فقه اللغة المقارن

فقه اللغة المقارن
پدیدآوران	سامرائی، ابراهیم (نویسنده)
ناشر	دار العلم للملايين
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1987م.
چاپ	چاپ چهارم
موضوع	فقه اللغه عربي زبان عربي - دستور زبان تاريخي زبان عربي - دستور زبان تطبيقي
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‎‏/‎‏س‎‏2‎‏ف‎‏7 / 6071 ‏PJ‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، فقه اللغة (ابهام‌زدایی) را ببینید.

فقه اللغة المقارن، اثر ابراهیم سامرائی کتابی است در موضوع لغت. اثر حاضر، مطالعاتی در زبان‌شناسی است که برخی از آنها صرفاً به زبان عربی مربوط می‌شود و در برخی دیگر از روش مقایسه و توازن بین زبان‌های سامی نیز بهره می‌برد. برخی از این مباحث، پیش‌تر توسط نویسنده در مجله‌های عراقی مانند سومر و مجله المجمع العلمی العراقی، و مجلة کلیة الآداب و مجلة کلیة التربیة و المعلم الجدید چاپ شده بوده که وی پس از افزودن برخی مباحث و نتایج جدید به آنها، تصمیم به چاپشان در قالب یک کتاب گرفته تا این مباحث را در یکجا جمع کند. هدف وی از این کار این بوده که طالبان علم و بخصوص علاقه‌مندان به موضوعات زبان‌شناختی، دسترسی آسان‌تری به این مباحث داشته باشند.

ساختار

کتاب یک جلد دارد و حاوی پیشگفتار، مقدمه و محتوای مطالب در 20 بخش است که برخی دارای فصل‌هایی نیز هستند؛ در مجموع، مباحث کتاب بعلاوه پیشگفتار و مقدمه در 22 شماره ذکر شده است.

منابع کتاب در قالب دو دسته منابع عربی و منابع اجنبی(غیرعربی) تقسیم‌بندی شده است؛ در بخش منابع عربی، ابتدا مجلات ذکر شده است و سپس کتاب‌ها. با نگاه به منابع کتاب، درمی‌یابیم که نویسنده از کتاب‌های عربی زیادی در نگارش این اثر بهره برده است. چون نام برخی از مجلات در بخش گزارش محتوا به‌عنوان منابع ذکر شد، به ذکر نمونه‌ای از کتاب‌هایی که منبع این اثر هستند می‌پردازیم: الاتباع و المزاوجة احمد بن فارس، الاتقان فی علوم القرآن سیوطی، الآثار الباقیة عن القرون الخالیة بیرونی، احیاء النحو ابراهیم مصطفی، ادب الکاتب ابن قتیبه، ادب الکتاب صولی و.... برای اطلاع دقیق‌تر از منابع به صفحات 305 تا 314 کتاب مراجعه کنید.

گزارش محتوا

این مباحث، مطالعاتی در زبان‌شناسی است که برخی از آنها صرفاً به زبان عربی مربوط می‌شود و در برخی دیگر از روش مقایسه و توازن بین زبان‌های سامی نیز بهره می‌برد. ابراهیم سامرایی در مقدمه کتاب می‌نویسد: من این مطالعات را با انگیزه تحقیق در مورد مشکل جدی لغوی در جامعه عرب انجام داده‌ام، که این مشکل در آن مشهود است، و امیدوارم چیزی بر این مباحث بیفزایم، با اطمینان از اینکه تلاش‌های مختلف در روش‌های تحقیق به درک مسئله زبان‌شناختی کمک می‌کند. با وجود تلاش‌های مفید پیشینیان، هنوز جای تحقیق و مطالعه در زبان عربی تا به امروز وجود دارد. برخی از این مباحث، پیش‌تر توسط نویسنده در مجله‌های عراقی مانند سومر و مجله المجمع العلمی العراقی، و مجلة کلیة الآداب و مجلة کلیة التربیة و المعلم الجدید چاپ شده بوده که وی پس از افزودن برخی مباحث و نتایج جدید به آنها، تصمیم به چاپشان در قالب یک کتاب گرفته تا این مباحث را در یکجا جمع کند. هدف وی از این کار این بوده که طالبان علم و بخصوص علاقه‌مندان به موضوعات زبان‌شناختی، دسترسی آسان‌تری به این مباحث داشته باشند.

