بحث کاربر:Km13401340@gmail.com

معراج پدیده ای شگفت

معراج پدیده ای شگفت
پدیدآوران	کاظم محمّدی (نویسنده)
ناشر	انتشارات نجم کبری
مکان نشر	ایران ـ کرج
سال نشر	1397 ش
چاپ	سوّم
شابک	‎2-0-96787-964-978
موضوع	پیامبر اسلام. مولانا. شعر فارسی. معراج.
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ 6م37م/5/221 BP

معراج پدیده ای شگفت نوشته‌ی استاد کاظم محمّدی کتابی است که به بیان علمیِ پدیده ی معراج می پردازد. معراج تأییدی قرآنی و روایی دارد و در این باره بسیاری از مفسّران ذیل آیات مربوطه حرف و حدیثهای فراوانی را نقل کرده اند. امّا این پدیده ی شگفت انگیز قهراً تعبیری علمی ـ فلسفی هم دارد، یعنی گذشته از نقل می توان به سخنان عقل نیز اعتنا کرد و از راه علم و فلسفه نیز بر آن پدیده ناظر بود و این چیزی است که در این کتاب با آن مواجه خواهیم بود.

اهمّیّت معراج تا آنجاست که اغلب عارفان و ادیبان قرآن دان در آن باره یا ابیاتی گفته اند و یا چکامه ی بلندی را سرورده اند. تعداد معراج نامه های شاعران و ادیبان آنقدر زیاد است که خود می تواند منظور نظر واقع شود. برخی از این معراج نامه ها نیز انصافاً بسیار عالی و دقیق سروده شده اند، چنانکه حکیم نظامی گنجوی و برخی دیگر اینگونه اند. مولانا هم در مثنوی خود با توجّه زیاد از این پدیده یاد کرده و نکات برجسته ای را بر شمرده است. با این حال کتاب معراج پدیده ای شگفت، چنانکه از مقدّمه ی ناشر بر می آید متن پیاده شده ی درسهایی است که استاد کاظم محمّدی در سالهای دور در شبکه های داخلی و خارجی پخش شده است. این کتاب حاوی سه سخنرانی ایشان است که بعد از پیاده شدن با ویرایشی اندک برای مخاطبان چاپ شده است.

ساختار

کتاب معراج پدیده ای شگفت اثری است در یک جلد در 124 صفحه و در طرحی مناسب. چنانکه از مقدّمه معلوم است این متن ابتدا گفتاری بوده، درسهای استاد کاظم محمّدی در شبکه های تلویزیونی، که بعداً پیاده و برای چاپ آماده شده است، لذا بیشتر حالت گفتاریِ آن حفظ شده است و کمتر در مطالب آن دخل و تصرّفی صورت گرفته است، ولی با این حال کیفیت کتاب را هم به خوبی حفظ کرده است.

کتاب با آیه ای که نمایانگر بحث است آغاز شده است، یعنی آیه ی مشهور معراج و بحث کتاب به نوعی شرحی فلسفی و علمی برای این پدیده است و چنانکه از متن پیداست در سه نوبت درسی این بحث ارائه شده است، طبیعی است که برای مخاطبان نادیده که می تواند میلیونها انسان بوده باشد و سطح مخاطب نیز به طور آشکار و رویاروی وجود ندارد، نمی توان سطح مطالب را خیلی بالا برد، لذا استاد نیز همین مقوله را لحاظ کرده و سطح میانه را برای مخاطبان خود در نظر گرفته و به ادای بحث اهتمام نموده است.

فهرست مطالب کتاب که مختصر است بدین شرح است: مقدّمه ی ناشر، مثنوی معراج، سخن اوّل، سخن دوّم، سخن سوّم، معراجنامه ی نظامی، و نمایه. خواننده، در شروع و پایان کتاب با دو معراجنامه مواجه است، ابتدا با مولانا در مثنوی و در انتها با حکیم نظامی گنجوی در خمسه. این هر دو هم مورد علاقه ی نویسنده است و هم در این باره حرفهای نغزی برای گفتن دارند و شروع و ختمی مناسب برای این کتاب منظور شده است.

