تذكرة النبية في أيام المنصور و بنيه

‏تذكرة النبية في أيام المنصور و بنيه
پدیدآوران	ابن حبیب، حسن بن عمر (نويسنده) عاشور، سعید عبدالفتاح (محقق) محمد محمد امین (محقق)
ناشر	الهيئة المصرية العامة للکتاب
مکان نشر	مصر
سال نشر	1982م
چاپ	1
موضوع	مسلمانان - نسب‌نامه
زبان	عربی
تعداد جلد	3
کد کنگره	‏/الف2ت4 203 CT

تذكرة النبية في أيام المنصور و بنيه، اثر حسن بن عمر بن حسن بن عمر بن حبیب (متوفی 779ق/ 1377م)، تاریخ دوران حکومت سلطان منصور قلاوون و فرزندان او می‌باشد که با تحقیق و حواشی محمد محمد امین و مراجعه سعید عبدالفتاح عاشور، به چاپ رسیده است.

اهمیت کتاب

سلطان منصور قلاوون (متوفی 689ق)، دارای جایگاه خاصی میان سلاطین دولت ممالیک مصر و شام بوده که دلیل آن، این است که وی پس از تثبیت ارکان و قواعد دولت ممالیک به‌وسیله سلاطین پیش از خود، مخصوصاً سلطان ظاهر بیبرس (متوفی 676ق)، زمام امور را در دست گرفته و توانست بر بسیاری از مشکلات داخلی و خارجی فائق آمده و کنترل اوضاع را به دست بگیرد و لذا می‌توان گفت که دولت سلاطین ممالیک، به واسطه حکومت و به قدرت رسیدن منصور قلاوون، مرحله قیام و تأسیس را پشت سر گذاشته و وارد مرحله جدیدی از کمال و بلوغ خود رسید. ازاین‌رو، اثر حاضر، که به بیان تاریخ این دوران می‌پردازد، از اهمیت و جایگاه خاصی برخوردار است.

صحت انتساب کتاب

بروکلمان، حاجی خلیفه و بغدادی، این کتاب را جزء آثار ابن حبیب، برشمرده و این امر، نشان از صحت انتساب آن، به وی دارد.

ساختار

کتاب با مقدمه محقق آغاز گردیده و مطالب که دربردارنده فترت تاریخی مهمی از دوران حکومت سلاطین ممالیک می‌باشد، حوادث و تراجم مربوط به سال‌های 678 تا 770ق را به‌صورت سال‌شمار، در سه جلد، در خود جای داده است.

گزارش محتوا

در مقدمه که در سال 1395ق/ 1975م نوشته شده، ابتدا به اهمیت و جایگاه خاص کتاب در میان کتب تاریخی اشاره گردیده و سپس، به شرح‌حال مؤلف پرداخته شده و اطلاعاتی پیرامون چگونگی تعلیم، سفرهایی که به‌منظور کسب علم و دانش به نقاط مختلف جهان انجام داده، مسئولیت‌های اجتماعی و دینی که در دمشق، طرابلس و حلب بر عهده داشته، ارتباط با مورخین عصر خویش و آثار و تألیفاتی که از خود به یادگار گذاشته، در اختیار خواننده قرار گرفته است.

ویژگی این کتاب، در دقت مؤلف در به تصویر کشیدن حقایق و تنظیم آن نیست، بلکه ویژگی مهم آن، مربوط به عنایت و توجه خاص وی به ذکر تراجم مشاهیر و اعلام فترت تاریخی است که به دنبال بیان تاریخ آن می‌باشد. این ویژگی در کنار امتیازات دیگر کتاب، از جمله ذکر تراجم معاصرین مؤلف و شمول و گستردگی تراجم مذکور در آن و نیز تنوع مطالب و تراجم از سویی و دقت و امانت وی و دوری از اعمال سلیقه‌های شخصی از سوی دیگر، باعث شده است تا این کتاب، از بسیاری از کتب تراجم معاصر خود، از جمله کتاب‌ها و آثار ابن خلکان، برزالی و صقالی، ابن شاکر کتبی و ابن ایبک صفدی، بارزتر و مورد توجه‌تر باشد، به‌گونه‌ای که منبع و مصدر اساسی بسیاری از آثار پس از خود، از جمله مطالب مرقوم ابن حجر عسقلانی در کتاب «الدرر الكامنة» و ابن تغری در «المنهل الصافي» بوده و بسیاری از تراجم‌نویسان از آن نقل کرده‌اند، به‌طوری‌که می‌توان «إنباء الغمر بأبناء العمر» ابن حجر را ذیل و متممی بر این کتاب دانست.

شیوه و روشی که ابن حبیب در این کتاب برای بیان حوادث تاریخی برگزیده، همان اسلوب و روش متداول عصر خویش، یعنی طریق سال‌شمار می‌باشد؛ بدین‌صورت که حوادث را از سال 678ق آغاز نموده و سپس، به شکل سال‌به‌سال، به ذکر حوادث مهم همان سال پرداخته و به اموری نظیر تغییر در مناصب عالی دولتی مانند امارت، وزارت و قضاوت توجه نموده و سپس، حوادث هرسال را با ذکر تراجم و شرح‌حال اعیان و اعلامی که در آن سال، وفات یافته‌اند، به پایان، رسانده است.

از لحاظ اسلوب و نثر نگارشی نیز ویژگی کتاب، برگزیدن اسلوبی سهل و بسیط و دوری از سجع متکلف و روتوشی (زیبایی ظاهریی) می‌باشد که در آثاری نظیر کتاب «درة الأسلاك» به چشم می‌خورد.

جلد اول کتاب، فاصله تاریخی دوران سلطنت سلطان منصور قلاوون تا ابتدای سلطنت ناصر محمد ثالث را پوشش می‌دهد؛ یعنی از سال 678ق تا سال 708ق. این دوره مصادف است با دوران حکومت سلطان ملک اشرف صلاح‌الدین خلیل، ملک ناصر ناصرالدین محمد اول، ملک عادل زین‌الدین کتبغا منصوری، منصور حسام‌الدین لاجین منصوری، ملک ناصر ناصرالدین محمد ثانی و ملک مظفر رکن‌الدین بیبرس جاشنکیر منصوری عثمانی.

جلد دوم، حوادث تاریخی دوران سلطنت ناصر محمد بن قلاوون ثالث، از سال 709ق تا 741ق را در خود جای داده و جلد آخر، دربردارنده حوادث تاریخی عصر اولاد ناصر محمد بن قلاوون و احفاد وی از جمله ملک صالح اسماعیل بن سلطان ملک ناصر محمد، از سال 741ق تا 770ق است.

وضعیت کتاب

فهارس هر جلد، در انتهای همان جلد جای گرفته است که عبارتند از فهرست اعلام؛ امم، شعوب، قبایل، فرق و جماعات؛ شهرها و اماکن؛ الفاظ اصطلاحی؛ قوافی شعری؛ اسامی کتب مذکور در متن؛ موضوعات و مصادر و مراجع مورد استفاده محقق.

در پاورقی‌ها که توسط محقق نوشته شده، علاوه بر ذکر منابع، اشاره به اختلاف نسخ و معرفی برخی از اعلام و مکان‌های مذکور در متن، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.