ق) بود كه در «طبقات الشعراء» به اين امر پرداخت. پس از وى، ابن قتيبه (276ق) در «الشعر و الشعراء» و ابوالعباس ثعلب (291ق) در «قواعد الشعر» و قدامة بن جعفر (310ق) در «نقد الشعر» و نيز ابن طباطباى علوى (322) در «عيار الشعر» و در آخر حسن بن بشر آمدى (370ق) در «الموازنة بين ابي‌تمام و البحتري» به اين امر پرداختند. در اثر حاضر، مؤلف در موارد بسيارى به آراء و نظريات ناقدين مذكور در باب شعر اشاره كرده است؛ بنابراین اثر حاضر، كتابى است كه در نقد شعر نگارش يافته است.

مؤلف در اين كتاب، به عيوب و ايراداتى كه اهل علم نسبت به شعرا وارد دانسته‌اند، از قبيل: لحن، اسناد، ايطاء، اقواء، تضمين و... پرداخته است.

گزارش محتوا

در مقدمه، به توضيح اسناد، ايطاء، اقواء و اكفا پرداخته شده است.

در باب اول، شعر شعراء جاهليت مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. اين شعرا، به ترتيب، عبارتند از: امرؤالقيس بن حجر؛ نابغه ذبيانى؛ زهير بن ابى‌سلمى؛ اعشى (ميمون بن قيس)؛ طرفة بن عبد؛ بشر بن ابى‌خازم؛ حسان بن ثابت انصارى؛ نابغه جعدى (عبدالله بن قيس)؛ شماخ بن ضرار؛ لبيد بن ربيعه عامرى؛ عدى بن زيد عبادى؛ ابوداود ايادى؛ مهلهل بن ربيعه؛ عمرو بن اهتم و زبرقان بن بدر؛ ملتمس ضبعى؛ مسيب بن على ضبعى؛ امية بن ابى‌الصلت؛ اثمر بن تولب؛ عمرو بن قميته؛ قيس بن حظيم و عمرو بن احمر باهلى.

در پايان اين باب، نكاتى پيرامون ضروريات شعرى بيان شده است.

در باب دوم، شعر شعراى اسلامى مورد بررسى واقع شده است. اين شعرا، عبارتند از: فرزدق؛ جرير بن عطيه خطفى؛ اخطل (غياث بن غوث)؛ كثير بن عبدالرحمن؛ راعى الابل نميرى؛ قطامى؛ ذوالرمه؛ عبيدالله بن قيس رقيات؛ احرص بن محمد؛ ابودهيل جمحى؛ نصيب الاسود؛ عدى بن رقاع؛ اعشى همدان؛ جمل بن معمر عذرى؛ عمر بن ابى‌ربيعه؛ قيس بن ذريح؛ مجنون بنى عامر؛ طرماح بن حكيم؛ حارث بن خالد مخزومى؛ عبدالله بن عمر عبلى؛ عروة بن اذينه؛ اغلب العجلى؛ ابوالنجم عجلى؛ عجاج؛ رؤبة بن عجاج؛ ابونخيله سعدى؛ مالك بن اسماء؛ قحيف عامرى؛ اقيشر اسدى؛ ايمن بن خريم؛ ابن هرمه؛ عبدالرحمن القس؛ نوح بن جرير؛ ابوحبه الثميرى؛ ابن ميادة المرى و عبدالله بن مسلم بن جندب هذلى؛ حسین بن مطير.

در پايان اين باب نيز مطالبى پيرامون عيوب معانى شعر، عيوب ائتلاف لفظ و معنى، عيوب ائتلاف لفظ و وزن، عيوب ائتلاف معنى و قافيه مطرح شده است.

شعر شعراى جديد، در باب سوم مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. برخى از اين شاعران، عبارتند از: بشار بن برد العقبلى؛ مروان بن ابى‌حفصه؛ ابوالعتاهيه؛ ابونواس؛ مسلم بن ولید؛ عباس بن الاحنف؛ كلثوم بن عمرو العتابى؛ اشجع السلمى؛ محمد بن مناذر؛ مؤمل بن اميل؛ العمانى الراجز؛ بكر بن النطاح؛ فضل الرقاشى؛ محمد بن يسير الحميرى؛ دعبل بن على الخزاعى؛ اسحاق بن ابراهیم موصلى و...

باب پايانى، به بيان نكوهش اشعار پست و مضطرب اختصاص داده شده است.

خواننده هنگام مطالعه كتاب، درمى‌يابد كه اجزاء آن به يكديگر پيوسته‌اند و از تار و پودى هماهنگ برخوردارند. چنين كتابى ذوق و قريحه را پرورش داده و شخص را به مواضع درستى و نادرستى يك گفتار آگاه مى‌سازد؛ به‌نحوى كه بتواند استادانه به نقد و بررسى اشعار شاعران بپردازد.

وضعيت كتاب

تحقيق كتاب، توسط على محمد البجاوى صورت گرفته است.

محقق در پاورقى‌ها، مراجع ضبط، شرح، تحقيق و... را ثبت كرده است تا باعث اطمينان خواننده باشد. در پايان كتاب نيز فهرست‌هاى متنوعى افزوده است كه دستيابى به مطالب و موضوعات كتاب را تسهيل مى‌كند.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

وابسته‌ها

مناجات الهیات حضرت امیر علیه‌السلام

معجم الشعراء