سخنرانی نخست از صفحه ی 19 تا 43 را در بر دارد. سخنرانی دوّم از صفحه ی 43 الی 67 و سخنرانی سوّم هم از صفحه ی 67 تا 87. یعنی در هر سه سخنرانی حجمی نسبتاً متعادل و برابر را شاهد هستیم. نویسنده در این سه سخن هم از آیات برای بحث خود استفاده کرده است و هم اشاراتی روایی در آن دیده می شود در عین حال از حرف و حدیث عارفان و اشعاری که ایشان به طور مقدّماتی در این باره سروده اند غافل نبوده است. ضمن اینکه تم اصلی بحث فلسفی است، زیرا مقوله ی زمان و مکان را و تسلّط یافتن بر آن را در راستای کار و بحث خود قرار داده است.

گزارش محتوا

کتاب معراج پدیده ای شگفت نگرشی نو به مقوله ی معراج است که از طریق بحث زمان و مکان و با تحلیلهای فلسفی به بیان و چگونگی مسئله ی معراج پرداخته است. با در نظر داشتن بستر زمانی که این مسئله در آن مطرح شده امری کاملاً نو و تازه بوده است، گر چه بعد از آن نیز کمتر از دید فلسفی به مسئله نگریسته شده است، اغلب آثاری که بعد از این منتشر شده عموماً جنبه یتفسیری روایی داشته است و جنبه های فلسفی و عرفانی آن کمتر مورد نظر بوده است.

درج ابیاتی از مثنوی که در در آغاز کتاب آمده است نه تنها بحث معراج را به خوبی بیان می کند بلکه زمینه و مقدّمات بحث را هم به نحوی ارزشمند راهبری می نماید. در واقع بحث از رؤیت جبرائیل آغاز می شود، جبرائیلی که بلد راه پیامبر تا سدرة المنتهی است و تا آن موقف مقدّمات معراج است، بعد از آن از حضور هیچ کس خبری نیست جز شخص پیامبر و رسیدن تا مرحله ای که قرآن کیفیت و کمیّت آن را به خوبی بیان می کند. این ابیات سیر وجودی ظاهر به باطن را در شخص پیامبر مورد مداقه قرار می دهد و غرضش ظرفیّتی است که در شخص نبی وجود داشته و همین او را تا خدا بالا می برد.

تا این مقطع که گفت:

و این ماجرا ادامه می یابد تا آن هنگام که جبرئیل در راه معراج از رفتن باز می ماند و پیامبر وی را دعوت به ادامه ی راه می کند که:

مصطفی می گفت پیش جبرئیل		که چنانکه صورت توست ای خلیل
مر مرا بنما تو محسوس آشکار		تا ببینم مر تو را نظّاره وار
گفت نتوانی و طاقت نبودت		حسّ ضعیف است و تنک، سخت آیدت
گفت بنما تا ببیند این جسد		تا چه حد حس نازک است و بی مدد
چونکه کرد الحاح بنمود اندکی		هیبتی که کُه شود زو مندکی
شهپری بگرفته شرق و غرب را		از مهابت گشت بیهش مصطفا
احمد ار بگشاید آن پر جلیل		تا ابد بیهوش ماند جبرئیل
چون گذشت احمد ز صدره و مرصدش		وز مقام جبرئیل و از حدش
گفت او را هین بپر اندر پی ام		گفت رو رو من حریف تو نی ام

در سخن اوّل بیتی وجود دارد که بحث با آن آغاز می شود که در دل آن سخنهای بسیاری وجود دارد، بیت این است:

