سیرافی، احمد بن علی

سیرافی، احمد بن علی
نام کامل	ابن ‌نوح سیرافی، ابوالعباس احمد بن ‌علی بن ‌محمد بن ‌احمد ابن ‌عباس بن ‌نوح
لقب	سیرافی
نام پدر	علی
ولادت	قرن 4
رحلت	قرن 5
اطلاعات علمی
مشایخ	ابوغالب زراری، ابن ‌قولویۀ قمی، محمد بن ‌علی ابن ‌بابویه قمی، حسن ابن ‌حمزۀ طبری، احمد بن ‌محمد بن ‌یحیی عطار
شاگردان	نجاشی
برخی آثار	اخبار الوکلاء الاربعة، القاضی بین الحدیثین المختلفین، التعقیب و التعفیر

برای دیگر کاربردها، سیرافی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ابن ‌نوح سیرافی، ابوالعباس احمد بن ‌علی بن ‌محمد بن ‌احمد ابن ‌عباس بن ‌نوح، محدث، رجال‌شناس و فقیه امامی در سده‌های 4 و 5ق/10 و 11م.

زندگانی

علت انتساب وی به سیراف (از شهرهای فارس) همچون دیگر جزئیات زندگی وی روشن نیست، ولی در منابع تصریح شده که در بصره اقامت داشته است. به هر حال با بررسی اسانید روایات او می‌توان به اطلاعاتی کلی در خصوص زندگی او دست یافت. اگر در مورد روایت مستقیم ابن ‌نوح از محمد بن ‌بحر رُهنی سجستانی (متوفای پیش از 330ق) به سبب فاصله زمانی طولانی (نزدیک به 80 سال) میان مرگ آن دو و نیز در مورد استماع وی از احمد بن ‌حمدان قزوینی در 342ق به جهت احتمال افتادگی واسطه، تردید روا داریم، باز استماع او از ابوعبدالله محمد بن ‌احمد صفوانی در 352ق در بصره و مکاتبه با حسین بن ‌علی بزوفری در همان سال می‌تواند در تخمین دوره زندگی وی به کار آید.

تحصیلات

ابن ‌نوح براساس سندی در الغیبه طوسی برای تحصیل و استماع حدیث سفری به مصر داشته است.

مشایخ

از مشایخ ابن ‌نوح باید محمد بن ‌علی ابن ‌بابویه قمی، حسن ابن ‌حمزۀ طبری، احمد بن ‌محمد بن ‌یحیی عطار، ابوالحسن علی بن ‌بلال مهلبی، محمد بن ‌علی بن ‌فضل بن ‌تمام، احمد بن ‌ابراهیم بن ‌ابی رافع، احمد بن ‌جعفر بن ‌سفیان بزوفری، حسین بن ‌علی ابن ‌بابویه قمی و نیایش محمد بن ‌احمد بن ‌عباس را نیز نام برد. از میان شاگردان و روایت‌کنندگان وی به غیر از نجاشی می‌توان از حسین بن ‌ابراهیم قمی یاد کرد که طوسی به واسطه او از ابن ‌نوح روایت می‌کند. تاریخ درگذشت وی دانسته نیست، ولی به نظر می‌آید که در 408ق، سال ورود طوسی به بغداد، هنور در قید حیات بوده و تألیف الفهرست طوسی چندان فاصله‌ای از وفات او نداشته است. وی همچنین از برخی محدثان مقیم بغداد، مانند ابوغالب زراری، ابن ‌قولویه قمی و ابن ‌داوود قمی که هر سه در 368ق درگذشته‌اند، ظاهراً به‌طور مستقیم روایت کرده است.

شاگردان

نجاشی که احتمالاً وی را در بصره ملاقات کرده است، ضمن توثیق و تأکید بر اتقان وی در روایت، او را فقیهی بصیر به حدیث خوانده و از وی به «استاذنا» و «شیخنا» تعبیر کرده و چنانکه از عبارتش بر می‌آید از او بهره علمی بسیار برده است. همو در مواردی دیگر به ذکر نظرات رجالی ابن ‌نوح پرداخته و او را مورد اعتماد دانسته است.

باورها

طوسی نیز با اینکه تصریح می‌کند که ابن ‌نوح را از نزدیک ندیده است، نقل کرده که وی در مسائل کلامی دارای نقطه ‌نظرهایی خاص همچون قول به رؤیت خداوند بوده است؛ با این حال همو ابن ‌نوح را در حدیث «واسع الروایه» خوانده و توثیق کرده است.

آثار

1. اخبار الوکلاء الاربعة یا اخبار الابواب از معروف‌ترین آثار ابن نوح است. این کتاب مورد استفاده بسیار طوسی در الغیبه واقع شده و یکی از معدود منابعی است که اطلاعات با ارزشی درباره دوره غیبت صغری و نواب چهارگانه و نیز در مورد کسانی که خود را باب امام غایب(ع) می‌دانستند، به دست می‌دهد. ابن ‌نوح در این کتاب بیش از هرچیز روایات مسائل غیبت نقل کرده است). ابن ‌نوح در این کتاب بیش از هرچیز روایات ابن ‌برنیّه هبه الله ابن ‌احمد کاتب را که از شیوخ وی بوده، اساس کار خود قرار داده است.
2. التعقیب و التعفیر
3. القاضی بین الحدیثین المختلفین
4. المصابیح، در ذکر روایت‌کنندگان هر یک از ائمه(ع) و نیز کتابی در تکمیل تألیف ابن ‌عقده در خصوص اصحاب امام صادق(ع) که ظاهراً مفصل بوده و مورد استفادۀ نجاشی قرار گرفته است.‍

شایان ذکر است که ابن ‌نوح ضمن وصیتی اجازه مورد استفاده نجاشی در جای جای رجال قرار گرفته است. ظاهراً ابن ‌نوح تألیفی نیز در فهرست آثار امامیه داشته که نجاشی از آن بهره گرفته و به واسطه او بسیاری از آثار سلف را روایت کرده است، به‌طوری که می‌توان ابن ‌نوح را یکی از حلقه‌های مهم در زنجیره‌های روایت کتب پیشین امامیه به‌شمار آورد. طوسی در الفهرست یادآور شده است که آثار ابن ‌نوح همگی به صورت پیش‌نویس بوده و از آنها چیزی باقی نمانده است. با این همه، چنانکه پیش‌تر گفته شد، همو در الغبیه (تألیف ح 447ق) از روایات وی بهره برده است. اندک بودن اطلاعات درباره ابن ‌نوح موجب شده تا ابن ‌شهرآشوب در معالم العلماء چیزی بر گفته‌های طوسی نیفزاید و حتی علامه حلی و ابن ‌داوود حلی جنین تصور کنند که شخص مورد نظر طوسی در الفهرست و رجال غیر از شخص مذکور در رجال نجاشی است.

منابع مقاله

انصاری، حسن، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.