نویسنده پس از بیان پیشگفتار کتاب، مقدمه‌ای درباره مباحث زبان‌شناختی مطرح می‌کند. او سپس به بیان پیشینه بحث و بحث‌های تاریخی درباره مسئله زبانی می‌پردازد. پس از بیان این مباحث، از فعل و نظام فعلی در زبان عربی صحبت می‌نماید، سپس ترکیب و بنا در عربی را بررسی می‌کند، پس از آن به بحث از تثنیه می‌پردازد و سپس به سراغ جمع می‌رود. وی در بحث از جمع، مقایسه‌ای هم انجام می‌دهد. اعراب در لغت و حد و میزان دلالتش بحث دیگری است که نویسنده به صورت مقایسه‌ای با زبان‌های سامی، به آن می‌پردازد. بحث از نون و میم در زبان عربی و کنکاش در تنوین، از دیگر مباحثی است که نویسنده در این کتاب درباره آنها در فصل‌هایی مستقل بحث می‌کند. بخش دهم مطالب کتاب که با احتساب مقدمه و پیشگفتار، به‌عنوان شماره 12 در مطالب کتاب ذکر شده است، با عنوان «بحوث فی اللغة» مطرح شده است. این بخش خودش دارای 3 فصل است و در این فصل از پیوند زبان عربی میان تولد جدید و اصطلاح فنی، موقعیت جدید در زبان، و هجرت واژگان، صحبت شده است. در ادامه بخش‌های کتاب این مباحث مطرح شده است: زبان عربی بین رکود، تکامل و تولید، مقایسه میان ادبیات و زبان و متون، بحث از حقیقت تضمین در علوم عربی، فرهنگ عربی و مباحث جغرافیایی و اقلیمی مرتبط با آن، فرهنگ جهانی در تاریخ، آنچه در فرهنگ اسلامی و عربی دخالت دارد، بحث از فرهنگ سریانی، تعلیقه بر مقاله «عربی، آرامی، عبری»، بحثی تاریخی در زبان و لهجه‌های مختلف با عنوان الاعلام، و تعبیرات اروپایی موجود در عربی جدید.

نمونه محتوای کتاب

در بخشی از مطالب کتاب با عنوان «هجرة الالفاظ» می‌خوانیم: شاید شما پیش از آشنا شدن با این مبحثی که اکنون مطرح می‌شود اگر می‌شنیدید که کلمات با حرکت مردم در حومه این دنیا حرکت می‌کنند، تعجب می‌کردید. پیش‌تر می‌دانستیم که: کوچ یکی از ویژگی‌های مردم و نیز از عادات پرندگان است و من امروز به شما می‌گویم که واژه‌ها هم کوچ می‌کنند و به دیار خود باز می‌گردند؛ و زبان نیز مانند سایر شاخه‌های دانش بین مردم منتقل می‌شود. علم ملک شخصی کسی نیست و هیچ قومی نیست که دارای سنگ‌بنای دانش باشد و در آن امر با قوم دیگری شریک نباشد. این امر به این دلیل است که میراث بشری محصول گروه بزرگی از ملت‌ها است؛ اگرچه این‌ها از نظر امکان دستیابی به علم و میزان حظ و بهره از آن، برابر نیستند.

زبان‌ها با هم آمیخته و متداخلند و شاید نشانه نشاط و زنده‌بودن زبان این باشد که هر زمان که نیاز باشد از زبان‌های دیگر اثر می‌پذیرد. و چنین شد که مطالب عجیب و فراوانی با چندین ریشه وارد عربی شد که از جمله آنها یونانی، لاتینی و فارسی بود. ما این ورود زبانی را مزاحم نمی‌دانیم، زیرا همه این زبان‌ها در اصولی که دارند مشترک هستند.

وضعیت کتاب

منابع کتاب و فهرست مطالب، به ترتیب پس از پایان محتوای مطالب آمده است. پاورقی‌های کتاب علاوه بر ذکر ارجاعات، حاوی مطالب مفیدی در شرح محتوای مطالب است.

منابع مقاله

مقدمه، فهرست مطالب و متن کتاب.