آن که سرشتِ تنش از جان بود

سیر عروجش به تن آسان بود

در این بحث زمینه چینیهای لازم برای بیان معراج صورت می گیرد، سخن از مرزهای هر موجود است، سخن از کم و کیف موجودات است و نهایتاً سخن از خلیفه ی مطلق خداوند که عهده دار امر خلافت هستی در روی زمین باشد، این است که مسئله ی ظرفیّت اصل اساسی بحث استاد در این سخنرانی است. از دیگر مقولاتی که در این سخن مورد توجّه قرار گرفته معجزاتی فراوانی است که در طول تاریخ به دست انبیاء و اولیا الهی صورت گرفته و هر کدام از نوع امر خارق العاده است و تحلیل نهایی به چندین مسئله باز می گردد. توحید، ولایت در تکوین، معرفت و علم الهی، قدرت، ظرفیّت و تسلّط بر زمان و مکان و شیء که تماماً ذیل قدرت و ولایت در تکوین معنا می گیرد. در قسمت دیگر از جعل خلیفه و از کم و کیف و ضرورت آن سخن می گوید و همین را تمهیدی برای انجام امور خارق العاده لحاظ می کند، که در واقع کسی خلیفه ی خداست که خداوند اذن کارهایی چند را به وی داده باشد و در او علم و قدرت و ولایت را برای تحقّق امور خاص مقرّر نموده باشد.

مسئله ی زمان و مکان و حرکت محور اصلی بحث است، زیرا ما همه درگیر و اسیر زمان و مکان و حرکتیم و هر کاری بدون در نظر داشتن این هر سه برای ما محال است. و توصیف خلیفه ی الهی در امر ولایت در تکوین چنین است که از ذیل این سه مقوله خارج می شود و به گونه ای عمل می کند که حرکت و زمان و مکان بر او استیلایی مستقیم نداشته باشد. اینگونه هر امر متافیزیکی قابل توجیه خواهد بود.

سخنرانی دوّم ادامه ای منطقی بر سخنرانی نخست است، زیرا از ادامه ی بحث زمان و مکان بحث را دنبال می کند. در اینجاست که پرسشهایی در خصوص معراج مطرح می کند و در صدد پاسخ منطقی و فلسفی به آن پرسشها بر می آید. در این سخن از واژه های قرآن استفاده می کند و آنها را تحلیل می کند تا بتواند بحث را به خوبی هدایت کند. مسئله ی سیر و سیر شبانه، طی الارض، و عروج در همینجا مطرح می شود. طرح مسئله ی مسافت، سرعت، قدرت، و عبور از زمان و مکان مقوله ی دیگری است که طرح می شود.

از دیگر مسائلی که در این سخن وجود دارد پاسخهایی مستدل به خواب و رؤیا نبودن واقعه ی معراج است، زیرا بسیاری آن واقعه را رؤیا و خواب در نظر می گیرند و امکان آن را در خواب ممکن می دانند، ولی استاد کاظم محمّدی با مطالب متنوّع و دقیق بیان می کند که این امر خواب و رؤیا نبوده، بلکه کاملاً در بیداری اتّفاق افتاده است، و واژگان سیر و اسری را دال بر بیداری حرکت نخست می گیرد، و مورد معراج را هم در پی این پدیده در هشیاری و بیداری لحاظ می کند.

نویسنده در بخشی از این سخن می گوید: سیر واژگانی که در خود آیات به کار گرفته شده است عملاً نشان می دهد که خواب نبوده، بلکه یک سیری بوده در بیداری و کاملاً در هشیاری، منتها در نیمه های شب. در دل شب بوده که این ماجرا اتّفاق افتاده است. پدیده از جهت سیر شبانه یکی واژه ی «اسراء» است که قرآن می فرماید: «سبحان الّذی اسرا». «اَسراء» یا «اِسراء»، حرکت و سیر شبانه است. سیری است که در دل شب صـورت می گیـرد و بـرای اینکه محدوده ی زمانی مشخّص باشد واژه «لیلاً» را به کار گرفتند که عملاً نشان می دهد همه ی این پدیده در یک شب صورت گرفته است. مرحوم علامه طباطبایی در ذیل همین آیه در تفسیر ارزشمند المیزان می نویسد: کلمه ی «اسراء» و همچنین کلمه ی «سری» که ثلاثی مجرّد آن است به معنای سیر در شب است. وقتی گفته می ¬شود: «سری و اسری» معنایش این است که فلانی در شب راه پیمود، و وقتی گفته می شود: «سری و اسری به» معنایش این است که او را شبانه سیر داد. و کلمه ی «لیلاً» مفعولٌ فیه و بودنش در کلام این معنا را افاده می کند که این سیر همه اش در شب انجام گرفته، هم رفتنش و هم برگشتنش.

در بخش دیگر باز هم توضیح می دهد: «ما زاغ البصر»، چشم تو کج ندید، انحراف ندید، درست دیده است. حتّی عبارت «و ما طغی» نیز این مسئله را بیشتر تأیید و تأکید می ¬کند که فکر نکن خیالاتی شدی، چشمت دقیقِ دقیق دید. به کارگیری واژه ی «بصر» در بیداری است نـکته ی بعد که می ¬خواهد بیان بکند که پیامبر در بیداری بود که این واقعه رخ داده است واژه ی «رؤیت» را به کار می ¬گیرد، دیدن آیات، دیدن نشانه های خاص پـروردگار، و لـذا می فــرماید: «و لقد رأی مـن آیات ربّه الکبـری» می فرماید: به تحقیق پیامبر آیات بزرگ پروردگار را شاهد بود و بدیهی است که شهود در خواب صورت نمی گیرد. واژه ی «رؤیت» که اینجا به کار رفته «و لقد رأی» یک واژه ی کاملاً دقیق در مفهوم و معنای بیداری است و برای کسانی که اهل تحقیق و تتبّع هستند به خوبی معلوم است که این سیر کاملاً سیر جسمانی بوده همراه با بیداری و هشیاری تام و تمام، یعنی در طول سفر پیامبر با این پیکره این مسیر را طی کرده است و لذا اینها دلالت دارد که در بیداری و در زمان کاملاً هشیاری این اتّفاق افتاده و خواب و خیال و رؤیا نبوده است.

در سخن سوّم هم بحث سیر مطلوب خود را دارد و در آخر به آیات کبری اشاره می شود و این که امام علی (ع) می فرماید خداوند آیتی برتر از من قرار نداد و برای این اشاراتی در رابطه با معراج را روایت می کند. حضور معنوی امام علی در معراج و سخن گفتن خداوند در آن موضع و موقع با صدا و لحن امام علی (ع) از مواردی است که مطرح می شود و چندین سند هم برای این مسئله مطرح می کند که از جمله: الطرائف، کشف الغمه، الطراط المستقیم، کشف الیقین، ارشاد القلوب، المناقب خوارزمی، عوالی اللآلی و بحار الانوار.

ویژگیها

کتاب معراج پدیده ای شگفت اثر دیگری از کاظم محمّدی در مجموعه قرآن شناسی و دین پژوهی به انتشار رسیده است و برخی از نکات این اثر چنین به نظر می رسد:

1. نو بودن شیوه ی بحث.
2. نگرش فلسفی ـ عرفانی به اصل ماجرا.
3. معراجنامه هایی که بحث را بهتر نشان می دهد.
4. توجّه نیک به واژگان قرآنی.
5. مختصر و مفید بودن بحث.

وضعیت کتاب

معراج پدیده ای شگفت، تألیف کاظم محمّدی

کتاب در یک جلد با مقدّمه‌ای مختصر از سوی ناشر، به زبان فارسی است و دارای 124 صفحه است. کتاب حاضر در قطع رقعی و با جلد نرم و کاغذ مرغوب منتشر شده. در آغاز، فهرست مطالب درج شده و در انتهای اثر هم نمایه‌ی کتاب وجود دارد. تا کنون از این اثر چهار نوبت چاپ شده است.

منابع مقاله

مقدّمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

تجلی ذکر در آینه وحی

مثنوی معنوی (مصحح محمدی)

انسان در تعادل

روح و ریحان

مصحف خاموشان

آیات مثنوی معنوی

عروسان معانی

در هندسه‌ی یاد

پرتو ساقی، جامع احادیث مثنوی

تأویلات باطنی در شهود معنوی رنگ و نور

مولانا و حکایات نبوی

بهاء ولد (زندگی، سلوک و اندیشه)

سید برهان‌الدین، مرشد مولانا

در سایه سار مهر (جشن نامه‌ی دکتر کاظم محمّدی)

پرتو ساقی، جامع احادیث مثنوی

چنین گفت پیغمبر